Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πλάτανος η ανατολική. Επιστημονική ονομασία: Platanus orientalis. Οικογένεια: Πλατανωδών (Platanaceae). Μεγάλο δέντρο, κοινό στις παραμεσόγειες χώρες και στη δυτική Ασία, που αυτοφύεται και στην Κύπρο (υποείδος P. orientalis var. insularis).

Ο πλάτανος είναι δέντρο αιωνόβιο, φυλλοβόλο, που αναπτύσσεται σε ύψος συνήθως γύρω στα 20 μέτρα. Απαντώνται όμως και ακόμη πιο γιγάντια δέντρα. Για παράδειγμα ο γνωστός πλάτανος της Αγίας Μαύρης (δίπλα στο ομώνυμο εκκλησάκι στον δρόμο μεταξύ Πέρα Πεδιού και Κοιλανιού) έχει ύψος γύρω στα 30 μέτρα, περιφέρεια κορμού περίπου 7,65 μέτρα και περίμετρο κόμης περί τα 92 μέτρα.

Ο πλάτανος αυτοφύεται από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και σε υψόμετρο 1.530 περίπου μέτρων. Απαντάται συνήθως σε συστάδες στις κοίτες και στις όχθες ποταμών, σε φαράγγια και σε κοιλάδες, κοντά και γύρω από πηγές και στα δάση, μαζί με πεύκα κι άλλα είδη άγριας βλάστησης. Είναι τόσο όμορφο κι ευθυτενές μεγάλο δέντρο, ώστε συχνά ενέπνευσε ποιητές και συγγραφείς, από τους οποίους αναφέρεται ήδη από τα αρχαιότατα χρόνια (από την εποχή του Ομήρου) με την ίδια ονομασία: πλάτανος (η). Εξ άλλου, όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στην Κύπρο ο πλάτανος έδωσε την ονομασία του σε πάρα πολλά τοπωνύμια (τοποθεσίες, ρυάκια, οικισμοί κλπ.), όπου αυτοφύονται τέτοια δέντρα. Στην Κύπρο διάφορα χωριά πήραν την ονομασία τους από το δέντρο αυτό: Πλατάνιν, Πλατανίσκια, Πλατανισσός, Πλατανιστάσα. Αναφέρουμε ακόμη την ονομασία Πλατανιώτισσα (παλαιό μοναστήρι και μεσαιωνικός οικισμός) όπως και την τόσο γνωστή τοποθεσία Πλατάνια* στο Τρόοδος.

Εκτός από την περιοχή των Πλατανιών στο Τρόοδος, ωραίες συστάδες από πλατάνια απαντώνται και στις περιοχές Μέσα Ποταμού (κατά μήκος του ποταμού, κοντά στον ομώνυμο καταρράκτη και στο ομώνυμο μοναστήρι), στις Πλάτρες, στην περιοχή του καταρράκτη Καληδονίας, κατά μήκος της κοιλάδας Πλατύ, στην περιοχή της κοιλάδας των Κέδρων, στην περιοχή του Σταυρού της Ψώκας, στον Κρυό Ποταμό και σε αρκετά άλλα μέρη.

Ο πλάτανος έχει μεγάλα και χαρακτηριστικά τρίλοβα φύλλα που το φθινόπωρο, πριν πέσουν, παίρνουν ένα θαυμάσιο χρυσίζον χρώμα. Τότε ο πλάτανος είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτος μεταξύ των άλλων δασικών δέντρων. Ανθίζει μεταξύ Απριλίου και Μαΐου. Το ξύλο του είναι μαλακό και μπορεί εύκολα να υποστεί επεξεργασία, χρησιμοποιείται δε στην κατασκευή επίπλων κι άλλων ειδών εσωτερικού χώρου. Ο αποδερματούμενος κάθε χρόνο φλοιός του δέντρου, προφυλάσσει το ξύλο του από ασθένειες και προσβολές από έντομα. Ο φλοιός του πλατάνου έχει φαρμακευτικές ιδιότητες: το αφέψημα από τον φλοιό του δέντρου εχρησιμοποιείτο για θεραπεία εγκαυμάτων και αποστημάτων, ως αιμοστατικό κλπ. Επίσης ως βαφική ουσία (κίτρινο χρώμα, όταν προστεθεί ανθρακικό κάλιο). Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ως φαρμακευτικά και τα τρυφερά φύλλα του δέντρου, όπως και τα «σφαιρία», τους μικρούς δηλαδή καρπούς του.

Στην Κύπρο ο πλάτανος φαίνεται ότι ήταν από τα σημαντικά δέντρα των δασών ήδη από τα αρχαία χρόνια. Σήμερα αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δέντρα που απαντώνται στην Κύπρο. Στις κοίτες των ποταμών και σε φαράγγια και κοιλάδες, στις ορεινές περιοχές, οι πλάτανοι απαντώνται συχνά με περιτυλιγμένους τους κορμούς και τα κλαδιά τους από κισσούς.