Νεροχελώνα
Στον πλανήτη μας συναντάμε 365 είδη χελωνών τις οποίες συναντάμε σε όλες τις ηπείρους και η παρουσία τους στον πλανήτη βάσει των απολιθωμάτων που βρέθηκαν χρονολογείται πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια.
Οι χελώνες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, τις θαλάσσιες χελώνες (sea turtle), τις χελώνες της ξηράς (tortoise) και τις χελώνες γλυκού νερού (terrapin).
Σε όλες τις θάλασσες του κόσμου συναντάμε επτά είδη θαλάσσιων χελωνών εκ των οποίων τα δύο είδη τα συναντάμε και στην Κύπρο, όπου και αναπαράγονται. Οι χελώνες αυτές είναι η Green sea turtle (Chelonia mydas) πράσινη χελώνα και η Loggerhead sea turtle (Caretta caretta) καρέτα.
Η τρίτη χελώνα της Κύπρου είναι η χελώνα του γλυκού νερού με το επιστημονικό και κοινό όνομα Balkan pond turtle or western Caspian turtle (Mauremys rivulata) (Valenciennes, 1833), γραμμωτή νεροχελώνα ή ποταμοχελώνα και ανήκει στην οικογένεια Geoemydidae. Το όνομά της γραμμωτή νεροχελώνα το πήρε από τις χαρακτηριστικές κίτρινες γραμμές που παρατηρούνται στα πόδια, στον λαιμό και στο κεφάλι.
Πρόκειται για μεσαίου μεγέθους χελώνα που φτάνει σε μήκος μέχρι τα 30 εκατοστά με τα θηλυκά να είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από τα αρσενικά. Το αρσενικό ξεχωρίζει από το θηλυκό από το κοίλο προς τα μέσα καβούκι της κοιλίας για να εφαρμόζει με το καβούκι της θηλυκιάς κατά το ζευγάρωμα, από τα πολύ μακριά νύχια των μπροστινών ποδιών για να μπορεί να γαντζώνεται πάνω στο θηλυκό και από τη χοντρή και μακριά ουρά για να μπορεί να ζευγαρώνει. Το ζευγάρωμα γίνεται την άνοιξη πάντα μέσα στο νερό. Κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος πολλά άλλα αρσενικά ακολουθούν το ζευγάρι παρά πόδας θέλοντας να ζευγαρώσουν και αυτά. Γεννά αργά την άνοιξη μέχρι πέντε αβγά σε τρύπες στο χώμα τις οποίες ανοίγουν οι ίδιες μακριά από το νερό. Επιλέγουν ένα μέρος με σχετικά μαλακό χώμα και αρχίζουν να σκάβουν με τα πισινά τους πόδια μια τρύπα 15 με 20 εκατοστά βάθος. Κατά τη διάρκεια του σκαψίματος η χελώνα ουρά μέσα στην τρύπα μεγάλη ποσότητα ούρων για να μαλακώσει το χώμα και έτσι να μπορεί να το σκάψει με μεγαλύτερη ευκολία, αλλά και για την κατάλληλη υγρασία που χρειάζονται τα αβγά για να εκκολαφθούν. Μετά το άνοιγμα της τρύπας γεννά τα αβγά της τα οποία είναι μακρουλά και με τσόφλι όπως των πουλιών (σε αντίθεση με τις θαλάσσιες χελώνες που τα αβγά τους δεν διαθέτουν τσόφλι, πάρα μόνο μεμβράνη). Μετά τη γέννα κλείνει την τρύπα πάλι με τα πισινά της πόδια και επιστρέφει ξανά στο νερό. Η επώαση διαρκεί περίπου τρεις μήνες και τα μικρά αμέσως μετά την εκκόλαψη είναι ικανά να αυτοσυντηρηθούν.
Είναι παμφάγο είδος και τρέφεται με ζωικά και φυτικά είδη και γενικά με ό,τι βρει στο νερό. Ζει σε λίμνες και ποταμούς που έχουν νερό όλο τον χρόνο και πυκνή υδρόβια βλάστηση όπως καλαμιώνες που τους παρέχουν ένα ασφαλές μέρος για να κρύβονται. Η γραμμωτή νεροχελώνα αρέσκεται να περνά αρκετές ώρες έξω από το νερό και να λιάζεται, κυρίως τις πρωινές ώρες πάνω σε επιπλέοντα αντικείμενα, πάνω σε πέτρες και στις όχθες του ποταμού.
Οι περιοχές που ζουν στην Κύπρο είναι ελάχιστες και το είδος κινδυνεύει με εξαφάνιση από τον τόπο μας, καθώς λόγω της παρατεταμένης ανομβρίας πολλοί βιότοποι της χελώνας αυτής έχουν ξηραθεί και έμειναν χωρίς νερό, με συνέπεια αυτές να χαθούν για πάντα από βιοτόπους που ζούσαν εδώ και χιλιάδες χρόνια. Για τη διάσωση του είδους απαιτείται μετακίνηση πληθυσμού από περιοχές που υπάρχουν αρκετές χελώνες, σε περιοχές με νερό όλο τον χρόνο, όπως μεγάλα φράγματα ώστε να εξασφαλιστεί και να διαιωνιστεί το είδος. Υπάρχουν σε υγροτόπους σε ελάχιστους αριθμούς κυρίως γύρω από την περιοχή Λευκωσίας, στην πόλη Χρυσοχούς, στην Πάφο και στην κατεχόμενη Μία μηλιά στις μεγάλες δεξαμενές λυμάτων. Ο πληθυσμός της γραμμωτής νεροχελώνας στη Μία μηλιά αποτελεί τον μεγαλύτερο σε ολόκληρη την Κύπρο με εκατοντάδες χελώνες.
Επικίνδυνη η χελώνα γλυκού νερού Red-eared sliders
Μεγάλο κίνδυνο για τη γραμμωτή νεροχελώνα αποτελεί το εισβλητικό είδος χελώνας γλυκού νερού Red-eared sliders (Trachemys scripta) που έχει καταγωγή από τις ΗΠΑ και αποτελούσε πριν μερικά χρόνια ένα δημοφιλές κατοικίδιο για την Κύπρο. Το εμπόριο τους από τα καταστήματα κατοικίδιων τώρα έχει απαγορευτεί από την Κυπριακή Δημοκρατία αλλά πολλοί φέρνουν παράνομα από τα κατεχόμενα. Πολλοί είναι αυτοί που βαρέθηκαν τις χελώνες αυτές και θεώρησαν καλό να τις ελευθερώσουν σε λίμνες, με αποτέλεσμα τα ζώα αυτά να εγκλιματιστούν και να αρχίζουν να εκτοπίζουν τη δική μας γραμμωτή νεροχελώνα, απειλώντας τη με εξαφάνιση. Ένα δημοφιλές σημείο απελευθέρωσης αυτού του χωροστατικού είδους είναι οι δύο λίμνες στην Αθαλάσσα όπου παλιά υπήρχαν οι γραμμωτές νεροχελώνες και τώρα τις έχουν εξαφανίσει. Εχθρός του είδους αυτού είναι όπως πάντα ο άνθρωπος με την καταστροφή των υγροτόπων τους και την αρπαγή τους από το φυσικό τους περιβάλλον, είτε για να τις πουλήσουν σε καταστήματα κατοικίδιων, είτε για να τις πάρουν στα σπίτια τους ως κατοικίδια. Σε μερικές περιοχές που υπάρχουν μαζί με τις χελώνες και ψάρια (Περιοχή Κοτσιάτη) πολλοί τοποθετούν παράνομα τις λεγόμενες σκαρκές για να πιάσουν ψάρια με αποτέλεσμα να μπαίνουν μέσα και χελώνες, να εγκλωβίζονται και να μην μπορούν να βγουν στην επιφάνεια να αναπνεύσουν και έτσι πεθαίνουν από ασφυξία.
Η γραμμωτή νεροχελώνα εκτός από την Κύπρο υπάρχει σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, η Τουρκία και αρκετές χώρες της Μέσης Ανατολής. Να σημειώσω ότι σε αραβικές χώρες όπως η Συρία το είδος αυτό δεν προστατεύεται και οι χελώνες μαζεύονται από τους υγροβιότοπούς τους και πωλούνται σε καταστήματα κατοικίδιων κατά εκατοντάδες.
Η γραμμωτή νεροχελώνα είναι είδος προτεραιότητας και προστατεύεται με ιδιαίτερη αυστηρή προστασία από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΚ και από τον κυπριακό νόμο 153(Ι)2003 και έχουν κηρυχτεί ως κινδυνεύοντα είδη από την IUCN.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ