Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Εγκαταλελειμμένο χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, μέσα στο δάσος Πάφου, κοντά στα διοικητικά σύνορα Λευκωσίας - Πάφου. Είναι τοποθετημένο στη δεξιά όχθη του ποταμού του Πύργου, 520 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Παρά το γεγονός ότι το χωριό βρίσκεται κάπως μακριά από τη γνωστή σχετικά ευδιάκριτη γεωγραφική περιοχή της Τηλλυρίας, εντούτοις θεωρείται τμήμα της. Πάνω στους διαβάσες και τα πυριτιούχα εδάφη, με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 700 χιλιοστόμετρα καλλιεργούνταν πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, λίγα αμπέλια, πολύ λίγα σιτηρά και λίγα φρουτόδεντρα. Εκτρέφονταν, εξάλλου, 166 κατσίκες, (καταγραφή ζώων και πτηνών, 1973). Οι κάτοικοι ασχολούνταν περισσότερο με την υλοτομία και την παραγωγή κάρβουνων.

Βλέπε λήμμα: Κάρβουνο- καρβουνιάρηδες

Η γεωγραφική απομόνωση, που είναι το κύριο χαρακτηριστικό του χωριού, γίνεται πιο έντονη από το ορεινό και απότομο τοπίο. Το υψόμετρο ανεβαίνει στα 850 μ. σε απόσταση 1,5 χμ. ανατολικά και δυτικά του οικισμού, ενώ νότια σε απόσταση 2 χμ. φθάνει τα 1.086 μ. Η μόνη κύρια διέξοδος είναι η κοιλάδα του ποταμού Πύργου και ο χωμάτινος δρόμος που τη συνοδεύει. (Ο ποταμός Πύργος πηγάζει από το δάσος Πάφου και συγκεκριμένα από τα διοικητικά σύνορα Λευκωσίας - Πάφου και χύνεται στα δυτικά του κόλπου Μόρφου).

Μέσω διαφόρων δασικών δρόμων τα Βροΐσια συνδέονται με τον Σταυρό της Ψώκας στα ΝΔ., με τη Γιαλιά στα Δ., με την Τσακκίστρα στα ΝΑ. και με τον Πύργο στα Β.

Ενώ ο πληθυσμός παρέμεινε σταθερός και μικρός μέχρι το 1921, από το 1931 και εξής σημειώθηκε αύξηση. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Εγκαταλελειμμένο από το 1974

Μετά τη φυγή τους για εγκατάσταση στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου (και κυρίως στο χωριό Γιαλούσα της Καρπασίας), το 1975, το χωριό παρέμεινε έρημο κι εγκαταλειμμένο.

Βλέπε λήμμα: Αττίλας '74

Ιστορικά στοιχεία

Τα Βροΐσια δεν περιλαμβάνονται στους καταλόγους των λουζινιανο - βενετικών φέουδων και βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, τουλάχιστον με το σημερινό τους όνομα. Όμως ο ίδιος ο ντε Μας Λατρί, περιλαμβάνει διάφορα χωριά στην επαρχία της Αλεξανδρέττας (περιοχή Τηλλυρίας), μεταξύ των οποίων και το χωριό Frodisia. To χωριό Frodisia περιλαμβάνεται στον κατάλογο των βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί. Επίσης στην ίδια επαρχία περιλαμβάνονται και μερικά άλλα χωριά όπως το χωριό Capparias που μνημονεύει ο Τζέφρυ (Καππαρκά) ως γειτονικό προς τα Βροΐσια. Εξάλλου, οι βενετικοί χάρτες εμφανίζουν στη σημερινή απομονωμένη θέση, μέσα στο δάσος της Πάφου, τον οικισμό Trodisi (Frodisi).

Ο Τζέφρυ, που πρέπει να επισκέφθηκε τα Βροΐσια, γράφει πως στο χωριό βρίσκεται αρχαία αψιδωτή βρύση που ονομάζεται Βρύση της Βασίλισσας.

Βλέπε λήμμα: Λινοβάμβακοι

Ο Ν. Κληρίδης γράφει πως τα Βροΐσια είναι χωριό κατοικημένο ἀπό λινοπάμπακους (κρυφά χριστιανούς καί φανερά μωαμεθανούς). Μ' όλο πού τό χωριό αὐτό κατοικεῖται ἀπό Τούρκους, διατήρησε τό ἀρχικό του ὂνομα, πού ἦταν Ἀφροδίσια. Ἡ αἰτία εἶναι γιατί οἱ κάτοικοί του εἶναι ἀπό τούς ἀνθρώπους ἐκείνους οἱ  ὁποῖοι ἀλλαξοπίστησαν στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας γιά νά μή καταδυναστεύονται ἀπό τούς Τούρκους. Στά προχριστιανικά χρόνια ὑπῆρχαν καί ἂλλοι τόποι τῆς Κύπρου μέ τό ὂνομα Ἀφροδίσια. Τά Ἀφροδίσια αὐτά ἦσαν μικρά δάση, ἀφιερωμένα στην θεά Ἀφροδίτη καί ἦσαν τόποι ἱεροί, χαρισμένοι στή θεά ἀπό πλούσιους καί εὐσεβεῖς Κυπρίους, οἱ ὁποῖοι χάριζαν, στήν πανίσχυρη θεά τούς τόπους αὐτούς, ὃταν τύχαινε νά τούς βοηθήσῃ νά βγοῦνε ἀπό καμιά δύσκολη περίσταση τῆς ζωῆς τους. Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει μια παράδοση σύμφωνα με την οποία στον Πύργο της Τηλλυρίας ζούσαν τρεις ρήγαινες μια από τις οποίες ανέλαβε να φέρει νερό με πετραύλακο από την τοποθεσία Άντρουκλος κοντά στο χωριό Βροΐσια (Αφροδίσια) που απέχει κάπου 15 μίλια από τον Πύργο. Όπως γράφει ο Ν. Κληρίδης τό πετραύλακο τῆς περήφανης Ρήγαινας καταστράφηκε, ἀλλά τά ἲχνη του φαίνονται ἀκόμα σέ πολλά μέρη.

Βλέπε λήμμα: Πύργοι της Τηλλυρίας

Το χωριό είναι σαφές ότι μετετράπη σε τουρκικό κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, με τον εξισλαμισμό των κατοίκων του (αρχικά έγιναν Λινοβάμβακοι, δηλαδή κρυπτοχριστιανοί, ύστερα Οθωμανοί).

Τοπων: Βροΐσια, ονομασία που πιστεύεται ότι είναι καθαρά αρχαία ελληνική, αφού αποτελεί αλλοιωμένο τύπο της ονομασίας Αφροδίσια. Τα Αφροδίσια ήταν μικρά ιερά άλση αφιερωμένα στη θεά Αφροδίτη. Με την ονομασία Αφροδίσιον υπήρχε στην Κύπρο και αρχαία πόλη, ενώ μια άλλη κυπριακή πόλη αναφέρεται ως Αφροδισιάς.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια