Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Λέγεται και γαλατόχορτον ή και γαλόχορτον (το). Ευφόρβιον. Επιστημονική ονομασία: Euphorbia sp. Οικογένεια: Ευφορβιωδών (Euphorbiaceae). Αγγλική ονομασία: Milkwort. Γένος φυτών που περιλαμβάνει πέραν των 700 ειδών. Είναι φυτά μόνοικα, ποώδη, ετήσια ή και πολυετή, μερικά σαρκώδη ή θαμνώδη, τα περισσότερα ζιζάνια ενοχλητικά. Είναι επίσης γαλακτώδη και σχεδόν όλα δηλητηριώδη. Αρκετά όμως απ' αυτά είναι και φαρμακευτικά. Διάφορα είδη ευφορβίων ήταν καλώς γνωστά στους αρχαίους Έλληνες και σε άλλους λαούς.

Στην Κύπρο αυτοφύονται συνολικά 25 είδη ευφορβίων και 5 υποείδη. Ένα είδος, το Euphorbia veneris, είναι ενδημικό και αυτοφύεται στα ορεινά μέρη, ανθίζει δε μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου. Ενδημικό είναι και το είδος Euphorbia cypria, που αυτοφύεται σε ημιορεινές περιοχές και ανθίζει μεταξύ Απρίλιο και Ιούνιο. Ενδημικό είναι και ένα υποείδος, το Euphorbia cassia ssp. rigoi, που επίσης αυτοφύεται στα ορεινά μέρη του νησιού, σε πετρώδεις πλαγιές και δάση πεύκων, ανθίζει δε μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου.

Μεταξύ των φυτών αυτών σημειώνεται ιδιαίτερα το είδος Phlomis cypria (Φλομίς η κυπρία) που δεν είναι μόνο ενδημικό αλλά και σπάνιο και ως εκ τούτου αυστηρά προστατευόμενο βάσει της Συνθήκης της Βέρνης. Διακρίνεται σε δύο ποικιλίες: Phlomis cypria var. cypria και Phlomis cypria var. occitentalis (η δυτική). Η πρώτη ποικιλία που είναι πολύκλαδος θάμνος, ύψους μέχρι και 1.5 μ. και με κίτρινα άνθη, αυτοφύεται μόνο στον δυτικό Πενταδάκτυλο, στην περιοχή μεταξύ των κορυφών Αγίου Ιλαρίωνα και Κόρνου. Ανθίζει μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου. Η δεύτερη ποικιλία που πολύ λίγο διαφέρει από την πρώτη (βασικά ως προς τα φύλλα που είναι μεγαλύτερα) περιορίζεται μόνο σε ένα τμήμα της επαρχίας Πάφου, μεταξύ των χωριών Τρεις Ελιές–Αρμίνου, στις περιοχές των χωριών Λυσός και Άγιος Μερκούριος και στον ποταμό του Σταυρού. Ανθίζει μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου.

Με την ονομασία φλόμος ή και γαλόχορτο ή και γαλατσίδα είναι γνωστά και τα είδη της ελληνικής χλωρίδας (στην Ελλάδα αυτοφύονται πέραν των 40 ειδών).

Η ιδιότητά τους ως ναρκωτικών και ως δηλητηριωδών φυτών οφείλεται  στον γαλακτώδη χυμό τους που είναι τοξικός και μπορεί να σκοτώσει ακόμη και ζώα. Σε παλαιότερες εποχές οι χωρικοί στην Κύπρο χρησιμοποιούσαν τον χυμό του φλόμου για εξόντωση της ποντικάς, ποτίζοντας μ' αυτόν ψωμί. Μερικών φυτών ο χυμός είναι επικίνδυνος για τα μάτια, ενώ επηρεάζει και το δέρμα.

Πάντως οι ευφορβίες περιλαμβάνουν μερικά φυτά που είναι πολύ όμορφα, όπως για παράδειγμα το ενδημικό είδος Euphorbia veneris (Ευφορβία της Αφροδίτης), που σε μερικές περιοχές της Κύπρου όπου αυτοφύεται (λ.χ. στην περιοχή του χωριού Άγιοι Βαβατσινιάς) είναι γνωστό με τη χαρακτηριστική ονομασία «Καλοξημέρωτον».

Ωστόσο ο πραγματικός φλόμος είναι είδη φυτών της οικογένειας των Χειλανθών (Labiatae), που φέρουν ακριβώς και την επιστημονική ονομασία Φλομίς (Phlomis). Τρία φυτά της οικογένειας αυτής είναι ενδημικά της Κύπρου:

1. Φλομίς η κυπρία, ποικιλία η κυπρία (Phlomis cypria var. cypria): Είναι θάμνος που φθάνει σε ύψος μέχρι και 1.5 μέτρο περίπου. Έχει βλαστούς όρθιους, τριχωτούς, φύλλα απλά, ακέραια, ή ελαφρά οδοντωτά, σαρκώδη, με τρίχωμα επίσης. Τα άνθη είναι πολλά μαζί σε δεσμίδες, κίτρινου χρώματος. Ανθίζει μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου. Ο καρπός είναι τετραπλό κάρυο. Αυτοφύεται σε υψόμετρο από 150 μέχρι και 650 μέτρα περίπου, αρέσκεται δε σε ξηρές ασβεστολιθικές πλαγιές. Απαντάται μόνο σε μερικές περιοχές του δυτικού κυρίως τμήματος της οροσειράς του Πενταδακτύλου.

2. Φλομίς η κυπρία, ποικιλία η δυτική (Phlomis cypria var. orientalis): Πρόκειται επίσης για θάμνο, που ομοιάζει με τον προηγούμενο. Διακρίνεται όμως από τα διαφορετικά του φύλλα, που είναι μακρύτερα και φέρουν κιτρινωπό τρίχωμα. Δίνει επίσης άνθη παρόμοια με το προηγούμενο είδος. Φύεται σε υψόμετρο μεταξύ 50 και 750 μέτρων περίπου και αρέσκεται σε αραιά πευκοδάση και πυριγενείς πλαγιές με χαμηλή βλάστηση. Ανθίζει μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου. Απαντάται μόνο σε μερικές περιοχές της επαρχίας Πάφου, όπως στον Ακάμα, στην περιοχή Αρμίνου, στην περιοχή του γεφυριού της Ελιάς.

3. Φλομίς η βραχυβρακτιοειδής (Phlomis brevibracteata): Είναι επίσης θάμνος με όρθιους τετραγωνικούς και τριχωτούς βλαστούς, φθάνει δε σε ύψος μέχρι και τα 2 μέτρα. Τα φύλλα είναι απλά, αντίθετα, τριχωτά στο κάτω μέρος. Τα άνθη είναι επίσης κίτρινου χρώματος, πολλά μαζί, σε σπονδύλους, και ο καρπός είναι 4 κάρυα. Ανθίζει μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου. Προτιμά τις πυριγενείς ή τις ασβεστολιθικές πλαγιές, σε υψόμετρο από 100 μέχρι και 900 μέτρα περίπου. Είναι είδος σχετικά σπάνιο, απαντάται σε μερικές περιοχές της οροσειράς του Πενταδάκτυλου και στις περιοχές Λευκάρων, Κακορατζιάς, Καλαβασού και Τριμίκλινης.

Με την ονομασία φλόμος, αλλά και με τις ονομασίες τσούννα  ή κλαμούρα, είναι γνωστό και άλλο φυτό, της οικογένειας των Σκρουφουλαριδών (Scrofulariaceae). Επιστημονική ονομασία: Verbascum sinuatum. Πρόκειται για φυτό διετές, που φθάνει σε ύψος μέχρι και 1.5 μέτρο περίπου, με όρθιο κεντρικό βλαστό, διακλαδισμένο και ελαφρά χνουδωτό. Τα φύλλα είναι μικρά, ωοειδή, με χρυσοκίτρινο τρίχωμα. Δίνει πολλά άνθη κίτρινου χρώματος με 5 πέταλα και 5 σέπαλα και με κόκκινου χρώματος αδένες. Ο καρπός είναι κάψουλα. Ανθίζει μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου. Απαντάται σε πολλές περιοχές της Κύπρου, από τα παράλια μέχρι και σε υψόμετρο 700 μέτρων περίπου. Είναι φυτό φαρμακευτικό και σε παλαιότερες εποχές εχρησιμοποιείτο ως ναρκωτικό για τη σύλληψη χελιών σε ποταμούς και ψαριών στη θάλασσα. Τα άνθη και η ρίζα του φυτού χρησιμοποιούνταν στην εμπειρική ιατρική, ιδίως για αντιμετώπιση μολύνσεων. Οι αρχαίοι Έλληνες παρασκεύαζαν από τη ρίζα του φυτού φάρμακο κατά της διάρροιας και παθήσεων των ματιών. Σε παλαιότερες εποχές οι χωρικοί τάιζαν και τα ζώα τους με το φυτό αυτό, προς αντιμετώπιση ζωικών ασθενειών.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια