Μαχαιράς Λεόντιος
Σημαντικός Κύπριος χρονογράφος των Μεσαιωνικών χρόνων. Γεννήθηκε το β' μισό του 14ου αιώνα και πέθανε γύρω στα μέσα του 15ου αιώνα. Είναι ο συγγραφέας του τόσο γνωστού σήμερα έργου Ἐξήγησις τῆς γλυκείας χώρας Κύπρου ἡ ποία λέγεται Κρόνακα, τοὐτέστιν Χρονικόν, ενός από τα πιο σημαντικά κυπριακά μεσαιωνικά κείμενα.
Βλέπε: Κυπριακά τοπωνύμια παρά Λεοντίω Μαχαιρά
Για τη ζωή του Λεοντίου Μαχαιρά γνωρίζουμε λίγα μόνο πράγματα, από τις πενιχρές πληροφορίες που δίνει ο ίδιος στο έργο του για τον εαυτό του και την οικογένειά του, κι από μερικές αναφορές σε άλλες πηγές. Δεν γνωρίζουμε τον τόπο καταγωγής του, μερικοί όμως υποθέτουν ότι καταγόταν από τη Λευκωσία. Ο ίδιος γράφει ότι ήταν γιος του Σταυρινού Μαχαιρά:
...Καί μίαν ἡμέραν ἐσυμβουλεύτην ὁ ρήγας [αναφέρεται στο Βασιλιά Πέτρος Β' ] μέ τον δάσκαλόν του ὀνόματι σίρ Φιλίππε, ἱερεύς λατῖνος, ὁ ποῖος ἦτον υἱός μιᾶς καλογριᾶς Ρωμέσσας [=Ελληνίδας], ἐξαδέλφη τοῦ πατρός μου τοῦ κυροῦ Σταυρινοῦ τοῦ Μαχαιρᾶ... (Χρονικόν, παρ. 566, μόνο στο αντίγραφο της Βενετίας).
Και αλλού αναφέρει ο συγγραφέας το ίδιο πρόσωπο:
...Καί ἐφέραν τόν πατέραν τόν κύρην Σταυρινόν τοῦ Μαχαιρᾶ, ὡς γοιόν λόγιον, καί νά καταλάβουν τό θέλημάν του καί τοῦ λαοῦ· καί ἐξ' ἀκοῆς ἐγίνωσκεν πολλήν θεολογίαν... (Χρονικόν, παρ. 608).
Η φράση τόν πατέραν τόν κύρην, που απαντάται στο χειρόγραφο της Βενετίας, προκάλεσε προβληματισμό. Ο Κ. Σάθας, αυθαίρετα, στην έκδοση του Χρονικού, την μετέτρεψε σε πατέραν μου. Το χειρόγραφο της Οξφόρδης αντί πατέραν γράφει τόν παπᾶ, που υιοθετείται και από τον Στραμβάλδι: Il prete ser papa...
Σωστότερο, συνεπώς, είναι να θεωρήσουμε ότι ο πατέρας του Λεοντίου Μαχαιρά ήταν πατέρας ή παπάς, δηλαδή ιερέας, πράγμα που παραδέχεται και ο R.M. Dawkins ο οποίος εξέδωσε το έργο ύστερα από σοβαρότατη σπουδή σ' αυτό. Εξάλλου, ο συγγραφέας σημειώνει αμέσως πιο κάτω ότι ο Σταυρινός Μαχαιράς εγνώριζε πολλήν θεολογίαν αλλά ἐξ' ακοῆς, άρα μαθητεύοντας σε εκκλησίες ή μοναστήρια. Εφόσον δε ο πατέρας του Σταυρινός ήταν ιερωμένος, δεν είναι ίσως πολύ τολμηρό να υποθέσουμε ότι πιθανώς κάποιος πρόγονός του είχε κάποια σχέση με την Εκκλησία και ιδίως με το μοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά, απ' όπου και το οικογενειακό επίθετο.
Στα σωζόμενα τρία χειρόγραφα του Χρονικού του Λεοντίου Μαχαιρά (Βενετίας, Οξφόρδης και Ραβέννας), που είναι μεταγενέστερα αντίγραφα του (μη σωζόμενου) πρωτοτύπου, δεν αναγράφεται το όνομα του συγγραφέα. Μόνο στο αντίγραφο της Βενετίας αναφέρει ο συγγραφέας το όνομά του σε πρώτο πρόσωπο, σε ένα σημείο:
... Καί διότι ὁ ἀδελφός μου ὁ σίρ Νικόλ Μαχαιρᾶς ὁ μεγαλλήτερος καί ἐγώ Λεόντιος ἢμεστεν γραμματικοί τοῦ αὐτοῦ σίρ Τζάντε Νόρες... (Χρονικόν, παρ. 631).
Εδώ, ο συγγραφέας μας δίνει και την πληροφορία ότι είχε διατελέσει, μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του Νικόλαο, γραμματικός του ευγενούς Ιωάννη ντε Νόρες, της γνωστής μεσαιωνικής οικογένειας της Κύπρου ντε Νόρες. Η χρονολογία για την οποία κάνει την αναφορά αυτή είναι το 1402.
Σε ένα άλλο σημείο του έργου του, αναφερόμενος στα γεγονότα της μάχης της Χοιροκοιτίας μετά την εισβολή των Μαμελούκων κατά το 1426, επί ημερών του βασιλιά Ιανού, ο συγγραφέας αναφέρεται στον εαυτό του αλλά σε τρίτο πρόσωπο, ως υπεύθυνος για την προμήθεια κρασιών στο στρατόπεδο του βασιλιά:
... Ὁ μισέρ Πατή τε Νόρες ὁ μαριτζᾶς τῶν Ἱεροσολύμων ὣρισέν με τόν Λεόντιον τοῦ Μαχαιρᾶ, νά μέν δώσῃ τινός κρασίν τοπικοῦ ὡς ὅπου νά φέρουν... (Χρονικόν, παρ. 679). Η εργασία του αυτή, ως υπεύθυνου για τα κρασιά και τη διανομή τους, ίσως να εντασσόταν στο πλαίσιο των καθηκόντων του ως γραμματέα της οικογένειας ντε Νόρες, αφού προϊστάμενός του εδώ φαίνεται να είναι άλλο μέλος της ίδιας οικογένειας, ο Μπατίν ντε Νόρες.
Από τις αναφορές αυτές που τμηματικά έχουμε παραθέσει, προκύπτουν τα ακόλουθα στοιχεία:
Ο συγγραφέας ήταν γιος του Σταυρινού Μαχαιρά, αμόρφωτου ιερέα αλλά που γνώριζε πολλήν θεολογίαν και είχε αρκετό κύρος στην πρωτεύουσα۬ ο ιερέας αυτός είχε και άλλους γιους, τον Νικόλαο, τον Πέτρο και τον Παύλο (βλέπε λήμμα Μαχαιρά οικογένεια). Ο Λεόντιος Μαχαιράς μπόρεσε να μορφωθεί (πιθανότατα στη Λευκωσία) και, μαζί με τους αδελφούς του, να ξεφύγει από τη χαμηλή τάξη των δουλοπαροίκων στην οποία ανήκε τότε η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων της Κύπρου. Ακόμη περισσότερο, κατόρθωσε να εισέλθει στην υπηρεσία των Φράγκων κυριάρχων και των ευγενών, όχι ως υπηρέτης ή δούλος αλλά ως έμπιστος υπάλληλος. Για πολλά χρόνια εργάστηκε ως γραμματικός της οικογένειας ντε Νόρες, με προσβάσεις μέχρι και το παλάτι. Ήταν παρών το 1426 στη μεγάλη μάχη της Χοιροκοιτίας όπου οι κυπριακές δυνάμεις ηττήθηκαν από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου.
Η άλλη πληροφορία που γνωρίζουμε για τον Λεόντιο Μαχαιρά, προέρχεται από τον Γάλλο περιηγητή Bertrandon de la Brocquière και ανάγεται στα 1432. Αναφέρεται, συγκεκριμένα, ότι τον χρόνο αυτό ο Λεόντιος Μαχαιράς είχε αναλάβει και εκτελέσει διπλωματική αποστολή, ως πρεσβευτής του βασιλιά της Κύπρου Ιωάννη Β' στον μεγάλο καραμάνο Ιμπραχήμ Μπεγκ στη Μικρά Ασία. Σκοπός της αποστολής του ήταν να επιτύχει ανανέωση των συνθηκών ειρήνης μεταξύ του Κυπρίου βασιλιά και του ηγεμόνα του Ικονίου. Αυτή είναι και η τελευταία πληροφορία που έχουμε για τον συγγραφέα.
Πηγή:
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια