Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στους βενετικούς καταλόγους των χωριών της Κύπρου αναγράφεται και χωριό Απόστολος Ανδρέας, Πολύστυπος, και μερικοί υπέθεσαν πως επρόκειτο για δυο διαφορετικά χωριά. Ο Ν.Γ. Κυριαζής (Τά Μοναστήρια ἐν Κύπρῳ, 1950, σ. 18), υποστηρίζει πως το πρώτο από τα δυο ονόματα υποδηλοί το μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα που βρισκόταν πολύ κοντά στο χωριό Πολύστυπος. Ο ίδιος προσθέτει ότι στους καταλόγους των Βενετών (που δημοσιεύτηκαν στα Κυπριακά Χρονικά, ΙΓ'), μεταξύ των ονομάτων των χωρίων αναγράφονται και τα των μοναστηρίων τοιαύτα.

Εφόσον όμως το όνομα Πολύστυπος υπάρχει ήδη στους καταλόγους των Βενετών, φαίνεται αστήρικτη η άποψη του Ν. Κληρίδη (Χωριά και πολιτείες της Κύπρου, 1961, σ. 210-11) πως το χωριό Πολύστυπος ονομαζόταν αρχικά Απόστολος Ανδρέας, εξαιτίας του μοναστηριού κοντά στο οποίο αναπτύχθηκε ο οικισμός, κι ότι το όνομα Πολύστυπος άρχισε να επικρατεί από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Πάντως, σε παλαιούς χάρτες (Ορτέλιους, 1573 κ.α.), το χωριό σημειώνεται ως Άγιος Ανδρέας.

Άγνωστη είναι η ιστορία της ίδρυσης του μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα στον Πολύστυπο, όπως άγνωστο παραμένει και το πότε ακριβώς διαλύθηκε. Από σχετικό σημείωμα για την κτημοσύνη του μοναστηριού στον κώδικα της μητρόπολης Κερύνειας όπου υπαγόταν, φαίνεται ότι το μοναστήρι ούτε πλούσιο ούτε σημαντικό υπήρξε. Ο ναός του μοναστηριού, αφιερωμένος στον απόστολο Ανδρέα, ήταν μικρών διαστάσεων κι είχε εγκαινιαστεί στα 1877, επί Μελετίου Β'. Γύρω από τον ναό υπήρχαν μερικά δωμάτια για τους πολύ λίγους μοναχούς.

Στον Κτηματικό Κώδικα της μητρόπολης Κερύνειας (Β', σ. 139), απαριθμούνται τα ιερά σκεύη του μοναστηριού που ήσαν ένα ιερόν ποτήριον ασημένιο, ένας σταυρός και μια ασημένια κανδήλα, λίγα βιβλία και μερικά άλλα χρειώδη μικρότερης αξίας, όπως διάφορα εργαλεία. Ως ακίνητη περιουσία του μοναστηριού αναφέρονται λίγα περβόλια και χωράφια μαζί με αμπέλια μικρής αξίας και 21 ελιές. Ακόμη ένα άλογο, ένα βόδι και 25 αίγες.

Στον ναό του μοναστηριού, που σώζεται, υπάρχει εικόνα του Χριστού με την υπογραφή  «Δέησις του δούλου του θεού Μακαρίου Ιερομονάχου, χειρ δε εμού Χριστοδούλου, αψ»(1700). Ο αναφερόμενος Μακάριος ήταν πιθανώς ο επιστάτης του μοναστηριού κατά το 1700, ο δε ιερομόναχος Χριστόδουλος που ζωγράφισε την εικόνα έκανε και τη διακόσμηση του τέμπλου του ναού, σύμφωνα προς παρόμοια επιγραφή σ' αυτό, της αυτής χρονολογίας.