Λευκομιάτης ή Λευκωμιάτης ή Λευκωμιάς
Μεσαιωνικός οικισμός της Κύπρου που δεν υφίσταται πια. Βρισκόταν, σύμφωνα προς τις πηγές, κοντά στη Λευκωσία και στα νοτιοανατολικά της, πιθανώς πάνω στον δρόμο προς τις Αλυκές (Λάρνακα) ή στο δρόμο προς την Αμμόχωστο. Σήμερα δεν είναι παρά τοποθεσία γνωστή ως Λουκκομάτης, στη διοικητική έκταση της Αγλαντζιάς.
Σε παλαιούς χάρτες το χωριό βρίσκεται σημειωμένο ως Lefcomiati ή και Laphcomiati ή και Lafcoman. Για τελευταία φορά απαντάται, ως οικισμός, σε χάρτες του 18ου αιώνα۬ από τότε φαίνεται είχε εγκαταλειφθεί, για άγνωστη αιτία, ο δε G. Jeffery (Historic Monuments of Cyprus, 1918, p. 198) αναφέρει την τοποθεσία ως Loukkomiatis ή (στην τουρκική γλώσσα) Eski Shehir (=παλαιό χωριό) και λέγει ότι δεν ήταν πλέον στις μέρες του παρά χώρος γεμάτος πέτρες και ακαθαρσίες.
Ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει τον Λευκομιάτην σε σχέση προς τον άγιο Διομήδιο (για τον οποίο βλέπε στο λήμμα Διομήδης ο όσιος), μαθητή του επισκόπου Λευκωσίας αγίου Τριφυλλίου, και διηγείται ένα θαύμα που μπορεί χρονολογικά να τοποθετηθεί στην περίοδο των αραβικών επιδρομών (7ος-10ος αιώνας), αν και ο άγιος Διομήδιος δεν μπορεί να ζούσε τότε εάν πράγματι υπήρξε μαθητής του Τριφυλλίου που έζησε τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Προκύπτει όμως ότι ο οικισμός Λευκομιάτης (που πιθανώς ονομαζόταν πιο πριν κώμη Λευκωμιάς) υφίστατο κατά τα Βυζαντινά χρόνια, οπότε θα είχε ανεγερθεί εκεί και ο ναός του αγίου Διομήδη τον οποίο αναφέρουν τόσο ο Μαχαιράς όσο κι ο προγενέστερός του άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος.
Ο Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 35) διηγείται:
Καί εἶνε καί ὁ ἅγιος Διομήδιος, μαθητής τοῦ ἁγίου Τριφυλλίου, καί μίαν φοράν, ἀπού τές πολλές φορές ὅπου 'πῆραν οἱ Σαρακηνοί τήν Κύπρον, ηὗραν εἰς τήν Ὁδηγήτριαν τό κοιμητήριν τοῦ ἁγίου Τριφυλλίου καί ἀνοῖξαν το καί ηὖραν τόν ἅγιον τοῦ θεοῦ σωστόν, καί ἐκόψαν τήν κεφαλήν του καί ἐπῆραν την ὧδε ὅπου εἶνε ἡ λότζα [= πόρτα] τοῦ βισκούντη, καί ἐπίασα νά τόν κάψουν καί ἔδωκέν τους ὁ θεός σκόλισιν [= απασχόληση], καί τό παιδάκιν ὁ ἅγιος Διομήδιος ηὗρεν ἀδειάσιν καί ἔκλεψεν τήν ἁγίαν του κεφαλήν καί ἔφυγεν καί ὅταν τό 'βαλαν τό σῶμαν ὧδε ὅπου εἶνε ἡ βαπτιστήρα ὅπου φωτίζουν, ἐγυρέψαν τήν κεφαλήν, ὡδά σκοπίζουν, ἐκεῖα γυρεύγουν, ἐμάθαν πῶς τήν ἐπῆρεν τό παιδίν καί ἐφυγεν. Ἐτρεξαν κάποσοι ὀπίσω του καί ἐφθάσαν τον εἰς τήν λαξίαν τοῦ Λευκομιάτη εἰς τήν φούρκαν ὅπου κρεμμάζουν τούς κλέπτες ۬ θωρῶντα πῶς ἔρχουνταν ἀναγγαστοί [=τον πλησίαζαν], ἐφοβήθην, καί ἐφυσῆσεν τους ἐπί ὀνόματος κυρίου Ἰησοῦ, καί ὅτοιμα [= αμέσως] ἐπρήστησαν καί ἐππέσαν χαμαί, καί ἐπῆρεν την καί ἐπεσώθην [= βρήκε ασφάλεια] εἰς τόν Λευκομιάτην καί οἱ Σαρακηνοί ὅπου ἦσαν πρησμένοι, ἦλθαν ὀλλίγον του κατ' ὀλλίγου ὡς τόν Λευκομιάτην, καί ἐπαρακάλεσάν τον νά τους γιάνη, καί ἐπρουμουτιάσαν [= υποσχέθηκαν] του νά μέν ἔρτουν εἰς τήν Κύπρον νά ποίσουν [= κάμουν] κακόν, καί ἐγιάνεν τους. Καἰ ἐκοιμήθην εἰς τόν Λευκομιάτην ὁ ἅγιος, καί ἐθάψαν τον καί ἐκτίσαν του ναόν καί ἐβάλαν τό σῶμαν του, καί ὡς τήν σήμερον εἰς τά πρήσματα πολομά [= κάμνει] πολλά θαύματα....
Ο Μαχαιράς μας δίνει εδώ και μερικές άλλες πληροφορίες: αναφέρει τη λαξίαν τοῦ Λευκομιάτη, δηλαδή κοιλότητα, βαθούλωμα, απ' όπου και η νεότερη ονομασία Λουκκομάτης. Μας λέει επίσης ότι εκεί βρισκόταν η φούρκα (= αγχόνη) όπου εκτελούσαν τους κλέφτες, ήταν δηλαδή τόπος εκτελέσεων κοινών εγκληματιών.
Ο άγιος Νεόφυτος έγραψε, όπως ο ίδιος μαρτυρεί, εγκώμιον για τον άγιο Διομήδη κατά παράκληση του υπευθύνου του ναού του στον Λευκομιάτη. Ο άγιος Νεόφυτος, προγενέστερος του Μαχαιρά κατά τέσσερις σχεδόν αιώνες, έγραψε πράγματι εγκώμιον εἰς τόν ὅσιον καί θαυματουργόν πατέρα ἡμῶν Διομήδην τόν νέον, τόν ἐγγύς Λευκουπόλεως [= Λευκωσίας] Κύπρου καί κώμης Λευκωμιάδος τηλαυγῶς διαλάμψαντα....
Ο Γεώργιος Βουστρώνιος, μεταγενέστερος του Μαχαιρά και συνεχιστής του, αναφέρει επανειλημμένα τον Λευκομιάτην. Δίνει δε την πληροφορία ότι στον Λευκομιάτη υπήρχε λατομείο (πιθανότατα λατομείο πέτρας). Από τις αναφορές του Βουστρωνίου προκύπτει ότι ο Λευκωμιάτης βρισκόταν κοντά στον δρόμο Λευκωσίας-Αμμοχώστου.
Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ο Λευκομιάτης ήταν βασιλικό κτήμα.
Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρει επίσης τον Λευκομιάτη (γράφοντας ακριβώς: Levcomiati) σε σχέση προς τον άγιο Διομήδιο αλλά και σε σχέση προς γεγονότα του 1310 και του 1460. Σημειώνει ότι ο οικισμός βρισκόταν σε απόσταση μιας λεύγας από τη Λευκωσία. Ο Φλώριος δίνει επίσης και την πληροφορία ότι ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Α΄ (1383 -1398) όταν ανήλθε στο θρόνο το 1383 διόρισε, μεταξύ άλλων αξιωματούχων του, ως κοντόσταυλο (αρχιστράτηγο) της Κύπρου τον Ούγο ντε λα Βωμ και του έδωσε ως φέουδα τον Λευκομιάτη και το Επισκοπιόν.
