Καζαντζάκης Νίκος
Ο διάσημος, οικουμενικός πλέον, Έλληνας συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 3 Μαρτίου 1883 και πέθανε στο Φράινμπουργκ της Γερμανίας στις 26 Οκτωβρίου 1957. Ετάφη στη ντάπια Μαρτινέγκο, στα βενετσιάνικα τείχη της γενέτειράς του.
Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και στοχαστής, ο Νίκος Καζαντζάκης αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στη συγγραφή. Ταξίδευσε πολύ, σε πολλές χώρες, κι έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του εκτός Ελλάδος. Ανάμεσα στα πολλά όσο και σημαντικά έργα του, γνωστότερα είναι η γιγαντιαία Ὀδύσσεια (33.333 στίχοι), ο Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ἀλέξη Ζορμπᾶ, ο Καπετάν Μιχάλης, η Ἀναφορά στόν Γκρέκο, ο Φτωχούλης τοῦ Θεοῦ, το Ὁ Χριστός Ξανασταυρώνεται, ο Τελευταῖος Πειρασμός κ.α. Ακόμη, μια σειρά ταξιδιωτικών βιβλίων του, μια σειρά θεατρικών έργων του, αρκετά άλλα κείμενα καθώς και αρκετές μεταφράσεις.
Ο Νίκος Καζαντζάκης συνδέθηκε και με την Κύπρο, την οποία και επεσκέφθη μια φορά, το 1926.
Πιο πριν, όπως προκύπτει από μια επιστολή του ημερομηνίας 27 Ιουνίου 1912 (δημοσιεύθηκε στο βιβλίο της Ελένης Καζαντζάκη Νῖκος Καζαντζάκης, ὁ Ἀσυμβίβαστος), ο συγγραφέας διαπραγματευόταν με παράγοντες της Κύπρου, προκειμένου να έγραφε ένα βιβλίο για τα δημοτικά σχολεία του νησιού (την ίδια εποχή είχε γράψει σχολικά βιβλία για τα ελληνικά δημοτικά σχολεία της Κωνσταντινουπόλεως, κατά παραγγελία του οικουμενικού πατριαρχείου). Δυστυχώς, για άγνωστους λόγους, οι αναφερόμενες από τον ίδιο διαπραγματεύσεις του με τους Κυπρίους δεν προχώρησαν (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).
Το 1926 ο Νίκος Καζαντζάκης επεσκέφθη την Κύπρο, όπου παρέμεινε για ένα σχετικά σύντομο διάστημα, κατά το οποίο όμως περιόδευσε το νησί. Τις σύντομες, αλλά ενθουσιώδεις και μεστές εντυπώσεις του από την επίσκεψη αυτή, περιέλαβε σ' ένα από τα ταξιδιωτικά του βιβλία, που φέρει τίτλο Ταξιδεύοντας: Ἰταλία – Αἴγυπτος – Σινᾶ - Ἱερουσαλήμ -Κύπρος - Ὁ Μοριᾶς. Κατά την εποχή αυτή γνωρίστηκε με αρκετούς Κυπρίους. Ένας απ' αυτούς ήταν ο Ευγένιος Ζήνων. Άλλος ήταν ο Νικόλαος Κλ. Λανίτης, ο οποίος και είχε τότε χαρίσει στον μεγάλο συγγραφέα ένα μικρό αρχαίο πήλινο ειδώλιο της θεάς του νησιού, της Αφροδίτης. Το κυπριακό αυτό ειδώλιο ο Καζαντζάκης το είχε πάντοτε στο γραφείο του (στο κελλί του, όπως το αποκαλούσε), σαν πολύτιμο φυλαχτό. Σ' ένα του γράμμα του τέλους του 1926, έγραφε: ...Mέ πολλή συγκίνηση μπῆκα στό κελλί. Ὅλα στή θέση τους: Οἱ Παναγίες, τά βιβλία, τό ντιβάνι, ἡ Κυπριώτισσα Ἀφροδίτη...
Ο Καζαντζάκης είχε αγαπήσει την Κύπρο από την πρώτη και μοναδική φορά που την επισκέφθηκε, κι από τότε το νησί ήταν αποτυπωμένο στην καρδιά του. Τα αισθήματά του τα εκδήλωσε ιδιαίτερα μετά τη μεθόδευση του αγώνα των Ελλήνων Κυπρίων για απελευθέρωση από τον αγγλικό ζυγό. Στον πρόλογο του βιβλίου του Καπετάν Μιχάλης δεν παραλείπει να αναφερθεί και στον αγώνα των Κυπρίων, ταυτίζοντας τα πάθη της Κύπρου μ’ εκείνα της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Κρήτης. Κρήτη και Κύπρο, τις θεωρούσε αδελφές.
Τον Ιούνιο του 1956, στη Βιέννη όπου του απενεμήθη μια αξιόλογη διεθνής διάκριση, το βραβείο Ειρήνης, ο Καζαντζάκης θυμάται την Κύπρο στην ομιλία του κατά την τελετή της απονομής:
...Στή γιορτή τούτη τῆς Εἰρήνης, τό πρόσωπο τῆς Κύπρου ὀρθώνεται μπροστά μου αἱματοστάλαχτο. Τούτη τή στιγμή οἱ δυνάμεις τοῦ σκότους πολεμοῦν ἐκεῖ πέρα μέ λύσσα τή λευτεριά...
Το ίδιο θυμάται την Κύπρο και συνηγορεί υπέρ των δικαίων της και σε διεθνείς επαφές του, όπως για παράδειγμα το 1957, στο Πεκίνο, κατά τη συνάντησή του με τον ηγέτη της Κίνας Τσου Εν Λάι.
Το 1954, όταν η Κύπρος βρισκόταν ήδη στα πρόθυρα της ένοπλης επανάστασης κατά των Άγγλων κατακτητών, ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε ένα άρθρο φλογερό υπέρ του αγώνα του νησιού, που αποτελούσε ταυτόχρονα κι ένα δριμύ κατηγορώ κατά των Βρεττανών. Το άρθρο, με τίτλο Οἱ Ἄγγελοι τῆς Κύπρου - Ἡ τύχη κι ἡ τιμή μιᾶς αὐτοκρατορίας, πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό των Αθηνών Νέα 'Εστία (τεύχος αρ. 653, 25 Σεπτεμβρίου 1954). Το ίδιο κείμενό του, ο συγγραφέας ενσωμάτωσε και στις εφεξής εκδόσεις του ταξιδιωτικού βιβλίου του Ταξιδεύοντας - Ἀγγλία, επειδή πρόσθετε «μια νέα άποψη του συγγραφέα για τη μετακυπριακή Αγγλία» (το ταξιδιωτικό του για την Αγγλία είχε γραφτεί το 1940).
Στο κείμενό του αυτό, ο Καζαντζάκης γράφει, μεταξύ άλλων, πως η Κύπρος δέν εἶναι τώρα μιά λεπτομέρεια, ἕνα νησί στήν ἄκρα τῆς Μεσόγειος θάλασσας· - γιά μιά στιγμή γίνεται τό μοιρόγραφτο κέντρο ὅπου παίζεται ἡ ἠθική ἀξία τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου...
Για τον αγγλικό λαό, γράφει ότι περνάει τώρα μιά ἀπό τίς μοιραῖες, ἀποκαλυπτικές δοκιμασίες, ὅπου θά ξεφανερωθεῖ ἡ γνησιότητα ἤ τό κίβδηλο τῆς ἀρετῆς του...
Και καταλήγει, αφού επισημαίνει στους Βρετανούς τον λόγο για τον οποίο βούλιαξαν και χάθηκαν οι μεγάλες αυτοκρατορίες του κόσμου:
... Ὅταν πρίν ἀπό κάμποσα χρόνια γύριζα στήν Κύπρο, μαγεμένος ἀπό τό τόσο ἑλληνικό φῶς της καί τή γλύκα, ἕνας γέρος πρόβαλε ἀπό ἕνα χωριάτικο σπιτάκι, κοντά στή Φαμαγκούστα. Πιάσαμε κουβέντα. Μιλούσε, γιά τί ἄλλο; γιά τήν ἕνωση, καί τά μάτια του σπίθιζαν κι ἄξαφνα ἕνα φαρδύ χαμόγελο περιχύθηκε στό ἡλιοκαμένο του πρόσωπο· ἔβαλε τό χέρι στήν καρδιά του:
- Κουνήθηκαν τά θεμέλια τῆς Ἀγγλίας, μοῦ 'πε σιγά, σά νά μοῦ μπιστεύουνταν ἕνα μεγάλο μυστικό, κουνήθηκαν, γιατί κουνήθηκε ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου.
Κουνήθηκε ἡ καρδιά τοῦ ἀνθρώπου, ὤ μεγάλη Αὐτοκρατορία!
Επίσκεψη στην Κύπρο
Στην Κύπρο ο Νίκος Καζαντζάκης ταξίδεψε τον Μάιο του 1926 επιστρέφοντας από την Παλαιστίνη. Μαζί του ήταν η μετέπειτα σύζυγός του Ελένη Σαμίου (Καζαντζάκη) και οι φίλες της, πιανίστριες Καίτη και Μαρίκα Παπαϊωάννου. Όλοι μαζί πραγματοποίησαν ολιγοήμερη περιήγηση στην Κύπρο και ο Καζαντζάκης πήρε συνέντευξη από τον εξόριστο βασιλιά της Χετζάτζης (μετέπειτα Σαουδικής Αραβίας) Χουσεΐν ιμπν Αλί. Οι εντυπώσεις του συγγραφέα από την Κύπρο δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος, στην εργαζόταν ως ανταποκριτής. Δημοσιεύτηκαν επίσης, μετά τον θάνατό του, στο βιβλίο του που εξέδωσε για λογαριασμό του η Ελένη Καζαντζάκη με τίτλο Ταξιδεύοντας : Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, ο Μοριάς.
Η Κύπρος είναι η αληθινή πατρίδα της Αφροδίτης. Ποτέ δεν είδα νησί με
τόση θηλύτητα […]. Αλαφρή κάρωση με κυριεύει, νύστα και γλύκα, και το δειλινό, όταν πέσει ο ήλιος και φυσήξει από τη θάλασσα το αλαφρό αεράκι και σαλέψουν λίγο, δεξά ζερβά, τα μικρά καΐκια και ξεχυθούν στην παραλία τα μικρά παιδιά με το γιασεμί στο χέρι, η καρδιά μου ξεζώνεται και παραδίνεται σαν την Πάνδημη Αφροδίτη.[...]
Προχτές ακόμα γύριζα μέσα στα βουνά της Ιουδαίας [αναφέρεται στο ταξιδι του στην Παλαιστίνη το οποίο προηγήθηκε] κι άκουγα απ’ όλη τη γης ν’ ανεβαίνει μια αντίθετη, ανήλεη κραυγή […] Ένας θεός σκληρός, χωρίς νερό, χωρίς δεντρό, χωρίς γυναίκα, περπατούσε κι ένιωθες να βουλιάζουν τα κόκαλα της κεφαλής σου. Όλη η ζωή τινάζουνταν στο πυρωμένο μυαλό σα μια κραυγή πολέμου.
[...] Δρασκελίσαμε τη μικρή θάλασσα, κι από το στρατόπεδο του Γεχωβά περάσαμε, σε μια νύχτα, στην κλίνη της Αφροδίτης.
Προξενιά στην Αθήνα
Ο Καζαντάκης είχε στην Αθήνα ένα Κύπριο πιστό φίλο. Τον Αιμίλιο Χουρμούζιο. Του έκανε μάλιστα και προξενιό. Διαβάζουμε μέσα από το βιογραφικό της Ελένης Καζαντζάκη:
"Η Ελένη Ν. Καζαντζάκη, το γένος Σαμίου, γνωρίστηκε με τον Νίκο Καζαντζάκη στις 18 Μαΐου 1924. Ήταν τότε εκείνη είκοσι ενός περίπου ετών, γεννημένη το 1903, και εκείνος σαράντα ενός ετών. Το αίσθημα που ένιωσε ο Κρητικός συναντώντας την ήταν γαλήνια κεραυνοβόλο. Και η Αθηναία κυριολεκτικά θαμπώθηκε με τη γνωριμία τού μυθικού από τότε και ωραίου χαρισματικού άνδρα. Είχε μπροστά της ένα μεγάλο, που την ανάρπαζε.
Η διάσημη πιανίστα Μαρίκα Παπαϊωάννου είχε προτρέψει την Ελένη εκείνη την ημέρα να πάει στη Δεξαμενή, σε μια πνευματική συντροφιά, για να συναντήσει τον Νίκο Καζαντζάκη. Μερικά χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο Καζαντζάκης θα προέτρεπε τον Αιμίλιο Χουρμούζιο, τον πιστό Κύπριο φίλο του που διέπρεπε στην Αθήνα, να συναντήσει τη Μαρίκα Παπαϊωάννου. Ουσιαστικά, του έκανε «προξενιό». Και στις δύο περιπτώσεις ο γάμος επέστεψε τις γνωριμίες. Τα ζεύγη ενώθηκαν με φιλία διά βίου".
Πηγές
Καζαντζάκης, Νίκος. Ταξιδεύοντας: Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, ο Μοριάς / Ν. Καζαντζάκη. Αθήνα: [χ.ό.], 1961.
Ιστοσελίδα του Μουσείου Καζαντζάκη, "Η ζωή και το Έργο / Ταξιδεύοντας"
Φώτο Γκάλερι
