Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στη διάρκεια της εποχής του Σιδήρου, από τους κλάδους της μικροτεχνίας η κοσμηματική χρυσοχοΐα παρουσιάζεται δυναμική κι ανεπτυγμένη, η κοσμηματική αργυροχοΐα ακμάζει στους Κυπρο-Κλασσικούς χρόνους και είναι πολύ ανεπτυγμένη στην Πρωτοχριστιανική περίοδο, η σφραγιδογλυφία εξελίσσεται σημαντικά και διαρκεί μέχρι τα τέλη της Κυπρο-Αρχαϊκής εποχής, η ελεφαντουργία αναπτύσσεται μόνο στην Κυπρο-Αρχαϊκή εποχή και η τεχνική των χάλκινων, ορειχάλκινων και αργυρών μικροαντικειμένων και κοσμημάτων παραμένει στον ίδιο βαθμό ανάπτυξης και περιορίζεται σε πολύ μικρές ποσότητες έργων, που ακολουθούν την τεχνοτροπία των προηγουμένων έργων.

Τα χρυσά κοσμήματα της πρώτης εποχής του Σιδήρου, της Γεωμετρικής εποχής (1050 - 750 π.Χ.). εμφανίζονται με πολλούς προγενέστερους τύπους της Κυπρο-μυκηναϊκής περιόδου και με αρκετούς νέους. Τα περισσότερα νέα στοιχεία συγκεντρώνονται στα σκουλαρίκια, που συνεχίζουν τον λεμβοειδή τύπο και τον τύπο του μηνίσκου με ελαφρές παραλλαγές στο σχήμα και τη διακόσμηση, και τον σπειροειδή σε απλό κυκλικό σχήμα με εφαπτόμενα άκρα. Από τα νέα στοιχεία σε μεγάλη χρήση είναι τα συμπλέγματα των κοίλων σφαιριδίων, που κρεμάζονταν σε μορφή σταφυλιών στο κάτω μέρος των λεμβοειδών σκουλαρικιών και ο συνδυασμός των απλών σκουλαρικιών με το λεγόμενο σύμπλεγμα του «κλουβιού και σφαίρας». Εκτός από τα σκουλαρίκια, λιγότερα νέα στοιχεία συγκεντρώνονται στις χρυσές πόρπες, στα δισκοειδή περίαπτα από συμπαγή χρυσό ή από λεπτά χρυσά ελάσματα με έκτυπες παραστάσεις, στα περιδέραια από τετραγωνικές ψήφους με φυσική και διάστικτη διακόσμηση και στους απλούς τύπους των δακτυλιδιών και των βραχιολιών. Από τα εκθέματα του Κυπριακού Μουσείου τα κυριότερα δείγματα χρυσών κοσμημάτων της Γεωμετρικής περιόδου είναι τα περιδέραια με περίαπτα σε σχήμα άνθους λωτού και ψήφους από χρυσό κοσμημένο με ρόδακες, από υαλόμαζα και πολύτιμους λίθους, κυρίως σάρδιο και αχάτη. Αξιόλογα είναι επίσης και μερικά δείγματα σκουλαρικιών λεμβοειδούς σχήματος με συμπλέγματα κοίλων σφαιριδίων και όλα ανεξαίρετα τα κοσμήματα που προέρχονται από ανασκαφές τάφων στην τοποθεσία Σκάλες στα Κούκλια και που εκτίθενται σε ειδική προθήκη. Ανάμεσα σ' αυτά ξεχωρίζει μια χρυσή πλάκα ορθογωνίου σχήματος με περιτυλιγμένα άκρα που είναι κοσμημένη με εμπίεστη ανθρώπινη μορφή με στέμμα και τιάρα. Η μορφή φορεί ποδήρη χιτώνα, κοσμημένο στο κάτω άκρο με πλοχμό, κι έχει μακριά βοστρυχωτή κόμη που πέφτει στους ώμους. Από τον ίδιο τάφο προέρχονται και τέσσερις άλλες παρόμοιες χρυσές πλάκες, που χρονολογούνται στα τέλη του 10ου και τις αρχές του 9ου αιώνα π.Χ.

Στη διάρκεια της Κυπρο-Αρχαϊκής περιόδου (750-475 π.Χ.) τα χρυσά κοσμήματα αυξάνονται σε ποικιλία σχημάτων και ποσότητα και επιδέχονται εντονότερες ανατολικές επιδράσεις. Τα βραχιόλια και τα δακτυλίδια παρουσιάζουν μερικές καινοτομίες στα σχήματα και στη διακόσμηση, τα σκουλαρίκια σε μερικές περιπτώσεις κατασκευάζονται από ήλεκτρο συνδυασμένο με σμάλτο, και τα περιδέραια, που είναι και τα συνηθέστερα και πολυαριθμότερα, έχουν περισσότερες σειρές χρυσών ψήφων και περίαπτα από πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους, στους οποίους περιλαμβάνονται ο χαλκηδόνιος και η κορναλίνη. Η διακόσμηση των κοσμημάτων είναι κυρίως έκτυπη και διάστικτη, και τα θέματα των απεικονιζόμενων παραστάσεων περιλαμβάνουν ρόδακες, ανθέμια, λωτούς, ελικοειδή σχέδια, κεφαλές Άθωρ, ζωικές και ανθρώπινες μορφές και διάφορα γεωμετρικά μοτίβα. Εκτός από τα κοσμήματα καθημερινής χρήσης υπάρχουν και αρκετά ολόχρυσα ελάσματα με εντυπωσιακές διακοσμητικές συνθέσεις. Δυο απ' αυτά φέρουν έκτυπες παραστάσεις γυμνών γυναικών, τρία κεφαλές γυναικών με κόμμωση συριακής τεχνοτροπίας και δυο άλλα από τους Χύτρους είναι κοσμημένα με έκτυπη ανθρώπινη μορφή, όρθια πάνω σε ταύρο και με κλαδί ελιάς στο χέρι. Τ' άλλα κοσμήματα του Κυπριακού Μουσείου περιλαμβάνουν θαυμάσια περιδέραια, σκουλαρίκια, δακτυλίδια, διαδήματα και διάφορα άλλα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ένα εξαιρετικό περιδέραιο του 7ου αιώνα π.Χ., που προέρχεται από το Άρσος. Αποτελείται από σαράντα ολόχρυσες αμφικωνικές ψήφους με διάστικτη διακόσμηση και από ένα μεγάλο κυλινδρικό περίαπτο, καμωμένο από συνδυασμένο χρυσό και αχάτη και επιστεμμένο με ολόγλυφες, χρυσές, σχηματοποιημένες παραστάσεις μιας μέλισσας και δυο εχιδνών, που φορούν αιγυπτιακά στέμματα. Ένα άλλο εκλεκτό δείγμα γυναικείου περιδεραίου βρέθηκε σ' ένα από τους «βασιλικούς» τάφους της Σαλαμίνος μέσα σε ορειχάλκινο λέβητα μαζί με απανθρακωμένα οστά. Αποτελείται από έξι κρυστάλλινες σφαιρικές ψήφους πλαισιωμένες από έξι αμφικωνικές και κυλινδρικές ψήφους.

Τα χάλκινα και ορειχάλκινα κοσμήματα της Κυπρο-Αρχαϊκής εποχής με τα στερεότυπα σχήματα συνυπάρχουν μαζί με τα χρυσά κοσμήματα, όπως και στη διάρκεια της προηγούμενης Γεωμετρικής εποχής, σε μικρότερες ποσότητες και συνήθως είναι επικαλυμμένα με λεπτή επίστρωση χρυσού — επίχρυσα. Από τα αργυρά κοσμήματα ελάχιστα φθαρμένα δείγματα έχουν διασωθεί.

Στη διάρκεια της Κυπρο-Κλασσικής εποχής (475-325 π.Χ.) τα περισσότερα κυπριακά κοσμήματα αντιγράφουν τους γνήσιους ελληνικούς τύπους και περιορίζουν σε ελάχιστο βαθμό τις ανατολικές επιδράσεις. Αρχικά, τα σκουλαρίκια είναι σχεδόν στο σύνολό τους επίχρυσα, χάλκινα και αργυρά σε σπειροειδές, κυρίως, σχήμα και γύρω στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. αρχίζουν να αντικαθιστώνται από τα χρυσά σε σχήματα κεφαλών ζώων. Την ίδια περίοδο κατασκευάζονται και αρκετά χρυσά και επίχρυσα βραχιόλια και περιδέραια με ψήφους από χρυσό και πολύτιμους λίθους, και με περίαπτα σε σχήματα αγγείων, βαλανιδιών και κεφαλών ακοντίων. Η διάστικτη διακόσμηση αντικαθιστάται από τη διακόσμηση των λεπτών σπειροειδών συρμάτων και οι διακοσμητικές συνθέσεις, που χαρακτηρίζονται από δυναμισμό και νατουραλισμό, εμπλουτίζονται περισσότερο και ανάμεσα στα προγενέστερα θέματά τους περιλαμβάνουν ζωικές και ανθρώπινες μορφές και μυθολογικά τέρατα.