Διασσωρίνος Ιάκωβος
Κρητικός συγγραφέας και πολιτικός, ξάδελφος του δεσπότη - βοεβόδα της Μολδαβίας Ιάκωβου Βασιλικού* (1561 - 1563). . Ο Ιάκωβος Διασσωρίνος υπήρξε συγγραφέας και αντιγραφέας λογοτεχνικών και φιλολογικών έργων με τάσεις ριζοσπαστικές - ανθρωπιστικές - αναγεννησιακές - φιλελεύθερες, που σώζονται σήμερα σε χειρόγραφα στη Ρώμη, στο Παρίσι κ.α.
Προφανέστατα σε συνεννόηση με τον Ιάκωβο Βασιλικό ο Διασσωρίνος στα 1562 - 1563 αποπειράθηκε να εκδιώξει τους Βενετούς με επανάσταση από την Κύπρο και να ανέλθει στο θρόνο της. Στην Κύπρο έδρασε αρχικά ως διδάσκαλος, γι' αυτό είναι γνωστός και με αυτό τον τίτλο, ιδρύοντας σχολή στη Λευκωσία∙ αργότερα άσκησε την ιατρική, αξιοποιώντας τις γνώσεις και τα προσόντα που είχε αποκτήσει στη Βενετία, υπηρετώντας σε φαρμακείο ως βοηθός - ο τότε συνήθης τρόπος σπουδής της ιατρικής. Και ως διδάσκαλος και ως γιατρός διακρίθηκε για την αφιλοκέρδειά του, που συνίστατο στην παροχή υπηρεσιών προς όλους, πλούσιους και φτωχούς αδιακρίτως, αδιαφορώντας αν είχαν να πληρώσουν ή όχι - προφανώς κι αυτό εκδήλωση του ανθρωπιστικού του πνεύματος και του φιλάνθρωπου χαρακτήρα του. Το εκπληκτικό για τον Ιάκωβο Διασσωρίνο είναι ότι στις διαλέξεις προς τους μαθητές του δίδασκε έναν άκρατο ελληνικό εθνικισμό, υπενθυμίζοντας στους Κυπρίους την ένδοξη εποχή της αρχαίας Ελλάδος, τον πολιτισμό και την πολιτική και στρατιωτική της αρετή. Ταυτόχρονα διεξήγε πολεμική κατά της Καθολικής Εκκλησίας και διακήρυσσε την προσήλωσή του στην Ορθοδοξία. Αυτό τον κατέστησε ύποπτο στις βενετικές αρχές της Κύπρου, που του απαγόρευσαν να συνεχίσει τις διαλέξεις του κατηγορώντας τον για συνωμοσία κατά της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Αν και τον εξόρισαν από τη Λευκωσία, αυτός μέσω των φίλων του στη διοίκηση πέτυχε άρση του σχετικού διατάγματος. Παρ’ όλα αυτά θεώρησε καλύτερο να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα και να συνεχίσει την ανατρεπτική του δραστηριότητα στην ύπαιθρο, όπου οι αγρότες ήσαν ώριμοι από πολύ καιρό για εξέγερση. Έτσι σταδιακά κατόρθωσε να υποκινήσει τον λαό όλων των κοινωνικών τάξεων σε εξέγερση, στηριζόμενος στις οξυμένες δυσαρέσκειες εναντίον της Βενετίας.
Ο δόγης της Βενετίας Ιερώνυμος Πριούλι στις 15.12.1563 έγραφε σ’ επιστολή του ότι ένα χρόνο προηγουμένως είχε πληροφορηθεί ότι ο Ιάκωβος Διασσωρίνος είχε στείλει Κύπριο μοναχό στον Ιάκωβο Βασιλικό για να του μεταφέρει επιστολή σχετικά με την ετοιμαζόμενη συνωμοσία στην Κύπρο. Για να προσελκύσει πιο πολύ τους χωρικούς και όλο τον λαό ο Διασσωρίνος διέδωσε πως ήταν ευγενούς καταγωγής και ότι του είχε απονεμηθεί κάποιο είδος τιμητικού αξιώματος από τον αυτοκράτορα Κάρολο Ε' μέσω του εξαδέλφου του, Ιακώβου Βασιλικού, που είχε πολεμήσει στον στρατό του ως αξιωματικός ελληνικού ιππικού τάγματος. Μαζί με τον Ιάκωβο Διασσωρίνο συντάχθηκε και ο Μεγαδούκας, καπετάνιος 2.000 Ελλήνων ιππέων στρατιωτών, καθώς και μερικοί Κύπριοι ευγενείς.
Ο Ιάκωβος Διασσωρίνος για ενίσχυση του κινήματός του έστειλε στην Κωνσταντινούπολη έμπιστό του να υποσχεθεί στον Οθωμανό σουλτάνο Σουλεϊμάν συνέχιση της καταβολής του ετήσιου φόρου της Κύπρου σ' αυτόν, αν το κίνημά του πετύχαινε. Σύνδεσμος του Διασσωρίνου με τον σουλτάνο υπήρξε ο Ισκεντέρ πασάς, μπεηλέρμπεης της Ανατολής, με τον οποίο αλληλογραφούσε ελληνικά και με μυστική κωδική γραφή στα τουρκικά. Οι μυστικές αυτές συνεννοήσεις προδόθηκαν στους Βενετούς από Κρητικό της Κωνσταντινουπόλεως που γνώριζε τον έμπιστο του Ιακώβου Διασσωρίνου, όπως προδόθηκαν κι οι συνεννοήσεις του Διασσωρίνου, μέσω ενός Κυπρίου μοναχού, με τον Ιάκωβο Βασιλικό. Ο γενικός προβλεπτής της Κύπρου Ιωάννης Ματθαίος Μπέμπο μόλις έλαβε τις σχετικές πληροφορίες συνέλαβε, λίγο μετά τις 17.8.1562, τον Ιάκωβο Διασσωρίνο που μεταφέρθηκε στη Λευκωσία. Χιλιάδες λαού απ' όλη την Κύπρο - ανάμεσά τους πολλοί χωρικοί- μαζεύτηκαν στην πρωτεύουσα και διαμαρτύρονταν έντονα με επικίνδυνες για το καθεστώς διαδηλώσεις. Για ν’ αποφύγουν τυχόν διαφυγή του Διασσωρίνου και ανάληψη από αυτόν πάλι της ηγεσίας του κινήματος, οι βενετικές αρχές τον δίκασαν γρήγορα και τον στραγγάλισαν το δεύτερο βράδυ μετά την μεταφορά του στη Λευκωσία. Αυστηρή διαταγή απαγόρευε τη διαμονή στη Λευκωσία κάθε μη κατοίκου της- τότε οκτώ τουλάχιστον χιλιάδες την εγκατέλειψαν- σημαντικός για τότε αριθμός. Μερικοί συνένοχοι του Διασσωρίνου, που οι Βενετοί ισχυρίζονταν κατόπιν ότι τους είχε μαρτυρήσει ο ίδιος στη διάρκεια βασανιστηρίων, μάλλον όμως τους είχαν επισημάνει οι μυστικές τους υπηρεσίες, εκτελέστηκαν με πρόφαση ότι είχαν εμποδίσει τους ρέκτορες να αποστείλουν σιτάρι στη Βενετία ενώ στην Κύπρο σπάνιζε- δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι δεν είχε συμβεί κανένα λαϊκό κίνημα!
Απήχηση και συνέχεια του κινήματος ήταν η μαρτυρούμενη από έκθεση του Βενετού βάϊλου στην Κωνσταντινούπολη, τον Σεπτέμβριο του 1563, προσπάθεια του Ιάκωβου Βασιλικού να τοποθετήσει στον «θρόνο της Κύπρου» έναν τυχοδιώκτη, εγγονό του βασιλιά Ιάκωβου Β'. Στη συνωμοσία αυτή μετείχαν και Κύπριοι όπως ο ευγενής Ηρακλής Ποδοκάταρο, σύμφωνα με αποκαλύψεις Κυπρίου μοναχού που συνελήφθη στην Κωνσταντινούπολη και εξαγοράστηκε από τον Βενετό βάϊλο. Το κίνημα συνεχίστηκε με διάφορους τρόπους ως την τουρκική εκστρατεία κατά της Κύπρου του 1570, και χωρίς τη γνήσια λαϊκή βάση του ο Ιάκωβος Διασσωρίνος δεν θα είχε κατορθώσει τα όσα πέτυχε ως τον βίαιο θάνατό του.