Αμπελοχώρια
Ιστορικές αναφορές
Αξίζει να δοθούν τα ονόματα μερικών χωριών, που στο παρελθόν φημίζονταν για τα αμπέλια τους, όπως μας πληροφορούν διάφοροι συγγραφείς. Ο Ντε Μας Λατρί (de Mas Latrie) αναφέρει το Δάλι, το Λυθροδόντα, τα Πέρα, τα Λεύκαρα, το Άρσος: Αν και το αμπέλι καλλιεργείται σχεδόν σ' όλες τις επαρχίες και σ' όλους τους κήπους του νησιού, η μεγάλη καλλιέργεια περιορίζεται κοντά στον Όλυμπο ή στα βόρεια στις περιοχές Δαλιού, Λυθροδόντα και Πέρα και κυρίως στις πλαγιές του Μαχαιρά και του Τροόδους από τα Λεύκαρα της επαρχίας Λάρνακας μέχρι το Άρσος της επαρχίας Αυδήμου (L. de Mas Latrie, L' ile de Chypre, sa Situation Presente et ses souvenirs du Moyen-Age, Paris, 1879, σ. 54).
Ο Τζιοβάννι Μαρίτι (Giovanni Mariti), που παρέμεινε στην Κύπρο μεταξύ 1760 και 1767, αναφέρει διάφορα χωριά στα οποία εκαλλιεργείτο το αμπέλι μεταξύ των οποίων η Τρεμετουσιά (Tremitucia), το Πελέντρι (Pellandros), η Ζωοπηγή (Ζοpi), το Όμοδος(Omodos), το Λιμνάρι (Λιμνάτης;), η Εφταγώνια (Eftagonia) και το Κοιλάνι (Chipaiani, 18 μίλια από τη Λεμεσό προς την κατεύθυνση του όρους Ολύμπου). Ο Μαρίτι αναφέρεται επίσης στην κουμανταρία της Κύπρου: Η Κομμαντερία είναι μια έκταση μεταξύ Λεμεσού-Πάφου και του όρους Ολύμπου. Πήρε το όνομα από τη μεγάλη Κομμανταρία του Αγίου Ιωάννου και εκείνη των Τεμπλάρων Ιπποτών, που περιελάμβανε όλα αυτά τα χωριά. Το πιο έξοχο κρασί και τα καλύτερα σταφύλια ποικιλίας μοσχάτο παράγονται εδώ και ονομάζονται κρασιά της κουμανταρίας, για να ξεχωρίζουν από τα άλλα κρασιά της Κύπρου (Giovanni Mariti, Travels in the Island of Cyprus, 1895, Reprinted, London 1971). Εξάλλου ο Μαρίτι σε ειδικό βιβλίο για τα κρασιά της Κύπρου, αναφέρει τα ακόλουθα: Όταν τα συνηθισμένα κρασιά... προετοιμαστούν με ειδική φροντίδα... μπορείς να τα πιεις με ιδιαίτερη ευχαρίστηση... Τέτοια κρασιά παράγονται στην κοιλάδα του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, στον Καλοπαναγιώτη και στα γειτονικά χωριά... πολλά χωριά παράγουν συνηθισμένα κρασιά αλλά το Όμοδος... υπερηφανεύεται γι' αυτά... και η γεύση πλησιάζει εκείνη των κρασιών της Προβηγκίας... Στη ζώνη της κουμανταρίας βρίσκονται αρκετά μικρά και μεγάλα χωριά που παράγουν κρασιά. Τα πιο φημισμένα λόγω της ποιότητας των σταφυλιών και της τελειότητας των κρασιών είναι στη Ζωοπηγή (Zoopiyi) και στην Ορά (Orongun) (Giovanni Mariti, Wines of Cyprus MDCCLXXII, Translated by Gwyn Morris, Athens, 1984).
Ο Αλπέρ Γκωντρύ (Albert Gaudry) στο βιβλίο του Recherches Scientifiques en Orient, που εξεδόθη το 1855, αφιέρωσε αρκετές σελίδες στη γεωργία της Κύπρου. Αφιέρωσε κάπου 30 σελίδες αποκλειστικά στ' αμπέλια του νησιού, καθώς και συχνές αναφορές στα διάφορα αμπελοχώρια της Κύπρου στις υπόλοιπες σελίδες του έργου του. Ο Γκωντρύ αναφέρει τον Κάθηκα στον οποίο παράγονται καλά κόκκινα κρασιά... το Όμοδος, η Βάσα και το Άρσος παράγουν τα καλύτερα μαύρα κρασιά του νησιού. Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει πως ο Κόρνος, ο Δελίκηπος παράγουν κρασιά, ενώ η Αλάμπρα, τα Λύμπια, και η Αγία Βαρβάρα παράγουν σταφύλια. Ο Λυθροδόντας, τα Λεύκαρα και τα Πέρα αναφέρονται για την παραγωγή κουμανταρίας. Ιδιαίτερα ενημερωτικός είναι ένας πίνακας χωριών που παράγουν κουμανταρία, ξεκινώντας με τα χωριά που παράγουν τα πιο τελειοποιημένα και καλύτερα κρασιά. Ο πίνακας έχει ως ακολούθως:
1. Ορά
2. Λυθροδόντας
3. Πέρα
4. Λεύκαρα
5. Κελλάκι
6. Βαβατσινιά
7. Οδού
8. Άγιοι (Βαβατσινιάς)
9. Μελίνη
10. Σανίδα
Σε ειδικό κεφάλαιο για τις αρρώστιες των αμπελιών αναφέρει μερικούς οικισμούς στους οποίους παράγονται σταφύλια, όπως είναι η Δρύμου, το Δάλι, η Βυζακιά, η Ευρύχου, ο Πρόδρομος, ο Κύκκος, τα Καμινάρια, η Τροοδίτισσα, οι Κυβίδες, το Κίτι, ο Μαθιάτης, η Γαλάτα και άλλα.
Ο Σακελλάριος αναφέρει τα ακόλουθα: Ἀρίστης ποιότητος κουμανταρία παράγεται εἰς Καλόν Χωρίον, Κελλάκι, Μύλους, Διερώναν, Ἑφταγωνίαν, Ζωοπηγήν, κλπ., ἡ δέ κουμανταρία τοῦ Πολιτικοῦ εἶναι καί αὐτή ἐκ τῶν ἀρίστων... Τρίτος δ' οἶνος τῆς Κύπρου εἶναι ὁ καλούμενος ἀνθοσμίας, κοιν. μοσχάτο, γινόμενος ἐκ τῶν ἀμπέλων τῶν φυομένων περί τήν κώμην Ὄμοδος, Μονάγρι και Λιμνάκι [Λιμνάτης] ... Τέταρτος δέ Κύπριος οἶνος εἶναι ὁ ἐρυθρός, γινόμενος ἐκ τῶν ἀμπέλων τῆς ἐπαρχίας Κοιλανίου καί ἂλλων πολλῶν μερῶν... Ἂλλος δέ Κύπριος οἶνος ὑγιεινότατος εἶναι ὁ μαῦρος, ὃν oἱ Κύπριοι ἐν τῇ τραπέζῃ των πίνουσι, γινόμενος πρό πάντων εἰς τάς ἀμπέλους τάς παρά τό Ὄμοδος, Κοιλάνιον, Μαραθάσαν, Πιτζιλιάν, Σολέαν κλπ... Ἐκ τῶν μαύρων δέ σταφυλῶν τοῦ Ὀμόδου καί τοῦ Κοιλανίου κατασκευάζουσι καί ἀξιολόγους μαύρας σταφίδας... (Αθ. Α. Σακελλαρίου, Τά Κυπριακά. Αθήνα, 1890, σσ. 242-244).
Ο Ευρυβιάδης Φραγκούδης που σε μεγάλο βαθμό επαναλαμβάνει τον Γκωντρύ, παρατηρεί τα ακόλουθα: «Καθ' ἡμᾶς ὁ Γκωντρύ δέν ἐστάθη πολύ ἐπιτυχῶς περί τήν ταξινόμησιν· πιθανῶς δέν ἐγεύθη τούς κομανδερίτας οἲνους τοῦ Καλοχωρίου, Κλοναρίου, Ἀκαπνοῦς καί προσωτέρω κάτωθι τοῦ Ὀλύμπου, τούς τοῦ ἁγίου Μάμαντος και Λάνιας». (Ευρ. Ν. Φραγκούδη), Ἐγχειρίδιον Χωρογραφίας καί Γενικῆς Ἱστορίας τῆς Κύπρου, Αλεξάνδρεια, 1885, σσ. 47-49).
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια