Βιομηχανία
Περίοδος πριν από την ανεξαρτησία
Αν και οι ιστορικοί αναφέρουν ότι η Κύπρος είχε ανεπτυγμένη τη βιομηχανία από τα ομηρικά χρόνια, αφού ήταν γνωστή από τότε για την οινοποιία και την ναυπηγική της, φαίνεται όμως ότι γνωρίζει την πρώτη υποτυπώδη βιομηχανική της ανάπτυξη, με τη σημερινή έννοια του όρου, επί Αγγλοκρατίας και μάλιστα μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου πολέμου.
Στα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας, η Κύπρος υπέφερε ακόμη από τα κατάλοιπα της οθωμανικής οργάνωσης, την ασφυκτική έλλειψη κεφαλαίων και κυρίως από την αυτοκαταναλωτική οργάνωση της οικογενειακής αγροτικής οικονομίας. Ο μικρός γεωργικός κλήρος στόχευε περισσότερο στην ικανοποίηση όλων των αναγκών του νοικοκυριού μέσα από τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών, παρά στη δημιουργία περισσευμάτων με την εξειδικευμένη παραγωγή. Η αγορά ήταν πολύ περιορισμένη και οργανωνόταν στο τοπικό επίπεδο του χωριού ή και ανάμεσα στα άλλα χωριά της περιοχής, η δε τραγική κατάσταση των συγκοινωνιών επιδείνωνε το πρόβλημα.
Η οινοποιία ήταν το πρώτο βιομηχανικό είδος που ωφελήθηκε άμεσα από την αγγλική διακυβέρνηση αφού πήρε νέα κίνητρα για δραστηριοποίηση. Οι πολλοί περιορισμοί και η βαριά φορολογία που Ίσχυαν επί τουρκοκρατίας καθώς και η απώλεια της αγοράς της νότιας Ευρώπης εξ αιτίας των ψηλών εισαγωγικών δασμών, οδήγησαν τον κλάδο αυτό σε μαρασμό. Με τον ερχομό όμως των Άγγλων στο νησί άνοιξε η αγορά της Αιγύπτου ενώ ταυτόχρονα μειώθηκε στο μισό η φορολογία. Έτσι η παραγωγή διπλασιάστηκε μέσα σε 3 χρόνια, ενώ στη συνέχεια δημιουργήθηκαν πιο ευνοϊκές συνθήκες που βοήθησαν στον εκσυγχρονισμό των μονάδων και την περαιτέρω αύξηση της παραγωγής. Το 1938 υπήρχαν ήδη 3 εργοστάσια κρασιού που χρησιμοποιούσαν ετησίως 5.000 τόνους σταφυλιών, που αυξήθηκαν το 1948 σε 15, με μια ετήσια κατανάλωση σταφυλιών που ξεπερνούσε τους 13.750 τόνους. Η ολική παραγωγή υπολογίζεται ότι έφθασε το 1951 σε 3.000.000 γαλόνια κρασί, 48.000 γαλόνια κουμανταρία, 4.000 τόνους σταφίδα και 200.000 - 250.000 γαλόνια άλλα οινοπνευματώδη ποτά.
Από τις υπόλοιπες βιομηχανικές μονάδες οι πλείστες ήσαν άμεσα εξαρτημένες από το γεωργικό τομέα και ασχολούνταν κυρίως με την αποξήρανση και διατήρηση φρούτων και λαχανικών, με την επεξεργασία χαρουπιών, παραγωγή τυριού, μακαρονιών, λαδιού, χυμών κλπ. Αργότερα δημιουργούνται οι πρώτες καπνοβιομηχανίες που γνωρίζουν ξεχωριστή άνθηση ένεκα της μεγάλης τοπικής ζήτησης και της διαθεσιμότητας εξαιρετικής ποιότητας κυπριακού καπνού. Το 1920 οι καπνοβιομηχανίες απασχολούσαν 679 άτομα και ήταν η πιο σοβαρή πηγή απασχόλησης της βιομηχανίας.
Το 1938 λειτουργούσαν στην Κύπρο δυο εργοστάσια κατά σκευής κουμπιών και ένα εργοστάσιο κατασκευής δοντιών. Τα δυο αυτά είδη συνιστούσαν κατ’ εξοχήν εξαγωγικά προϊόντα και προορίζονταν κυρίως για την αγγλική αγορά, παράλληλα φυσικά με την κάλυψη της τοπικής ζήτησης. Ακολούθως αναπτύσσεται σε σημαντικό βαθμό η βυρσοδεψία, η σαπωνοποιία, η υποδηματοποιία κλπ., που στόχευαν κατά κύριο λόγο στην αντικατάσταση των εισαγομένων ειδών. Οι κυριότεροι βιομηχανικοί κλάδοι για την περίοδο 1920 - 1946 φαίνονται στον πιο κάτω πίνακα και είναι ενδεικτικοί της όλης εικόνας της βιομηχανίας καθ’ όλη τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας:
ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1920 - 1946
|
|
Είδος βιομηχανίας |
|
Απασχόληση |
(αρ. ατόμων) |
|
|
Ακαθάριστη Παραγωγή |
(£χιλιάδες) |
|||||
|
|
|
1920 |
1925 |
1930 |
1935 |
1938 |
1946 |
1920 |
1925 |
1930 |
1935 |
1938 |
1946 |
|
1. |
Οινοποιία |
49 |
67 |
70 |
368 |
264 |
552 |
48,9 |
49,0 |
50,6 |
81,1 |
112,4 |
1.196,0 |
|
2. |
Καπνοβιομηχανία |
679 |
443 |
351 |
302 |
424 |
326 |
208,2 |
190,3 |
213,9 |
197,8 |
247,3 |
697,8 |
|
3. |
Βαμβακουργία |
145 |
160 |
205 |
211 |
216 |
417 |
170,0 |
45,8 |
30,7 |
46,7 |
23,0 |
138,1 |
|
4. |
Βυρσοδεψία |
73 |
71 |
85 |
86 |
107 |
113 |
34,8 |
18,0 |
15,0 |
6,6 |
19,0 |
91,7 |
|
5. |
Αγγειοπλαστική |
52 |
252 |
193 |
218 |
130 |
481 |
3,5 |
3,3 |
2,7 |
3,0 |
2,7 |
16,8 |
|
6. |
Τυροκομία |
12 |
51 |
103 |
144 |
145 |
186 |
4,5 |
12,9 |
23,2 |
25,1 |
34,6 |
158,8 |
|
7. |
Επεξεργασία Τερραόμπρας και Γύψου |
143 |
204 |
275 |
272 |
420 |
231 |
100,3 |
27,7 |
15,8 |
22,2 |
27,8 |
137,5 |
|
8. |
Σαπωνοποϋα |
9 |
8 |
59 |
72 |
72 |
121 |
7,7 |
2,4 |
19,4 |
26,4 |
28,7 |
294,0 |
|
9. |
Τουβλοποιία - Πλακοποιία |
20 |
158 |
336 |
402 |
581 |
421 |
3,3 |
9,3 |
12,3 |
15,6 |
38,1 |
46,1 |
|
10. |
Επεξεργασία Χαρουπιών |
|
|
51 |
86 |
204 |
177 |
|
|
5,0 |
36,0 |
266,9 |
309,5 |
|
11. |
Τρόφιμα και Κονσέρβες |
|
|
23 |
50 |
36 |
97 |
|
|
7,7 |
8,1 |
9,0 |
119,6 |
|
12. |
Τεχνητά Δόντια |
|
|
|
244 |
100 |
150 |
|
|
|
16,5 |
23,0 |
57,1 |
|
13. |
Κουμπιά |
|
|
|
|
360 |
910 |
|
|
|
|
12,5 |
234,0 |
|
14. |
Άλλες μονάδες |
357 |
185 |
399 |
222 |
465 |
743 |
39,3 |
9,5 |
31,0 |
14,7 |
74,5 |
309,0 |
|
|
ΣΥΝΟΛΟ |
, 1.539 |
1.599 |
2.150 |
2.677 |
3.518 |
4.925 |
620,5 |
368,2 |
427,3 |
499,8 |
929,5 |
3.806,0 |
Πηγή: Cyprus Blue Books 1886 – 1946
Τα γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου αυτής ήταν η πρόχειρη οργάνωση της βιομηχανικής μονάδας που βασιζόταν περισσότερο στον ενθουσιασμό και τις τεχνικές γνώσεις του ιδιοκτήτη παρά σε γνώσεις διοίκησης και διαχείρισης με τη σημερινή έννοια.
Η παραγωγή στηριζόταν κυρίως σ' ένα πλήθος μικρομονάδων, χαμηλής εξειδίκευσης και παραγωγικότητας. Η αύξηση της είχε περισσότερο εκτατικό χαρακτήρα και υποστηριζόταν κυρίως από επενδύσεις σε φθηνή ανθρώπινη εργασία παρά από υπό κατάσταση της με μηχανικό εξοπλισμό και από αύξηση της παραγωγικότητας. Παράλληλα, το ψηλό κόστος παραγωγής και η συμπίεση των εισοδημάτων λόγω της παρατεταμένης ανεργίας και της χαμηλής παραγωγής του αγροτικού κλήρου, περιόριζαν ακόμη περισσότερο την πραγματική αγορά (που ήταν έτσι κι αλλιώς μικρή) με αποτέλεσμα την περαιτέρω επιβράδυνση της εκβιομηχάνισης.
Η ξένη αποικιοκρατική διοίκηση όχι μόνο δεν έκαμε σημαντικές ενέργειες για την ανάπτυξη τής βιομηχανίας στην Κύπρο αλλά αντίθετα, στα πλαίσια της γενικής της πολιτικής, επεδίωξε την υποτονικότητα του βιομηχανικού τομέα για να μπορεί να διατηρεί έτοιμες αγορές για τα δικά της βιομηχανικά προϊόντα.