Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ευθύς μετά την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ζήτησε υποστήριξη προς το καθεστώς του από την Κύπρο. Απεσταλμένος του ήλθε στο νησί, και κατόρθωσε να αποσπάσει δυο τυπικά τηλεγραφήματα που διαβεβαίωναν ότι η Κύπρος επιθυμούσε στενή συνεργασία με την Ελλάδα. Το ένα έστειλε ο στρατηγός Γρίβας (αρχηγός τότε της Εθνικής Φρουράς) στις 28 Απριλίου 1967, και το άλλο ο πρόεδρος Μακάριος στις 30 Μαίου 1967. Για την εξασφάλιση της κυπριακής συμπαράστασης, ήλθε στην Κύπρο και ο ίδιος ο δικτάτορας Παπαδόπουλος (9-12 Αυγούστου, 1967).

» Η Επίσκεψη Γ. Παπαδόπουλου στην Κύπρο: Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ

Επιζητώντας μια θεαματική επιτυχία για το δικτατορικό του καθεστώς, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και τα άλλα στελέχη της χούντας σκέφθηκαν να λύσουν το Κυπριακό, επιτυγχάνοντας την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα! Μεθόδευσαν έτσι μια προσέγγιση προς την Τουρκία, που είχε ως αποτέλεσμα έναν μυστικό ελληνοτουρκικό διάλογο περί Κύπρου, κορύφωση του οποίου ήταν η περιβόητη «συνάντηση κορυφής» στα ελληνοτουρκικά σύνορα του Έβρου στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου του 1967. Εκεί ο δικτάτορας ζήτησε από τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Σ. Ντεμιρέλ να συγκατατεθεί σε ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ένα από τα επιχειρήματα, που προβλήθηκε από τον στρατηγό Γρ. Σπαντιδάκη, ήταν πως η Τουρκία διέθετε ήδη μεγάλες κι αναξιοποίητες εκτάσεις γης, άρα δεν της χρειαζόταν και η Κύπρος! (Βλέπε Ψυχογραφήματα Στέιτ Ντιπαρντμεντ)

Επρόκειτο περί μιας αφελούς προσέγγισης που ακολούθησε την απόσυρση της Ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο η οποία κατεδείκνυε και την πολιτική ανεπάρκεια της Χούντας.

Η συνάντηση στον Έβρο όταν απέτυχε παταγωδώς, το δικτατορικό καθεστώς των Αθηνών επέρριψε την ευθύνη της αποτυχίας σε παρασκηνιακές ενέργειες του Μακαρίου και άλλων Κυπρίων που ήσαν «ανθενωτικοί» και δεν επιθυμούσαν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Για να εξασφαλίσουν μάλιστα υποστήριξη και δικό τους πυρήνα στην Κύπρο, τα στελέχη του καθεστώτος των Αθηνών προσέγγισαν αφελείς Ελληνοκυπρίους ενωτικούς. Ήδη από τις 5 Ιουλίου 1967 ιδρύθηκε στην Κύπρο το «Παγκύπριον Ενωτικόν Μέτωπον» κι άρχισαν πάλι να εκφωνούνται πύρινοι λόγοι υπέρ της ενώσεως. Στο μεταξύ, η πρώτη αντιδικτατορική οργάνωση κατά του καθεστώτος, είχε ιδρυθεί στην Κύπρο. Επρόκειτο για την «Επιτροπή για την Αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα», που ιδρύθηκε την επομένη κιόλας της επιβολής δικτατορίας. Η αφελεια των χουντικών αντιμετωπίστηκε επίσης με αφέλεια από την Κυβέρνηση της Κύπρου και τον Μακάριο, οι οποίοι αποκαλούσαν τη Χούντα και τους Ενωτικούς "νεκροθάφτες της Ενώσεως".

Η αμυντική αυτή προσέγγιση του Αρχιεπισκόπου δεν του επέτρεψε να προχωρήσει μέσα από τις διακοινοτικές συνομιλίες που διεξήγαγε ο Γλαύκος Κληρίδης στη λύση του Κυπριακού και την επιστροφή των Τουρκοκυπρίων στην Κυπριακή Δημοκρατία. Το κενό αυτό εκμεταλλεύθηκε στη συνέχεια η Τουρκία, ιδιαίτερα μετά το  Νοέμβριο του 1967 όταν προέκυψε στην Κύπρο η κρίση της Κοφίνου. Ήταν ένα ακόμη τοπικό επεισόδιο σύγκρουσης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, που πήρε όμως τεράστιες διαστάσεις, με απειλή στρατιωτικής εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο και παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ελληνική χούντα του Γεωργίου Παπαδοπούλου υπέκυψε στις αμερικανικές πιέσεις κι απεδέχθη την τελεσιγραφική αξίωση της Τουρκίας ν’ αποσύρει την ελληνική μεραρχία από την Κύπρο (που είχε σταλεί το 1964-65, επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου) και ν’ ανακαλέσει στην Αθήνα τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα. Ο Γρίβας έφυγε αμέσως από το νησί, ενώ η αποχώρηση της μεραρχίας συμπληρώθηκε μέχρι το τέλος του χρόνου.

 Μετά την ανάληψη της εξουσίας ο Παπαδόπουλος ήγειρε το Κυπριακό στο πλαίσιο των ελληνοτουρκικών συνομιλιών στον Έβρο, το Σεπτέμβριο του 1967. Μια κίνηση που αποδείχθηκε αφελής και επικίνδυνη. 

Τον επόμενο χρόνο (1968) οι σχέσεις του δικτάτορα με την κυβέρνηση της Κύπρου οξύνθηκαν σε μεγάλο βαθμό, εξ αιτίας απόπειρας δολοφονίας του Γεωργίου Παπαδοπούλου, που ξεκίνησε από την Κύπρο (βλέπε λήμμα Παναγούλης Αλέξανδρος). Η κρίση φαινομενικά ξεπεράστηκε, με την παραίτηση του Κυπρίου υπουργού Πολυκάρπου Γεωρκάτζη. Ωστόσο από εδώ και μπρος η επιφυλακτικότητα και η ψυχρότητα χαρακτήριζε τις σχέσεις του καθεστώτος των Αθηνών και της κυβέρνησης της Κύπρου. Τον επόμενο χρόνο (1969) έκαμε την εμφάνισή της στην Κύπρο η παράνομη οργάνωση Ἐθνικόν Μέτωπον, ενθαρρυνόμενη από το καθεστώς των Αθηνών. Η οργάνωση αυτή παρουσιάστηκε ως εθνική και ενωτική και εστράφη εναντίον στενών συνεργατών του προέδρου Μακαρίου. Ενάντια στον ίδιο τον Μακάριο έγινε δολοφονική απόπειρα στις 8 Μαρτίου του 1970. (Βλέπε Απόπειρες κατά της Ζωής του Μακαρίου). Χρησιμοποιήθηκαν ως όργανα Ελληνοκύπριοι, όμως η όλη συνωμοσία ξεκινούσε από την ελληνική χούντα. Η ανεξιχνίαστη δολοφονία του πρώην υπουργού Πολύκαρπου Γεωρκάτζη μια εβδομάδα αργότερα, είχε σκοπό ν’ αποκόψει το νήμα που συνέδεε την απόπειρα κατά του Μακαρίου με το δικτατορικό καθεστώς των Αθηνών.

Η απόπειρα κατά του Μακαρίου, όπως και άλλες ενέργειες που αποσκοπούσαν στο να τον απομακρύνουν με οποιονδήποτε τρόπο από την εξουσία, σχετίζονταν με προσπάθειες του καθεστώτος των Αθηνών να «κλείσει» οπωσδήποτε το Κυπριακό, δίνοντας λύση που ο Μακάριος θεωρούσε ως εθνικά απαράδεκτη. 

Τον Μάιο του 1971 ο Γεώργιος Παπαδόπουλος έδωσε συνέντευξη στη «Μιλλιέτ», τον Μάιο του 1971, στις παραμονές της κρίσιμης συνόδου των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ στη Λισσαβώνα. Στη συνέντευξη, που προκάλεσε γενική κατακραυγή στην Κύπρο (από το ΑΚΕΛ μέχρι την αντιμακαριακή αντιπολίτευση) ο Παπαδόπουλος έστειλε μήνυμα φιλίας στον νέο Τούρκο πρωθυπουργό, Νιχάτ Ερίμ.  Σύμφωνα με τον ιδιόμορφο λόγο του Παπαδόπουλου, η κρίση στην Κύπρο «ήταν ψυχολογική» και εάν «οι κοινότητες στην Κύπρο» «εγνώριζαν εκ των προτέρων ότι ημείς οι μεγάλοι [αλλού χρησιμοποίησε τη λέξη γονείς] δεν είμεθα διατεθειμένοι να προστρέξωμεν εις τα όπλα και να πολεμήσωμεν διά χάριν των τότε και αυτοί θα προσεπάθουν να επιλύσουν ειρηνικά τας διαφοράς των». Δηλαδή, πρότεινε στην Τουρκία να ξεκαθαρίσουν από κοινού στις «δύο κοινότητες» ότι δεν θα έκαναν πόλεμο για χάρη τους και τότε θα λυνόταν το Κυπριακό… Είναι χαρακτηριστικό ότι τις δηλώσεις αυτές χαιρέτισε ο Ραούφ Ντενκτάς ζητώντας, όμως, επιπλέον, από τον Έλληνα δικτάτορα να αποκηρύξει την Ένωση… Στην ίδια συνέντευξη ο Παπαδόπουλος προχώρησε και σε μια πρόβλεψη απολύτως ενδεικτική της πολιτικής του διορατικότητας: «Εγώ, προσωπικώς, πιστεύω ότι αι εξελίξεις οδηγούν προς μίαν Ομοσπονδίαν Τουρκίας και Ελλάδος. Τούτο ίσως πραγματοποιηθή μετά 20 ή 50 έτη. Όμως θα πραγματοποιηθή»…

Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές, στη Λισσαβώνα, το δικτατορικό καθεστώς των Αθηνών είχε αποδεχθεί τον αποκλεισμό λύσεως ενώσεως της Κύπρου με την Ελλάδα, είχε δε σε διάφορες περιπτώσεις συζητήσει λύσεις διχοτόμησης της Κύπρου, διπλής ενώσεως, ακόμη και κάποια μορφή συγκηδεμονίας με την Τουρκία στο νησί.

Τον Ιούνιο του 1971 ο Παπαδόπουλος απέστειλε στον Μακάριο τη γνωστή επιστολή του, με την οποία του ζητούσε να προβεί σε υποχωρήσεις έναντι των Τούρκων και τον απειλούσε με τη λήψη μέτρων, «ὁσονδήποτε πικρῶν καί ἄν εἶναι».

Πρωτοκαθεδρία 

Μια βασική διαφωνία μεταξύ Μακαρίου και Παπαδόπουλου, ήταν ότι ο δεύτερος αξίωνε όπως έχει τον τελευταίο λόγο το καθεστώς των Αθηνών, ως Εθνικό Κέντρο, επί οποιουδήποτε θέματος, περιλαμβανομένου και του Κυπριακού. Ο  Μακάριος δεν ήταν διατεθειμένος να αποδεχθεί κάτι τέτοιο, όταν επρόκειτο για καταστάσεις που αφορούσαν την επιβίωση του Ελληνισμού της Κύπρου και το μέλλον του νησιού. Έτσι, το καθεστώς των Αθηνών αποφάσισε τον παραμερισμό του Μακαρίου. Κι ενώ είχε συμφωνήσει με την Τουρκία για τον αποκλεισμό της ενώσεως, ενεθάρρυνε τους ενωτικούς στην Κύπρο προκειμένου να δημιουργήσει «σκληρή» αντιπολίτευση κατά του Μακαρίου. Επίσης, δια του Κωνσταντίνου Παναγιωτάκου, πρέσβεως του δικτατορικού καθεστώτος στην Κύπρο, κινητοποίησε τους επισκόπους (Κιτίου Άνθιμον, Πάφου Γεννάδιον και Κυρηνείας Κυπριανόν) σε εκκλησιαστικό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Ακόμη το καθεστώς επέτρεψε στα τέλη του 1971 την «δραπέτευση» του στρατηγού Γρίβα από την Αθήνα και τη μυστική επιστροφή του στην Κύπρο, όπου ίδρυσε την οργάνωση ΕΟΚΑ Β΄ που την έστρεψε επίσης κατά του Μακαρίου.

Βλέπε Βίντεο: Επίσκεψη Μακαρίου στην Αθήνα και συνάντηση με Παπαδόπουλο

Ο Γρίβας έχοντας πάντως υπόψη του τις μεθοδεύσεις της Χούντας μόλις επέστρεψε στην Κύπρο επιχείρησε να συνεννοηθεί με τον Μακάριο. Συναντήθηκε μαζί του μυστικά στη Λευκωσία στις  27 Μαρτίου 1972 και συμφωνήθηκε η από κοινού εξεύρεση ενός νέου Προέδρου για να μπορέσει να αντιμετωπίσει το Εθνικό Θέμα και να διαχειριστεί τις σχέσεις με τη Χούντα. Τελικά αυτή η συνεννόηση απέτυχε διότι ο Πρόεδρος Μακάριος έκανε δεύτερες σκέψεις.

Τα αποτελέσματα όλων αυτών των ενεργειών του καθεστώτος των Αθηνών, ήσαν ιδιαίτερα τραγικά για τον λαό της Κύπρου. Ο Ελληνισμός του νησιού διχάστηκε και επεκράτησαν, κατά το 1972-1973, συνθήκες εμφυλίου πολέμου.

Ωστόσο τον Νοέμβριο του 1973 ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος ανατράπηκε από τον ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη. Έτσι, ήταν άμοιρος των πάρα πέρα εξελίξεων, που οδήγησαν στη μεγάλη τραγωδία του καλοκαιριού του 1974, με το δίδυμο έγκλημα του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής. Η τραγωδία όμως του 1974 ήταν η κατάληξη της όλης κατάστασης που είχε δημιουργηθεί επί ημερών της παντοδυναμίας του Γεωργίου Παπαδοπούλου.

Πηγή:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Περί Ιστορίας: Η Απριλιανή Δικτατορία και το Κυπριακό
3. Γεώργιος Παπαδόπουλος: Τα Ψυχογραφήματα του Στέιτ Ντιπάρντμεντ