Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Μέση Εποχή του Χαλκού διήρκεσε από το 1.900 έως το 1.650 π.Χ.  Κατά την περίοδο αυτή συνεχίστηκε η πρόοδος της προηγούμενης φάσης. Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες αποτελούνται κυρίως από υπολείμματα κατοικιών στους οικισμούς στην Καλοψίδα, Επισκοπή – Φανερωμένη, Αλάμπρα – Μούττες  και αλλού, τα απομεινάρια οχυρών και πολλά αντικείμενα από τάφους.  Οι σχέσεις της Κύπρου με τις γειτονικές χώρες αυτή την περίοδο αναπτύσσονται πολύ.  Στο εσωτερικό η ύπαρξη ομαδικών ταφών καθώς και οχυρωματικών έργων (όπως είναι το κάστρο της Νιτοβίκλας στην Καρπασία) φανερώνουν ότι το τέλος της Μέσης Εποχής του Χαλκού σημαδεύτηκε από αναταραχές και συγκρούσεις.  Η ανωμαλία αυτή συνεχίστηκε και στην αρχή της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.

Κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού η κατανομή των οικισμών στην Κύπρο διαφοροποιείται.  Οι οικισμοί της νότιας Κύπρου χάνουν τη σημασία τους, ενώ αντίθετα ενισχύεται αρχικά το βορειοδυτικό τμήμα του νησιού και αργότερα το ανατολικό.

Αν δούμε πιο αναλυτικά τα πράγματα, έχουμε την εξής εικόνα:  Στην αρχή της Μέσης Εποχής του Χαλκού ακμάζουν και ευημερούν οι οικισμοί που κτίστηκαν στις κοιλάδες των ποταμών στη βορειοδυτική ακτή, καθώς και οι οικισμοί στην περιοχή του Πενταδάκτυλου Από αυτές ιδιαίτερη άνθηση γνώρισε η Λάπηθος και η Μόρφου.  Σταδιακά το «κέντρο βάρους» μετατοπίστηκε προς την πεδιάδα της Μεσαορίας και την Καρπασία.  Πρωτεύουσα θέση ανάμεσα στους κυπριακούς οικισμούς είχε τότε η Καλοψίδα.  Η ανοδική πορεία του εμπορίου με τις συροπαλαιστινιακές ακτές έδωσε ιδιαίτερη ώθηση στο ανατολικό τμήμα της Κύπρου, ιδίως κατά το τέλος της Μέσης Χαλκοκρατίας. Τότε ακριβώς κτίστηκαν η Έγκωμη (η οποία ίσως χρησίμευε ως επίνειο της Καλοψίδας) και η πόλη στην περιοχή Χαλά Σουλτάν Τεκκέ στη Λάρνακα. 

Συνοψίζοντας, παρατηρούμε ότι κατά τη Μέση Χαλκοκρατία  υπήρχαν δύο πυκνοκατοικημένες περιοχές στην Κύπρο, μία στο βορειοδυτικό τμήμα και μία στο ανατολικό τμήμα με κέντρο την Καλοψίδα.  Προς το τέλος της περιόδου οι ανατολικοί οικισμοί, λόγω της άνθησης του εμπορίου τους, υποσκέλισαν τους οικισμούς του βορειοδυτικού τμήματος.  Πιθανολογείται μάλιστα ότι οι αναταραχές και οι συγκρούσεις που μαρτυρούνται αυτή την εποχή στην Κύπρο οφείλονται στον ανταγωνισμό που αναπτύχθηκε ανάμεσα στις δύο αυτές ζώνες επιρροής.

Αλάμπρα

Ο Σουηδός αρχαιολόγος Einar Gjerstad (Έηναρ Γέρστατ) ανέσκαψε το 1924 στην Αλάμπρα ένα αγροτικό σπίτι με δύο δωμάτια, σε σχήμα Γ, και αυλή.  Το οικοδόμημα αυτό ανάγεται πιθανόν στη Μέση Εποχή του Χαλκού.  Αναφερόμενος στην ανασκαφή αυτής της οικίας, ο Γέρστατ σημειώνει:  

«Έτσι αποκτούμε μια πολύ ζωντανή εικόνα της οικιακής και καθημερινής ζωής των βοσκών που ζούσαν εδώ… βλέπουμε πώς άλεθαν τα σιτηρά τους, έψηναν το ψωμί τους, έτριβαν τις ελιές τους, μαγείρευαν την τροφή τους, έκλωθαν το μαλλί των προβάτων τους, ύφαιναν τα ενδύματά τους και μετά την ημερήσια εργασία κοιμόντουσαν πάνω στον πήλινο πάγκο στο ταπεινό αγροτικό τους σπίτι.  Και τέλος, όχι λιγότερο σημαντικό, πληροφορούμεθα για τον τύπο και τη δομή του σπιτιού των, που ύστερα από χιλιάδες χρόνια ακόμη διασώζεται στα σύγχρονα αγροτικά σπίτια, κτισμένα με τον ίδιο τρόπο, με λίθινα θεμέλια και το άνω μέρος των τοίχων με πλίνθους.»

Αργότερα, με τις ανασκαφές του Πανεπιστημίου Cornell, αποκαλύφθηκε μια σειρά από κτήρια τα οποία χρονολογούνται στα πρώτα 100 χρόνια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού.  Τα οικοδομήματα αυτά βρίσκονται χτισμένα σε μια προφυλαγμένη θέση, κατά μήκος των πλευρών μιας χαράδρας.  Εκτός από την ασφάλεια, η περιοχή εξασφάλιζε στους κατοίκους της προμήθεια σε νερό, καλλιεργήσιμες εκτάσεις και κοιτάσματα μεταλλευμάτων.

Καλοψίδα

Στην Καλοψίδα ανασκάφηκαν λιγοστές οικίες της Μέσης Εποχής του Χαλκού από τις οποίες ξεχωρίζει μία μεγάλη οικία η οποία είχε ανασκαφεί από τον αρχαιολόγο Einar Gjerstad (Έηναρ Γέρστατ). (Φ1) Αυτή έχει διαστάσεις 15x12 περίπου μέτρα και αποτελείται από έντεκα δωμάτια.  Δύο από αυτά έχουν τη μορφή μεγάρου και τα υπόλοιπα πρέπει να χρησίμευαν ως υπνοδωμάτια, αποθηκευτικοί χώροι, εργαστήρια, χώροι παρασκευής τροφής και βοηθητικοί χώροι, όπως υπόστεγα, στάβλοι καθώς και καταστήματα.

Λάπηθος

Η Λάπηθος ήταν ένα σημαντικός οικισμός της Μέσης Εποχής του Χαλκού.  Οι τάφοι της Λαπήθου απέδωσαν πολλά εγχώρια αλλά και εισαγόμενα αντικείμενα.  Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται χάλκινα εγχειρίδια και δείγματα κεραμικής. 

Μερικοί μελετητές έχουν εισηγηθεί ότι το όνομα «Αλάσια», το οποίο καταγράφεται σε ανατολικές πηγές και που αναφέρεται σε μια χαλκοπαραγωγό χώρα, εκφράζει τη Λάπηθο.

Μόρφου – Τούμπα του Σκούρου

Στη Μόρφου γύρω στα τέλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού δημιουργήθηκε ένας σημαντικός οικισμός ο οποίος είχε εμπορικές σχέσεις με το Αιγαίο.  Τις σχέσεις αυτές τις διατήρησε και στην αρχή της Ύστερης Χαλκοκρατίας.  Η Μόρφου όπως και η Αγία Ειρήνη συνέχισαν να ανθούν γύρω στο 1.600 π.Χ. και εμπορεύονταν τόσο με την Ανατολή όσο και το Αιγαίο.

Στις μέρες μας λίγα μόνο αρχιτεκτονικά λείψανα σώζονται από τον οικισμό της Τούμπας του Σκούρου, λόγω της καταστροφής που είχε υποστεί από τη χρήση εκσκαφέα πριν από μερικές δεκαετίες.  Από τον οικισμό αυτό έχουν αποκαλυφθεί τα κατάλοιπα ενός συγκροτήματος εργαστηρίων αγγειοπλαστικής, μερικές οικίες και ορισμένοι τάφοι στους οποίους βρέθηκαν αξιόλογα κτερίσματα.  Τα κτίσματα αυτά χρονολογούνται στο 1.600 π.Χ.

Επισκοπή - Φανερωμένη

Ο οικισμός της Επισκοπής - Φανερωμένη βρίσκεται κοντά στις εκβολές του ποταμού Κούρη, σε μικρή απόσταση από την ακτή.  Εκεί, οι ανασκαφές αποκάλυψαν τα ίχνη οικιών που αποτελούνται από τετράπλευρα δωμάτια και ενός νεκροταφείου με λαξευτούς θαλαμοειδείς τάφους και κτερίσματα.