Ερμής
Ένας από τους θεούς του Ολύμπου, γιος του Διός και της Μαίας, μιας από τις επτά Πλειάδες. Σαν τόπος γέννησής του αναφέρεται μια σπηλιά στο όρος Κυλλήνη. Ήταν ένας από τους πολύ δημοφιλείς θεούς στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, γιατί εκπροσωπούσε τόσο τις αρετές όσο και τα ελαττώματα των ανθρώπων. Ήταν αγγελιαφόρος των άλλων θεών, οδηγός, ψυχοπομπός, προστάτης των ταξιδιωτών, του εμπορίου, αλλά και των κλεπτών. Εθεωρείτο επίσης θεός του λόγου και της νοημοσύνης (Λόγιος Ερμής), εφευρέτης της γραφής, πατέρας της αστρονομίας και των μαθηματικών, αλλά ταυτόχρονα και χθόνιος, δόλιος, προστάτης του κέρδους και, κατ' ακολουθίαν, και της απάτης.
Πολλοί μύθοι σχετίζονται με την παιδική του ηλικία. Την εξυπνάδα και τη δολιότητά του την επέδειξε όταν ήταν ακόμη βρέφος, οπότε κατόρθωσε να κλέψει το κοπάδι του βασιλιά Αδμήτου στη Θεσσαλία που το φύλαγε ο αδελφός του Απόλλων. Τελικά όλες οι Ολύμπιες θεότητες παραπονούνταν ότι κάτι τους είχε κλέψει ο Ερμής, αλλά και όλες τις είχε βοηθήσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αναφέρεται ακόμη ότι ο Ερμής ήταν ο εφευρέτης της σύριγγος (ή αυλού του Πανός), που την χάρισε στον Απόλλωνα, θεό της μουσικής, όπως και την λύρα που είχε κατασκευάσει από κέλυφος χελώνας. Σαν αντάλλαγμα, πήρε από τον Απόλλωνα το χάρισμα της μαντικής.
Στην αρχαία Ελλάδα ο Ερμής, που εκινείτο μεταξύ θεών και ανθρώπων και μεταξύ του ουρανού, του επάνω και του κάτω κόσμου, λατρευόταν με πολλά χαρακτηριστικά επίθετα, όπως Νόμιος (εξουσιαστής των ζώων), Δόλιος, Χθόνιος, Λόγιος, Αγοραίος (θεός των εμπορικών συναλλαγών) και Κερδώος, Εναγώνιος ή Αγώνιος (ως ο πρώτος που εγκαινίασε και καθιέρωσε διάφορα αθλήματα) και αρκετά άλλα.
Μεταξύ των συμβόλων του θεού, τα κυριότερα ήσαν το κηρύκειον, το κριάρι και ο φαλλός. Το πιο σημαντικό, το κηρύκειον, ήταν θαυματουργό με διάφορες ιδιότητες, αρχικά ένα ραβδί (αναφέρεται πως ήταν ραβδί που χρησιμοποιούσε ο Απόλλων όταν έβοσκε το κοπάδι του Αδμήτου) που αργότερα έγινε σύνθετο με την προσθήκη δυο φτερούγων στο επάνω μέρος και δυο φιδιών περιπλεγμένων.
Στην αρχαία τέχνη ο θεός παρουσιάζεται κυρίως με την ιδιότητα του αγγελιαφόρου, με κύρια εικονογραφικά χαρακτηριστικά τον (συχνά πτεροφόρο) πέτασο στο κεφάλι, το κηρύκειον στο χέρι και φτερωτά υποδήματα στα πόδια. Παριστάνεται όμως και με άλλες ιδιότητές του, όπως ψυχοπομπός ή όταν πρόκειται να ζυγίσει ψυχές νεκρών, οπότε κρατεί ζυγαριά θυμίζοντας τον αρχάγγελο Μιχαήλ.
Λατρεία του θεού στην αρχαία Κύπρο: Επιγραφικές μαρτυρίες από διάφορα μέρη του νησιού, της Ελληνιστικής κυρίως εποχής, αποδεικνύουν τη λατρεία του Ερμή στην Κύπρο, με διάφορα επίθετα, ή και χωρίς επίθετο. Σε επιγραφή από τους Χύτρους, ο Ερμής τιμάται μαζί με τον Ηρακλή και τους Φιλομήτορες Πτολεμαίο και Κλεοπάτρα. Σε άλλη επιγραφή, πάλι από τους Χύτρους, ο Ερμής τιμάται και πάλι μαζί με τον Ηρακλή. Σ' επιγραφή που βρέθηκε στο Κούριον, ο Ερμής αναφέρεται ως Χθόνιος, μαζί με τον Πλούτωνα. Σε επιγραφή από τη Σαλαμίνα, ο θεός αποκαλείται Επήκοος, επειδή είχε εισακούσει τις παρακλήσεις του αφιερωτή.
Η σύνδεση του Ερμή με τον Ηρακλή φανερώνει ότι ο θεός λατρευόταν στην Κύπρο κατά την Ελληνιστική εποχή σαν θεός των Γυμνασίων των διαφόρων πόλεων, των χώρων δηλαδή όπου οι νέοι ασκούνταν σωματικά αλλά και πνευματικά.
Στις εικαστικές τέχνες, ο Ερμής παρουσιάζεται στην Κύπρο γύρω στα τέλη της Αρχαϊκής εποχής, κατά το πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα, σε πολύτιμο λίθο (κυπριακής κατασκευής;) που βρέθηκε στο Μάριον, όπως και πάνω σε νόμισμα από τους Σόλους. Είναι επίσης πιθανό ο θεός να ταυτιστεί με γενειοφόρα μορφή σε θραύσμα τερρακότας που βρέθηκε στο Καζάφανι, εάν το αντικείμενο που κρατά στο χέρι θεωρηθεί ότι είναι το κηρύκειον. Σ' αυτή την περίπτωση ο Ερμής ίσως ν' αποτελούσε μέρος σκηνής όπου οδηγούσε τις Χάριτες.
Ωραίο μαρμάρινο άγαλμα του Ερμή, που κρατεί κηρύκειον κι έχει κοντά του ένα κριάρι, βρέθηκε στο Κούριον και κοσμεί τώρα το τοπικό μουσείο στην Επισκοπή. Το άγαλμα είναι των Ρωμαϊκών χρόνων (2ος μ.Χ. αιώνας), όπως και η επιγραφή του Χθονίου Ερμού από το Κουρίον, πράγμα που σημαίνει ότι η λατρεία του θεού συνεχίστηκε και κατά την Ρωμαϊκή εποχή.
Σχέσεις του Ερμή με την Κύπρο αναφέρονται και σε αρχαίες φιλολογικές πηγές. Κατά τον Απολλόδωρο (Βιβλιοθήκη, 3, 14.3), ο Ερμής είναι ο πατέρας του Κεφάλου, που τον απέκτησε με την Έρση. Ο Κέφαλος αναφέρεται ως πρόγονος του μυθικού βασιλιά της Κύπρου Κινύρα. Ο Κορνούτος εξάλλου (Περί τῆς Θεῶν Φύσεως, 24), ονομάζει τον Ερμή πάρεδρο και σύμβωμο της Κυπρίας θεάς του έρωτα Αφροδίτης. Με την Αφροδίτη ο Ερμής είχε κι ερωτικές σχέσεις σύμφωνα προς μυθολογικές παραδόσεις που μια απ’ αυτές θέλει ως δικό τους παιδί τον Έρωτα. Ο Ερμαφρόδιτος*, τέλος, αναφέρεται από τον Οβίδιο (Mεταμορφώσεις, IV, 285 κ.ε.) σαν γιος του Ερμή και της Αφροδίτης (αυτό εξάλλου υποδηλώνει και το όνομά του) που έμοιαζε το ίδιο και στους δυο γονείς του, ήταν συνεπώς ταυτόχρονα άντρας και γυναίκα.