Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Γένος φυτών της οικογένειας των Χειλανθών (Labiatae), που στην Κύπρο απαντώνται διάφορα είδη του, μερικά των οποίων είναι γνωστά και με τοπικά ονόματα, όπως «μητέρες», «βοτάνι της αγάπης» κ.α. Μεταξύ των όσων αυτοφύονται στην Κύπρο, τέσσερα είναι ενδημικά:

1. Τεύκριον το διχαλωτό, υποείδος το λευκόφαιον  (Teucrium divaricatum ssp. canescens). Είναι πολύκλαδος ημίθαμνος που το ύψος του κυμαίνεται μεταξύ 30 και 50 εκατοστών. Έχει όρθιους ή ημιόρθιους βλαστούς, τετραγωνικούς, χρώματος κοκκινοκαφέ, τριχωτούς σε νεαρή ηλικία. Τα φύλλα είναι απλά, αντίθετα, ελαφρά οδοντωτά, χρώματος σκούρου πράσινου, με τρίχωμα στην κάτω πλευρά τους. Τα άνθη του είναι σε δέσμες, ζυγόμορφα, με κάλυκα συνήθως χρώματος λιλά και στεφάνη δίχειλη χρώματος λιλά ή κόκκινου. Ο καρπός είναι τέσσερα κάρυα. Ανθίζει μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου και ευδοκιμεί από τα παράλια μέχρι και τα ορεινά (υψόμετρο μέχρι και 1600 μέτρα περίπου). Προτιμά βραχώδη εδάφη με ασβεστολιθικά ή και πυριγενή πετρώματα. Είναι αρκετά κοινό και απαντάται σε πολλές περιοχές, όπως σε Ακάμα, Ακρωτήρι, Σταυροβούνι, Κακορατζιά, Πενταδάκτυλο, περιοχή Πλατρών, Αφάμη κλπ.

2. Τεύκριον το κύπριον, υποείδος της Κερύνειας  (Teucrium cyprium ssp. kyreniae). Είναι επίσης ημίθαμνος, που σε ύψος δεν ξεπερνά τα 20 εκατοστά. Οι βλαστοί του είναι κυλινδρικοί, τριχωτοί, τα φύλλα απλά, αντίθετα, ελαφρά οδοντωτά και τριχωτά. Ανθίζει μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου και δίνει άνθη ζυγόμορφα, σε υποσφαιρικά κεφάλια, ζυγόμορφα, με στεφάνη συνήθως λευκή ή κιτρινωπή. Απαντάται σε υψόμετρο από 300 μέχρι και 900 μέτρα περίπου, μόνο σε μερικές περιοχές της οροσειράς του Πενταδάκτυλου, όπως στις περιοχές Αγίου Ιλαρίωνα, Βουφαβέντο, Γιαηλά, Λάρνακα Λαπήθου.

3. Τεύκριον το κύπριον, υποείδος το κύπριον  (Teucrium cyprium ssp. cyprium). Ημίθαμνος, παρόμοιος με τον προηγούμενο αλλά με φύλλα πιο μικρά, κεφάλια επίσης μικρότερα, η δε στεφάνη είναι χρώματος λιλά ή ρόδινη συνήθως, σπανιότερα λευκή ή κιτρινωπή. Ανθίζει το καλοκαίρι (Ιούνιος-Ιούλιος) και ο καρπός του είναι 4 κάρυα. Ευδοκιμεί σε εδάφη φρυγανώδη ή με πυριγενή πετρώματα, σε βραχώδεις πλαγιές και περιοχές με αραιή βλάστηση. Είναι φυτό αρκετά κοινό στην οροσειρά του Τροόδους, όπου απαντάται σε υψόμετρο μεταξύ 400 και 1.900 μέτρων.

4. Τεύκριον το μικροποδιοειδές (Teucrium micropodiodes). Ημίθαμνος με πολλούς και πυκνούς βλαστούς, κυλινδρικούς, πυκνά τριχωτούς. Σε ύψος δεν ξεπερνά τα 30 εκατοστά. Τα φύλλα είναι μικρά και άφθονα, γκριζοπράσινα, τριχωτά, χωρίς μίσχο, απλά, αντίθετα, ελαφρά οδοντωτά. Ανθίζει μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου συνήθως (κάποτε και ενωρίτερα ή αργότερα). Τα άνθη σε πυκνά κεφάλια, με ρόδινη στεφάνη, ζυγόμορφα. Ο καρπός είναι τέσσερα κάρυα. Ευδοκιμεί από τα παράλια μέχρι και σε υψόμετρο 850 μέτρων περίπου. Προτιμά πετρώματα πυριγενή και ασβεστολιθικά και βραχώδεις πλαγιές. Είναι φυτό αρκετά κοινό στον Ακάμα και άλλες περιοχές της επαρχίας Πάφου, στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου, στις περιοχές Γερμασόγειας, Αθαλάσσας, Ακρωτηρίου Λεμεσού, Πρωταρά κ.α. Το φυτό αυτό, γνωστό τοπικά ως «μητέρες», είναι φαρμακευτικό

Άλλα δύο είδη της αυτής οικογένειας, όχι ενδημικά, είναι ιθαγενή της Κύπρου:

1. Τεύκριον το κοτσιανό (Teucrium kotschyanum): Φυτό πολυετές που φθάνει σε ύψος τα 80 εκατοστά περίπου, με όρθιους τριχωτούς βλαστούς, φύλλα αντίθετα. Ανθίζει μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου και δίνει άνθη μικρά, πρασινοκίτρινα, κατά μήκος του βλαστού, ανά ζεύγη. Ο καρπός είναι μικροί σπόροι. Αρκετά κοινό είδος της Κύπρου. Φύεται σε υψόμετρο άνω των 500 μέτρων, μέχρι και τα 1.600 περίπου. Απαντάται στην οροσειρά του Τροόδους.

2. Τεύκριον το κρητικό (Teucrium creticum): Είναι τοπικά γνωστό και με την ονομασία αρκολασμαρίν. Πρόκειται για ωραίο φυτό, θάμνο πολύκλαδο, με όρθιους βλαστούς, που σε ύψος φθάνει τα 2 μέτρα. Τα φύλλα είναι απλά, αντίθετα. Ανθίζει μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου και δίνει άνθη ερμαφρόδιτα, σε ταξιανθίες σπονδυλωτές, διαταγμένες κατά μήκος του όρθιου βλαστού. Τα άνθη έχουν ελαφρό ρόδινο χρώμα. Ο καρπός είναι μικρό κάρυο.

Το φυτό αυτό ευδοκιμεί σε χαμηλά και μεσαία υψόμετρα, από τα παράλια μέχρι και τα 900 μέτρα περίπου. Επειδή είναι ωραίο φυτό, μπορεί να αξιοποιηθεί και ως καλλωπιστικό, σε ξηρά εδάφη. Πολλαπλασιάζεται με σπέρματα.