Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά την Αρχαιότητα οι Σόλοι ήταν μια από τις πιο σημαντικές πόλεις-βασίλεια της Κύπρου. Η πόλη, κτισμένη σε θαυμάσια τοποθεσία στη βόρεια ακτή της Κύπρου, στο δυτικό άκρο του κόλπου της Μόρφου, είχε αναπτύξει ιδιαίτερους δεσμούς με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Σύμφωνα μάλιστα και προς την παράδοση, ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του μεγάλου Αθηναίου σοφού Σόλωνος, ενώ το προηγούμενο όνομα της ήταν Αίπεια. 

Αρχαία πόλη με την ίδια ακριβώς ονομασία, Σόλοι, υφίστατο και στην Κιλικία της Μικράς Ασίας. Ήταν επίσης πόλη παραθαλάσσια και βρισκόταν βόρεια ακριβώς από το ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα. Οι κάτοικοι των δυο αυτών πόλεων, προκειμένου να ξεχωρίζουν, είχαν υιοθετήσει διαφορετικές εθνικές ονομασίες. Συγκεκριμένα, οι καταγόμενοι ή και κατοικούντες στους Σόλους της Κύπρου ονομάζονταν Σόλιοι, κι οι άλλοι Σολείς. Την διευκρίνιση παραδίδει ο Διογένης Λαέρτιος, που λέγει ότι τους Σόλους της Κιλικίας έκτισε ο Αθηναίος Σόλων, καί εἰσίν οἱ μέν[της Κιλικίας] ἔνθεν Σολεῖς, οἱ δ' ἀπό Κύπρου Σόλιοι. Ωστόσο σε διάφορες περιπτώσεις υπάρχει κάποια ασάφεια ή και σύγχυση μεταξύ των δυο ομωνύμων αρχαίων πόλεων. Για παράδειγμα, δεν είναι ξεκάθαρο εάν ο φιλόσοφος Κράντωρ καταγόταν από τους Σόλους της Κύπρου ή της Κιλικίας. Και τούτο, γιατί σε μερικές περιπτώσεις καταγόμενοι από τους Σόλους της Κύπρου αναφέρονται επίσης ως Σολείς αντί Σόλιοι. Έτσι, Σολεύς αναφέρεται ο Κράντωρ, αλλά επίσης Σολεύς αναφέρεται κι ο Κλέαρχος, σημαντικός περιπατητικός φιλόσοφος και συγγραφέας του 4ου-3ου π.Χ. αιώνα, μαθητής του Αριστοτέλη, που γνωρίζουμε ότι καταγόταν από τους Σόλους της Κύπρου.

Διάφορες επιγραφικές και φιλολογικές μαρτυρίες μας δίνουν κάποιες περαιτέρω πληροφορίες για την πόλη των Σόλων και τη θέση της στην αρχαία Κύπρο, κι αξίζει ν' αναφερθούν εδώ.

Σε επιγραφή του 3ου/2ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκε στους Δελφούς, οι Σόλοι αναγράφονται μεταξύ των θεωροδόκων πόλεων της Κύπρου (μαζί με τη Σαλαμίνα, τους Χύτρους, την Κερύνεια, τη Λάπηθο, την Ταμασσό, την Αρσινόη και μερικές άλλες ακόμη). Θεωροδόκοι πόλεις σήμαινε εκείνες που υποδέχονταν τους θεωρούς, απεσταλμένους των Δελφών που έρχονταν για να μαζέψουν τις εισφορές προς το φημισμένο αυτό ιερό του Απόλλωνος, ο οποίος φαίνεται ότι ετιμάτο ιδιαίτερα και στους Σόλους και γενικά στην αρχαία Κύπρο.

Ο Απόλλων απαντάται, μάλιστα, με το επίθετο Κύπριος. σε αλφαβητική επιγραφή του 3ου π.Χ. αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή των Σόλων:

Ἀπόλλωνι Κυπρίῳ

Ζωῒλος ὑπέρ

τοῦ υἱοῦ Ζωῒλου

Κάποιος Ζωίλος, δηλαδή, έκαμε τάμα στον Απόλλωνα Κύπριον, υπέρ του γιου του Ζωίλου. Είναι η μοναδική επιγραφή απ' όσες βρέθηκαν, όπου ο Απόλλων χαρακτηρίζεται Κύπριος, δηλαδή όπως κι η Αφροδίτη που πάρα πολλές φορές αναφέρεται ως Κύπρις. Δεν νομίζουμε, πάντως, ότι οι αρχαίοι Σόλιοι θεωρούσαν ως Κύπριο τον Απόλλωνα. Ωστόσο η επιγραφή, κατά την άποψή μας, φανερώνει πόσο σημαντική ήταν η λατρεία του θεού αυτού στην αρχαία Κύπρο, ώστε να καταλήξει και σε τέτοιους χαρακτηρισμούς (όπως σήμερα λέγεται λ.χ. Κυκκώτισσα η Παναγία, χωρίς να κατάγεται από τα βουνά του Κύκκου).

Και άλλες επιγραφές από την περιοχή των Σόλων αναφέρουν τον ίδιο θεό, ονομάζοντάς τον απλώς Ἀπόλλωνα ή με το επίθετο Λύκιος. Η Αθηνά επίσης λατρευόταν ιδιαίτερα στους Σόλους, όπου μάλιστα ανεσκάφη και ιερό της στην περιοχή του Βουνιού. Και βέβαια η Αφροδίτη, που είχε περισσότερους του ενός ναούς στους Σόλους, όπως κι ο Ζεύς. Η Αφροδίτη λατρευόταν στους Σόλους και με τα επίθετα Oρεία και Επήκοος, όπως μαρτυρείται σε επιγραφή των Ρωμαϊκών χρόνων. Λατρεία της Δήμητρας μαρτυρείται επίσης στην περιοχή των Σόλων από επιγραφή, όπως και λατρεία του Σεράπιδος κατά τα Ελληνιστικά χρόνια, καθώς και της Ίσιδος.

Μια σημαντική επιγραφή προερχόμενη από τους Σόλους, μνημονεύει ένα Απολλώνιον, που διετέλεσε ιεράρχης της Παμμάτειρας, και, μεταξύ άλλων αξιωμάτων, και επιμελητής του βιβλιοφυλακίου των Σόλων. Η Παμμάτειρα ήταν πιθανότατα η Κυβέλη η οποία λατρευόταν στην Κύπρο μαζί με τους Κορύβαντες της. Η επιγραφή είναι των Ρωμαϊκών χρόνων και μας δίνει την σημαντική πληροφορία ότι στην πόλη των Σόλων υφίστατο βιβλιοφυλάκιον, του οποίου ο Απολλώνιος διετέλεσε επιμελητής. Αν και μερικοί υποστήριξαν ότι επρόκειτο για το δημόσιο αρχείο της πόλης, θεωρείται πολύ πιο πιθανό ότι το αναφερόμενο βιβλιοφυλάκιον ήταν η δημόσια βιβλιοθήκη των Σόλων.  Έχουμε έτσι την ένδειξη ότι κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια — και προφανώς και λίγο πιο πριν, κατά τα Ελληνιστικά — οι Σόλοι είχαν και δημόσια βιβλιοθήκη όπως θα πρέπει να είχαν και οι άλλες σημαντικές πόλεις της Κύπρου.

Ο Ευστάθιος, στο έργο του Παρεκβολαί εἰς τήν Ὁμήρου Ἰλιάδα, γράφει μεταξύ άλλων για τους Σόλους ότι από την ονομασία τους προήλθε η λέξη σολοικισμός (ρήμα: σολοικίζω, που σημαίνει χρησιμοποιώ την ελληνική γλώσσα σε γραπτό ή προφορικό λόγο, κάνοντας συντακτικά λάθη). Ο Διογένης Λαέρτιος γράφει ότι ο σολοικισμός προήλθε από τους Σόλους της Κιλικίας, όπου κατοίκησαν και μερικοί Αθηναίοι που με τον καιρό ξέχασαν τη γλώσσα τους και τη μιλούσαν σαν ξένοι.

Ο Στράβων αναφέρει πόλη της Κύπρου που ονομαζόταν Λιμενία, και που παραδόξως βρισκόταν, λέγει, στο εσωτερικό του νησιού (ἐν μεσογαίᾳ), και υπέρκειτο των Σόλων, βρισκόταν, δηλαδή, πάνω από τους Σόλους. Πολλοί ταύτισαν, ωστόσο, την Λιμενία με τον Λιμνίτη, που η περιοχή του θα πρέπει να ανήκε στη διοικητική έκταση του βασιλείου των Σόλων. Ο Στράβων αναφέρει το λιμάνι των Σόλων. Αλλ' ήδη στον Σταδιασμόν, σύγγραμμα ανωνύμου γεωγράφου του 4ου μ.Χ. αιώνα, οι Σόλοι αναφέρονται ως πόλις ἀλίμενος, δηλαδή χωρίς λιμάνι, που στο μεταξύ φαίνεται είχε προσχωθεί κι εγκαταλειφθεί. Ο Σκύλαξ, πάλι, στο έργο του Περίπλους, χαρακτηρίζει τους Σόλους ως πόλη ελληνική (σ' αντιδιαστολή προς άλλες πόλεις της Κύπρου όπου κυριαρχούσαν οι Φοίνικες), με λιμένα χειμερινόν. Δηλαδή με λιμάνι κατάλληλο για τον χειμώνα.

Κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα οι Σόλοι μνημονεύονται ως πόλη στον Συνέκδημον του Ιεροκλέους. Αναφέρονται επίσης από τον Γεώργιο τον Κύπριο (6ος/7ος μ.Χ. αιώνας) στην Περιγραφήν τοῦ  Ἀνατολικού Ῥωμαϊκοῦ Κράτους. Τον 10ο μ.Χ. αιώνα οι Σόλοι απαριθμούνται ακόμη μεταξύ των πόλεων της Κύπρου στο έργο Περί Θεμάτων του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου.

Τα γνωστά, και τόσο σημαντικά για τη ζωή της πόλης (και γενικότερα του βασιλείου, πριν τούτο καταργηθεί) των Σόλων, μεταλλεία της περιοχής, αναφέρονται επίσης στις πηγές. Ο Γαληνός (Περί ἀπλῶν φαρμάκων...), ομιλεί για τούς ἐν Κύπρῳ Σόλους, που τους είχε επισκεφθεί, ἔνθα τό μέταλλόν ἐστιν, ὡς ἀπό σταδίων τῆς πόλεως τριάκοντα (περίπου 5,5 χμ. από την πόλη). Ο ίδιος συγγραφέας περιγράφει και την εργασία στα μεταλλεία, και τα παράγωγά τους (βλέπε λήμμα για το μεταλλείο της Σκουριώτισσας). Ο Ησύχιος αναφέρει ένα είδος κυπριακού χαλκού που λεγόταν σολοιτύπος. Το πρώτο συνθετικό της λέξης προφανώς σχετίζει το είδος αυτό του χαλκού με τους Σόλους, όπου φαίνεται ότι παραγόταν.