Αλουπός
Η αλεπού είναι το μόνο σαρκοφάγο θηλαστικό της Κύπρου. Κοινή ονομασία ζώων της οικογένειας Canidae, που περιλαμβάνει πολλά είδη. Συνήθως όμως η ονομασία αλεπού δίνεται στο είδος Vulpes vulpes και κυρίως στην κόκκινη ή κοινή αλεπού που συναντάται σε όλη την Ευρώπη, τη βόρεια Αφρική και την εύκρατη Ασία. Είναι ζώο που ανήκει στα σαρκοφάγα θηλαστικά, ζει σε άγρια κατάσταση και συγγενεύει με τον λύκο, το τσακάλι και τον σκύλο. Είναι ένα από ελάχιστα ζώα που στην Κύπρο ζουν ακόμη σε άγρια κατάσταση.
Η αλεπού έχει μήκος, μαζί με την ουρά, περίπου 1,20 μ. και ύψος 30-40 εκ. Χαρακτηρίζεται από τη μακριά κι εντυπωσιακή της ουρά, που μόνη της φθάνει το μήκος των 40-50 εκ. Τα εντυπωσιακά της μάτια είναι λοξά, με ίριδα χρώματος κίτρινου ή υπόξανθου. Στο ρύγχος της φέρει κομψό μουστάκι. Τα αυτιά της είναι μεγάλα και όρθια, κι είναι καλυμμένα με λεπτό σαν μετάξι τρίχωμα. Όμορφη (και περιζήτητη) είναι η γούνα της αλεπούς που τον χειμώνα είναι πολύ πιο πλούσια σε τρίχωμα και κάνει το ζώο να φαίνεται σωματώδες. Περπατά χαριτωμένα κι αθόρυβα, με τα δάχτυλα των ποδιών της, που είναι 5 στα μπροστινά και 4 στα πισινά πόδια. Ζει κυρίως σε ξηρά εδάφη, κοντά ή μέσα σε μικρά δάση και θαμνώδεις περιοχές, σε υπόγεια φωλιά με πάντα περισσότερες από μια εξόδους, που σκάβει η ίδια ή διευρύνει φωλιά άλλου ζώου (όπως του λαγού) που οικειοποιείται. Συνήθως ζει και κυνηγά μόνη και ζευγαρώνει μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου που είναι η εποχή της αναπαραγωγής. Συνήθως γεννά 4-5 μικρά, ή και περισσότερα. Η κραυγή της μοιάζει με βραχνό γάβγισμα. Η μητέρα αλεπού διαθέτει πολλή στοργή για τα μικρά της και συχνά παίζει μαζί τους αφήνοντας κραυγές χαράς. Τα μικρά αλεπουδάκια γεννιούνται τυφλά και αρχίζουν να βλέπουν μετά από 10-12 μέρες. Όταν μεγαλώσουν, αποκτούν μια ιδιαίτερα χαρακτηριστική μυρωδιά μόσχου.
Η αλεπού θεωρείται έξυπνο και πονηρό ζώο, γι’ αυτό και δάνεισε το όνομά της για τον χαρακτηρισμό ανθρώπων με τέτοια γνωρίσματα. Επίσης η αλεπού είναι από τα ζώα εκείνα που πολύ απασχόλησαν μέσα στους αιώνες τη λαϊκή φαντασία, γι’ αυτό και κατέχει μια σημαντική θέση στη λαογραφία.
Την αλεπού τη συναντούμε στην κυπριακή λαογραφία σε διάφορα μνημεία του λόγου, όπως στους μύθους, στα παραμύθια, στις ευτράπελες διηγήσεις, στις παραδόσεις και στις παροιμίες. Παραθέτουμε δυο χαρακτηριστικούς μύθους και μερικές σχετικές παροιμίες.
1. Εν τζ'είνον της αλουπούς με την κούμναν που τα χαλλούμια: Μιαν φοράν επέθανεν ένας τζ' άφηκεν των παιδκιών του μιαν κούμναν χαλλούμια. Τα παιδκιά του εμαλλώνναν στημ 'μοιρασιάν, «όι εσού επήρες παραπάνω, όι εσού επήρες παραπάνω...» Που τζ' αχαμαί επέρναν μια αλουπού τζ' εφωνάξαν της να κάμει τον κριτήν. Έβαλεν τζ' η αλουπού τα χαλλούμια μεσ' στο ζύιν για να τους τα μοιράσει. Εβάρεν που τη μ' μιαν, εφώναζεν ο ένας. Έτρωεν η αλουπού καμπόσον που τα βαρετά. Εζύαζεν τα τωρά, εβάρεν που την άλλην μερκάν, εφώναζεν ο άλλος. Έτρωεν η αλουπού που τα βαρετά πάλε. Ετσι εζύαζεν -έτρωεν, εζύαζεν -έτρωεν, ώστη τζ' εν έφηκεν τους μοιρασκέρηες.
(Ο μύθος διδάσκει ότι είναι προτιμότερος ο συμβιβασμός μεταξύ διαδίκων παρά η προσφυγή στα δικαστήρια).
2. Εν η ιστορία του αλουπού τζ' αί του τραούλλου: Ο αλουπός πονηστικωμένος, εβούραν ο τράουλλος τζ' εβούραν τον τζ' αί τούτος 'ποπίσω, γιατί εθώρεν τα πράματα του τραούλλου που σούζουνταν τζ' ελάλεν πού 'νναπάν, εννά ππέσουν τζ' εννά τα φάω».
(Ο μύθος λέγεται για όσους στον παραλογισμό τους ελπίζουν πως θα γίνει κάτι που θα τους ωφελήσει, πράγμα που το αποκλείει η λογική σκέψη).
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ:
Εβάλαν τον αλουπόν να γλέπει τις όρνιθες. (Η παροιμία αυτή λέγεται όταν εμπιστευόμαστε πρόσωπο που ζητά ευκαιρία να μας βλάψει).
Ο αλουπός στην ανεμοζάλην σ΄αίρεται. (Ο τυχοδιώκτης ευχαριστιέται στις αναστατώσεις που παρέχουν ευκαιρίες δράσης και κέρδους).
Αλουπός κούντουρος, μα η τζ'οιλιά του εν γιομάτη. (Ένα ελάττωμα επουσιώδες δεν είναι τίποτε, όταν αντισταθμίζεται από ουσιώδες προτέρημα).
Όσα εν ιφτάνν' η αλουπού, κάμνει τα κρεμμασταρκές [ή κρεμμαστάρκα]. (Λέγεται για όσους υστερούν και για να καλύψουν την αδυναμία τους βρίσκουν δικαιολογίες).
Η αλουπού εχώννετουν τζ' η νουρά της εφαίνετουν. (Λέγεται για όσους επιθυμούν να αποκρύψουν τα φανερά και να καλύψουν την ενοχή τους).
Η αλουπού στον ύπνον της ούλον πετειναρούδκια. (Η μεγάλη μας επιθυμία μας κάμνει να ονειρευόμαστε ότι απολαύσαμε αυτό που ποθούμε).
Όσον να πει η αλουπού τα πάθη της, την βούνναν της εβκάλαν την. (Λέγεται για τους φτωχούς και τους άσημους που δεν κατορθώνουν ποτέ να βρουν το δίκαιο τους).
Εξάλλου, υπάρχει στην Κύπρο παρωνύμιο Αλουπός (Κάτω Ακουρδάλια) ή επί το λογιότερον Αλουπίδης (Προδρόμι). Επίσης για διάφορους λόγους οι κάτοικοι ορισμένων χωριών λέγονται αλουποί, όπως π.χ. οι κάτοικοι της Κατωκοπιάς.