Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά τα αρχαιότατα χρόνια λατρεύονταν στο Κίτιου θεότητες της Γονιμότητας, όπως αποδεικνύεται από αρχαιολογικά ευρήματα. Μετά την εγκατάσταση των Φοινίκων στην πόλη, λατρεύθηκε ιδιαίτερα η Αστάρτη. Μεταξύ των ελληνικών θεοτήτων, λατρεύθηκαν ο Ζευς, η Αθηνά, ο Απόλλων, η Άρτεμις και η Αφροδίτη. Επίσης λατρεύθηκε ο Ηρακλής-Μελκάρτ. Στην περιοχή κοντά στο Κίτιον λατρεύθηκαν ο Ασκληπιός και η Υγεία και η Άρτεμις Παραλία, όπως προκύπτει από ανασκαφικά και αρχαιολογικά ευρήματα. Λατρεύθηκαν επίσης και άλλες μη ελληνικές θεότητες, όπως ο Βήλος και ο Βες.

Οι θεότητες της Γονιμότητας: Ένας τουλάχιστον από τους ανασκαφέντες ναούς στο Κίτιον, ο ναός 5, φαίνεται να ήταν αφιερωμένος σε θεότητα της Γονιμότητας γένους αρσενικού, ενώ οι άλλοι τέσσερις φαίνεται να σχετίζονται με θεότητα της Γονιμότητας γένους θηλυκού (Β. Καραγιώργης, Ἀρχαία Κύπρος, Αθήνα, 1978, σ. 63). Οι ναοί, που κτίστηκαν γύρω στα 1200 π.Χ., αποτελούνταν από άδυτο και αυλή. Κατά τις τελετές χρησιμοποιούνταν προσωπεία (κεφαλές βοδιών), από τα οποία αρκετά βρέθηκαν στον ναό 5 (όπως και στο ναό του Κερασφόρου θεού της Έγκωμης) και σχετίζονταν με τη γονιμότητα. Βρέθηκαν επίσης «κέρατα καθοσιώσεως», σύμβολο της αιγαιακής θρησκείας, που βρέθηκαν και σε άλλα μέρη του νησιού (Μύρτου, Παλαίπαφος). Στον ναό 4 του Κιτίου, μεταξύ των ευρημάτων ήταν και παράσταση του αιγυπτιακού θεού Βες, με εγχάρακτη επιγραφή σε κυπρομινωική γραφή στη βάση. Πήλινα ειδώλια που βρέθηκαν, παριστάνουν τη θεά με υψωμένα τα χέρια. Κατά τις τελετές, υπάρχουν ενδείξεις ότι γινόταν χρήση οπίου που, κατά την Ύστερη Χαλκοκρατία, όχι μόνο παραγόταν στην Κύπρο αλλά αποτελούσε και είδος του εξαγωγικού εμπορίου. Η λατρεία των θεοτήτων της Γονιμότητας συνεχίστηκε στο Κίτιον μέχρι και την αρχή της Γεωμετρικής περιόδου. Άφθονα ειδώλια της θεάς με τα υψωμένα χέρια που βρέθηκαν, χρονολογούνται γύρω στο 1000 π. Χ.

Η Αστάρτη: Περί τα μέσα του 9ου π.Χ. αιώνα, με την εγκατάσταση των Φοινίκων στο Κίτιον, εισάγεται στην πόλη η λατρεία της Αστάρτης στην οποία αφιερώνεται ο μεγάλος ναός 1 που ανοικοδομείται. Στις τελετές που γίνονταν προς τιμήν της θεάς, εχρησιμοποιούντο ταυροκεφαλές ως προσωπεία. Τέτοιες ταυροκεφαλές έχουν βρεθεί αρκετές. Σε ένα κύπελλο, υπήρχε εγχάρακτη φοινικική επιγραφή που αναφέρει ότι αποτελούσε προσφορά Φοίνικα πιστού της Αστάρτης, από την Ταμασσό. Η λατρεία της Αστάρτης στο Κίτιον, συνεχίστηκε μέχρι και τα Ελληνιστικά χρόνια. Η θεά λατρεύθηκε και σε άλλα μέρη της Κύπρου, σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις ταυτίστηκε με την Αφροδίτη. Η εξέλιξη, εξάλλου, του μεγάλου ναού της στο Κίτιον θεωρείται παράλληλη προς την εξέλιξη του περίφημου ναού της Αφροδίτης στην Παλαίπαφο.

Ο Βάαλ ή Βήλος: Όπως διασώζει ο Στέφανος Βυζάντιος, που αντλεί από τον Αλέξανδρο Εφέσιο, στο Κίτιον όπως και στη Λάπηθο λατρευόταν ο Βήλος στον οποίο ανήκαν οι δυο αυτές πόλεις της Κύπρου: Βήλου δ' αὖ Κίτιόν τε καί ἱμερόεσσα Λάπηθος. Ο Βάαλ, κύρια θεότητα της Σιδώνος και όλης της Φοινίκης, λατρεύθηκε και σε πολλά άλλα μέρη της Κύπρου όπως και η Αστάρτη.

Ο Ηρακλής Μιλκάρτ: Στο Κίτιον λατρεύθηκε επίσης ο Ηρακλής - Μιλκάρτ (ή Μελκάρτ στα εβραϊκά) από τον 6ο π.Χ. αιώνα και ύστερα. Αναφέρεται ότι στο Κίτιον είχε δικό του ναό που έκτισαν άποικοι από την Τύρο. Όπως κι η Αστάρτη και ο Βάαλ, έτσι και ο Ηρακλής - Μιλκάρτ τιμήθηκε και σε πολλά άλλα μέρη του νησιού.

Οι ελληνικοί θεοί: Για τη λατρεία ελληνικών θεοτήτων στο Κίτιον και στην περιοχή του, υπάρχουν μόνο επιγραφικές μαρτυρίες. Σε μια επιγραφή που βρέθηκε στο Κίτιον, αναγράφονται ο Κεραύνιος (Δίας) και η Κεραυνία (Αθηνά). Σε άλλη επιγραφή του Κιτίου αναγράφονται ο Δίας Σωτήρ και η Αθηνά Νικηφόρος. Ο Απόλλων πάλι, αναφέρεται με το επίθετο Μικάλις σε επιγραφή του Κιτίου. Σε άλλη επιγραφή αναφέρεται ο θίασος των Σοαντείων της Αρτέμιδος, ενώ η Άρτεμις αναφέρεται και σε δεύτερη επιγραφή από το Κίτιον. Επίσης, σε τέσσερις επιγραφές από την αλυκή, κοντά στο Κίτιον, αναφέρεται η Άρτεμις Παραλία. Από την περιοχή της Δρομολαξιάς, όχι μακριά από το Κίτιον, προέρχεται άλλη επιγραφή που μνημονεύει την ανοικοδόμηση του ναού του Ασκληπιού και της Υγείας. Ο Δίας Κεραύνιος, πάλι, αναφέρεται μαζί με την Αφροδίτη σε επιγραφή από το Κίτιον. Άγαλμα του Κεραυνίου Διός, που χρονολογείται γύρω στο 500 π.Χ., βρέθηκε στην ακρόπολη του Κιτίου και κοσμεί σήμερα το Κυπριακό Μουσείο. Ωραιότατο άγαλμα της Αρτέμιδος, της Ελληνιστικής περιόδου, που προέρχεται επίσης από το Κίτιον, βρίσκεται σήμερα σε Μουσείο της Βιέννης.

Όλες οι επιγραφές που βρέθηκαν κι αναφέρουν τις θεότητες που σημειώνονται εδώ, ανήκουν χρονολογικά από τον 3ο π.Χ. αιώνα και ύστερα. Τούτο σημαίνει ότι η λατρεία ελληνικών θεοτήτων στο Κίτιον ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά τα Ελληνιστικά χρόνια, δηλαδή ύστερα από το θάνατο του Πουμιάθωνος, τελευταίου Φοίνικα βασιλιά της πόλης, και τον τερματισμό της φοινικικής επιρροής (312 π.Χ. κ.ε.).

Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι ελληνικοί θεοί λατρεύονταν στην πόλη και πιο πριν αφού, για παράδειγμα, το άγαλμα του Κεραυνίου Διός που βρέθηκε στο Κίτιον είναι του 500 π.Χ. περίπου. Εξάλλου, Φοίνικες από το Κίτιον, που ζούσαν στην Αττική κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα, τιμούσαν την Αφροδίτη.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια