Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην Κύπρο τελούνται γιορτές διαφόρων αγίων κατά παραδοσιακό τρόπο. Π.χ. όταν τελούσε αρχικά γιορτή ο παππούς για διαφόρους λόγους (κατόπιν τάματος κλπ.), την γιορτή αυτή την συνεχίζει το παιδί του, μετά το εγγόνι του κ.ο.κ. Επίσης τελούνται ονομαστικές γιορτές χάριν των αγίων. Π.χ. ένας που ονομάζεται Ανδρέας τελεί γιορτή κατά τη μέρα του αποστόλου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου). Όταν ο γιορτάρης τελεί μια γιορτή πιστεύει ότι μπαίνει κάτω από την προστασία του αγίου χάριν του οποίου τελεί την γιορτή.

Ο γιορταστής ή γιορτάρης πρέπει να πάρει στην εκκλησία κατά τον εσπερινό τέσσερα πρόσφορα δεμένα συνήθως σε μια υφαντή πετσέτα και πέντε άρτους τοποθετημένους σ' ένα πανέρι. Επίσης παίρνει ένα πανέρι με κόλλυβα (αλλού παίρνουν δυο— χωριό Παναγιά Πάφου). Πάνω στα κόλλυβα τοποθετείται ένας άρτος, στη μέση του οποίου στερεώνεται μια λαμπάδα αναμμένη. Στην Αθηένου παίρνουν επιπλέον κι ένα πιάτο κόλλυβα, για να μνημονευθούν από τον ιερέα οι νεκροί συγγενείς του γιορταστή. Επίσης σε μερικά χωριά της Κύπρου παίρνουν και δυο κολότζ'ια (νεροκολοκύθια με την εσωτερική επιφάνεια καλυμμένη με μαύρη πίσσα), γεμάτα κρασί.

Ο άρτος έχει διαφορά από το πρόσφορο. Αυτός έχει σησάμι πάνω του κι ένα ζυμαρένιο σταυρό. Το πρόσφορο είναι χωρίς σησάμι κι έχει στην μέση, μέσα σε κύκλο, ένα σταυρό, στις τέσσερις γωνίες του οποίου αποτυπώνονται τα γράμματα ΙΣ ΧΡ ΝΙΚΑ (Ιησούς Χριστός Νικά). Τα πιο πάνω σφραγίζονται με ξύλινη σφραγίδα που λέγεται τυπάριν.

Στη ΒΔ. Πάφο υπάρχει το έθιμο να περιφέρουν τον άρτο, που υψώνει ο παπάς ψάλλοντας το Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν, για να τον προσκυνήσουν οι εκκλησιαζόμενοι. Συνήθως ο γιορτάρης περιφέρει τον άρτο για να τον προσκυνήσουν οι άνδρες, ενώ η σύζυγός του τον περιφέρει για να τον προσκυνήσουν οι γυναίκες. Μετά το πέρας της λειτουργίας θεωρείται καλόν ο άρτος αυτός να μεταφερθεί στο σπίτι του γιορταστή, για την ευλογία του σπιτιού. Ο γιορταστής όμως πρέπει να τοποθετήσει στη θέση του πιο πάνω άρτου άλλον άρτο.

Κατά τους εσπερινούς όλων των γιορτών γίνεται η λιτάνευση της εικόνας του αγίου που γιορτάζεται. Μπροστά πηγαίνουν τα εξαπτέρυγα, τα φανάρια κι ο   σταυρός, ακολουθεί ο ιερέας (κρατώντας τον θυμιατό) μαζί με τους ψάλτες που ψάλλουν ειδικά τροπάρια, και μετά η εικόνα του αγίου ο οποίος γιορτάζει, που την κρατούν συνήθως δυο ή τέσσερα άτομα (αναλόγως του μεγέθους της) και πίσω ακολουθούν οι άνδρες και μετά οι γυναίκες ενώ οι καμπάνες ηχούν χαρμόσυνα. Όλοι οι εκκλησιαζόμενοι με αναμμένα κεριά που τους έδωσε ο γιορταστής, θα περάσουν κάτω από την εικόνα του αγίου.

Προς το τέλος της λειτουργίας περνούν πρώτα οι άνδρες και προσκυνούν την ανυψωμένη από ένα παιδί εικόνα του εορταζομένου αγίου. Ο γιορταστής τους ραντίζει με ροδόσταγμα από μια μυροδόχη (μερρέχαν·  στην Πάφο λέγεται και καντρίν και πουσέλλιν). Το ίδιο κάμνει η σύζυγος του γιορταστή για τις γυναίκες.

Στο τέλος της λειτουργίας ο γιορταστής συνήθως κερνά κρασί από το ένα κολότζ’ιν (διαθέτει μόνο ένα ποτήρι γι’ αυτό τον σκοπό) στους άνδρες, που του εύχονται χρόνους πολλούς ή καλήν γιορτήν ή τζ' από χρόνου. Το ίδιο κάμνει κρατώντας το δεύτερο κολότζ’ιν με το κρασί η γυναίκα, συνήθως, του γιορταστή. Ύστερα μοιράζονται τα κόλλυβα και η λεγόμενη κόρτα, δηλ. τεμάχια από κομμένο άρτο. Όσοι άρτοι και πρόσφορα περισσεύουν χαρίζονται στον ιερέα, που κι αυτός με τη σειρά του δίνει ένα στον νεωκόρο κι ένα στον γιορταστή.

Την άλλη μέρα, κατά τη λειτουργία του Όρθρου, ο γιορταστής θα πάρει πάλι ένα πανέρι κόλλυβα (στο χωριό Παναγιά της Πάφου παίρνουν δυο πανέρια κόλλυβα) κι ένα άρτο τοποθετημένο στη μέση των κολλύβων. Στερεωμένη στη μέση του άρτου ανάβει (όπως και κατά τον εσπερινό) μια λαμπάδα. Προς το τέλος της λειτουργίας, το εκκλησίασμα θα προσκυνήσει την εικόνα του αγίου που γιορτάζει και θα ραντιστεί με ροδόσταγμα (όπως έγινε κατά τον εσπερινό). Σε μερικά χωριά (Άγιος Δημήτριος Μαραθάσας) μετά το τέλος της λειτουργίας και τη διανομή των κολλύβων και της κόρτας ο γιορταστής κερνά επίσης κρασί ή κάποτε και κονιάκ. Στη ΒΔ. Πάφο μόνο κατά τον εσπερινό κερνάται το κρασί.

Στον Άγιο Δημήτριο της Μαραθάσας ο γιορταστής κατά τη γιορτή των Χριστουγέννων παίρνει, αντί κόλλυβα, κομμάτια από βραστό χοιρινό κρέας και παξιμάτια, τα οποία κερνά στο εκκλησίασμα μετά το τέλος της λειτουργίας (το παξιμάτιν είναι ένα κομμάτι φρέσκο σησαμένιο ψωμί από την κουμουλιάν, η οποία γίνεται από μικρά στενόμακρα τεμάχια ψωμιού κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο και έχει πάνω σησάμι).

Από την Κυριακή των Βαΐων μέχρι την Κυριακή του Θωμά οι γιορτές «δεν σηκώνουν κόλλυφα», δηλ. δεν επιτρέπονται τα κόλλυβα. Μετά το τέλος του εσπερινού της Ανάστασης, που τελείται κατά το πρωί του Μ. Σαββάτου, ο γιορταστής κερνά ελιές κι ένα κομμάτι παξιμάτιν. Αυτό γίνεται γιατί ο κόσμος νηστεύει και οι ελιές είναι νηστίσιμες. Κατά την τελετή της Αναστάσεως (που παλαιότερα στην Κύπρο άρχιζε κατά τις τρεις μετά τα μεσάνυκτα) ο γιορταστής παίρνει στην εκκλησία παξιμάτια και κομμάτια από τυρί ή χαλλούμιν. Αυτά τα κερνά μετά το τέλος της λειτουργίας στους εκκλησιαζόμενους. Παίρνει τυρί γιατί καταργείται η νηστεία μετά την ψαλμωδία του Χριστός Ανέστη (Άγιος Δημήτριος Μαραθάσας).

Όταν τελειώσει η λειτουργία ο γιορταστής καλεί στο σπίτι του τον ιερέα, τους επιτρόπους της εκκλησίας, τους ψάλτες, τον καντηλανάφτην (νεωκόρο), καθώς επίσης και μερικούς στενούς συγγενείς και φίλους και τους στρώνει τραπέζι. Αν η γιορτή συμπέσει με τις μέρες της νηστείας, το τραπέζι έχει μόνο νηστίσιμα φαγητά, άλλως συμβαίνει το αντίθετο.

Στα χωριά της περιοχής Μόρφου ο ιερέας τελεί αγιασμό στο σπίτι του γιορταστή, προτού καθίσουν στο τραπέζι. Μέσα σε ένα πιάτο τοποθετεί ο γιορτάρης διάφορους καρπούς, ιδίως δημητριακούς (σιτάρι, κριθάρι, φακές κλπ.), για να τους ευλογήσει ο ιερέας. Αυτοί οι σπόροι θα αναμειχθούν με τους άλλους που θα σπείρει ο γεωργός. Ο ιερέας ψάλλει συνήθως κατά τη διάρκεια του φαγητού, το τροπάριο του αγίου που γιορτάζεται. Μετά το τέλος του τροπαρίου (όπως και μετά το τέλος κάθε άσματος), οι συνδαιτυμόνες κτυπούν με τα πηρούνια τους τα πιάτα που είναι μπροστά τους και γίνεται θόρυβος. Ύστερα εκφράζονται διάφορες ευχές χάριν του γιορτάρη κατά τις προπόσεις που γίνονται από τα δεξιά του ιερέα, για να πάνε όλα δεξιά στο σπίτι του γιορταστή, δηλ. ευλογημένα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια