Πλατάνιν
Ουράνιο μεγαλόπρεπο φαινόμενο που, σύμφωνα προς τη λαϊκή πεποίθηση, εμφανίζεται το βράδυ της 5ης προς την 6η (18η ) Αυγούστου, δηλαδή κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το βλέπουν δε μόνον οι τίμιοι και πραγματικά δίκαιοι άνθρωποι.
Για την ονομασία του φαινομένου, μερικοί θεωρούν ότι ονομάστηκε έτσι επειδή ομοιάζει προς τεράστιο φωτεινό δέντρο, όμοιο προς τον πλάτανο. Ωστόσο προέρχεται μάλλον από τη λέξη πλατάνα (η), που σήμαινε το ασημένιο κάλυμμα των ιερών εικόνων, ή από το πλατύς (πλαταίνω).
Το πλατάνιν είναι θρησκευτική δοξασία. Είναι το άνοιγμα του ουρανού (των επουρανίων), οπότε στιγμιαία φαίνεται ο Χριστός να κάθεται σε θρόνο Δόξας, μέσα σε υπέρλαμπρο φως, περιστοιχιζόμενος από αγγέλους. Συμβολίζει δε τη μεταμόρφωση του Χριστού στο όρος Θαβώρ. Το φαντασμαγορικό αυτό θέαμα διαρκεί ελάχιστα δευτερόλεπτα και, σύμφωνα προς διηγήσεις όσων ισχυρίζονται ότι το είχαν δει, το εκπεμπόμενο φως ήταν τόσο έντονο ώστε η νύκτα ομοίαζε προς μέρα με λαμπρό ήλιο. Το εκτυφλωτικό φως φαινόταν ότι «κυλούσε», όπως ένας ορμητικός τεράστιος ποταμός, με κατεύθυνση από την ανατολή προς τη δύση. Το φως ωστόσο δεν ήταν παρόμοιο προς του ήλιου αλλά είχε μια έντονη λευκότητα.
Πιστεύεται ακόμη ότι τη στιγμή του φαινομένου αυτού όποιος προλάβει (απ’ όσους βέβαια μπορέσουν να το δουν και να συνέλθουν από την έκπληξη) να κάμει μια ευχή, η ευχή του αυτή πραγματοποιείται. Μάλιστα μια από τις πολλές ιστορίες που λέγονται αναφέρει ότι κάποτε μια γυναίκα που είδε το πλατάνιν ζήτησε χίλια σακκούλια χρυσάφι. Δεν πρόλαβε όμως παρά να ψιθυρίσει τις πρώτες δυο λέξεις της ευχής, οπότε την επομένη βρήκε να την περιμένουν... χίλια (άδεια) σακκιά!
Πολλοί πιστεύουν ότι το φαινόμενο αυτό δεικνύει τον δοξαστικό τρόπο με τον οποίο θα επανεμφανιστεί ο Χριστός στη γη κατά τη Δευτέρα Παρουσία.
Όπως ελέχθη, το πλατάνιν εμφανίζεται το βράδυ της 5ης προς την 6η Αυγούστου, όμως μετά τα μεσάνυκτα. Σε παλαιότερες εποχές πολλοί άνθρωποι ξαγρυπνούσαν κατά το βράδυ αυτό, ή πλάγιαζαν στα δώματα ή στις αυλές των σπιτιών και στο ύπαιθρο, με την προσδοκία να δουν το πλατάνιν. Όμως ελάχιστοι κατορθώνουν να το δουν, αφού πολύ λίγοι είναι οι τίμιοι και δίκαιοι άνθρωποι. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου μεταξύ ομάδας ανθρώπων ένας ή δύο ισχυρίζονταν ότι το είχαν δει, ενώ οι υπόλοιποι δεν έβλεπαν απολύτως τίποτα. Συνεπώς, πεποίθηση είναι ότι το φαινόμενο συμβαίνει πάντοτε, κατά την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κι από τους ανθρώπους εξαρτάται εάν θα μπορέσουν να το δουν.
Το ουράνιο αυτό φαινόμενο εμφανίζεται το βράδυ της 5ης προς 6η Αυγούστου, λίγο μετά τα μεσάνυκτα. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ημερομηνία αυτή είναι του παλαιού ημερολογίου, και συνεπώς με το νέο, οι εμφανίσεις του φαινομένου τοποθετούνται το βράδυ της 18ης προς την 19η Αυγούστου, παρά το ότι η μεγάλη εορτή με την οποία ο λαός το συνδέει, η εορτή της Μεταμορφώσεως του Χριστού, παρέμεινε στις 6 Αυγούστου και με το νέο ημερολόγιο.
Ο συγγραφέας του αρχικού λήμματος για το «πλατάνιν» σε ραδιοφωνική του εκπομπή στο ΡΙΚ στις αρχές Αυγούστου του 1992, εξήγησε στους ακροατές για το φαινόμενο και τους κάλεσε να το δουν το βράδυ της 18ης προς 19η Αυγούστου. Πράγματι, εκείνο το βράδυ του 1992 υπήρξε, ένα λεπτό μετά τα μεσάνυκτα, εμφάνιση στο ουράνιο στερέωμα μιας τεράστιας λάμψης, χωρίς να συνοδεύεται από οποιονδήποτε θόρυβο, την οποία είδαν πάρα πολλοί σε ολόκληρη την Κύπρο. Ακολούθησαν πολλές συζητήσεις, άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, που προσπαθούσαν να εξηγήσουν το φαινόμενο. Διάφοροι ειδικοί αδυνατούσαν να δώσουν εξηγήσεις, ενώ άλλοι έκαναν διάφορες υποθέσεις, όπως λ.χ. ότι επρόκειτο για (τυχαία ίσως) εκτόξευση... πυραύλου από τις βρετανικές βάσεις Ακρωτηρίου -Επισκοπής. Ο Α. Παυλίδης, σε συνεντεύξεις του στον τύπο, στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο, υπέδειξε ξανά ότι επρόκειτο για το «πλατάνιν», άγνωστης ερμηνείας ουράνιο φαινόμενο που παρουσιάζεται στις 5 προς 6 (18 προς 19) Αυγούστου, αλλά άγνωστο κάθε πόσα χρόνια. Η προηγούμενη του 1992 εμφάνισή του την ίδια νύκτα και ώρα, που έχει μαρτυρηθεί, έγινε το 1950, δηλαδή 42 χρόνια ενωρίτερα εκείνης του 1992.
Στην επιμονή μερικών ειδικών ότι μάλλον επρόκειτο για πύραυλο ή άλλο τεχνολογικό επίτευγμα, ο Α. Παυλίδης υπέδειξε ότι η γνώση και η αναμονή των Κυπρίων για το «πλατάνιν» είναι πολύ παλαιότερη των οποιωνδήποτε επιτευγμάτων του σύγχρονου πολιτισμού μας, τα οποία εν πάση περιπτώσει, όποια κι αν είναι αυτά (λ.χ. πύραυλος) δεν είναι εντελώς αθόρυβα και δεν προκαλούν τέτοιας τεραστίας εκτάσεως λάμψη. Υπεδείχθησαν, επί του προκειμένου, παλαιά κείμενα που ομιλούν για το «πλατάνιν», όπως για παράδειγμα κείμενο του Αθανασίου Σακελλαρίου, του 19ου αιώνα, ο οποίος στο ογκώδες έργο του «Τα Κυπριακά» (Αθήναι, 1890) κάνει αναφορά και στο «πλατάνιν», γράφοντας μεταξύ άλλων και ότι το βράδυ της 5ης προς 6ην Αυγούστου οι Κύπριοι συνήθιζαν να κοιμούνται στο ύπαιθρο ή και στα δώματα των κατοικιών τους, όπου αγρυπνούσαν έως και μετά τα μεσάνυκτα, με την προσδοκία να δουν το φαινόμενο.
Εξάλλου και άλλοι παλαιότεροι μελετητές αναφέρονται στο «πλατάνιν». Χαρακτηριστικά, ο Ξενοφών Φαρμακίδης (1875-1943) σημείωνε ότι: «οἱ Κύπριοι δοξάζουσιν ὃτι κατά τήν παραμονήν τῆς 6ης Αὐγούστου, ἐορτήν τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος ἣμῶν, κατά τάς μεταμεσονυκτίους ὣρας ἀνοίγει ὁ οὐρανός καί φαίνεται ἐν ριπῇ ὀφθαλμοῦ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, καθήμενος ἐπί θρόνου καί περιστοιχούμενος ὑπό μυριάδων ἀγγέλων. Κατά ταύτην τήν στιγμήν ὁ οὐρανός καταυγάζει ὑπό ἀπλέτου φωτός...» Αυτά έγραφε ο Ξ. Φαρμακίδης κατά το 1916. Ο προγενέστερός του Γεώργιος Λουκά (1843-1925) έγραψε επίσης για το «πλατάνιν» κατά τα τέλη του 19ου αιώνα: «Πλατάνιν, τό κατά τήν νύκτα τῆς 6/18ης Αὐγούστου ἀναμενόμενον οὐράνιον φαινόμενον, καθ' ὃ διασχίζει τόν οὐρανόν φωτεινόν τι σῶμα καί διαγράφει σχῆμα πλατάνου, ἐξοῦ καί ἡ λέξις». Ο ίδιος αναφέρεται επίσης εκτενέστερα στο φαινόμενο, στο έργο του «Φιλολογικαί Ἐπισκέψεις» (τόμος Α', Αθήναι, 1874, σ. 132).
Κοντά στις πιο πάνω, υπάρχουν και άλλες ακόμη παλαιές αναφορές, όπως και πλήθος διηγήσεις γεροντότερων για το «πλατάνιν», και ανήκουν σε εποχές κατά τις οποίες δεν είχαν ακόμη εφευρεθεί ούτε τα αεροπλάνα, ούτε οι πύραυλοι, ούτε άλλα αντικείμενα που προκαλούν λάμψεις. Το γεγονός δε ότι οι Κύπριοι των παλαιοτέρων εποχών, αλλά ακόμη και πριν από 40 ή 50 χρόνια, αγρυπνούσαν τη συγκεκριμένη νύκτα για να δουν το «πλατάνιν», δεν ήταν, ασφαλώς, τυχαίο. Κάτι είχε υπάρξει κάποτε, που δημιούργησε όλη αυτή την ιστορία και έκανε τον πληθυσμό να αγρυπνά την νύκτα της 5ης προς την 6η Αυγούστου. Το ανεξήγητο, συνεπώς, ουράνιο φαινόμενο που εμφανίστηκε το 1950 και ξανά το 1992, θα πρέπει να είχε επανειλημμένα εμφανισθεί και σε παλαιότερες εποχές, οπότε, σε άγνωστο χρόνο, συνδέθηκε με την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
Εξάλλου, για ανεξήγητα λαμπερά ουράνια φαινόμενα (όχι κατ' ανάγκην την 5ην προς 6ην Αυγούστου) που παρουσιάζοντο στην Κύπρο, υπάρχουν και άλλες μαρτυρίες. Στο «Χρονικόν της Λύσης», για παράδειγμα, σημειώνεται ότι κατά το έτος 1843, «μέσα στον Μάρτιον έγινεν έναν σημείον εις τον ουρανόν και εφαίνετουν ημέρες είκοσι». Άγνωστο τι ακριβώς ήταν αυτό το «σημείον», που θα ήταν φωτεινό αφού φαινόταν για 20 ημέρες. Το «Χρονικόν» δεν δίνει περισσότερες λεπτομέρειες, αλλά πιο κάτω, στην καταγραφή του έτους 1870, υπάρχει και άλλη αναφορά: «13 Οκτωβρίου εφάνην εις το μέρος του Βορκά ένα σημείον καθώς οι ακτίνες του ήλιου δυό νύκτες εφαίνετουν». Το «Χρονικόν της Λύσης», καταγράφει και την γνωστή εμφάνιση του κομήτη το 1909: «...Αυτόν τον χρόνον εφάνην ένας μεγάλος κομήτης με μίαν μεγάλην ουράν, ο δε κόσμος κατελήφθη από φόβον...»
Ο μεσαιωνικός χρονικογράφος Λεόντιος Μαχαιράς, πάλι, αναφέρει ότι κατά την παραμονή της μεγάλης μάχης της Χοιροκοιτίας (όπου ο βασιλιάς της Κύπρου Ιανός ηττήθηκε από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου), το βράδυ της 6ης προς την 7η Ιουλίου του 1426, «τό μεσονυκτικόν ἐγίνην ἓναν μέγαν σημάδιν ἓναν ἂστρο μέγαν ἐστάθην εἰς τόν οὐρανόν καί ἒππεσεν ἀπάνω τοῦ πύργου [στην Χοιροκοιτία] καί οἱ λάς ἐτρομάξαν...» Μαρτυρούνται, συνεπώς, στην Κύπρο διάφορες εμφανίσεις ανεξήγητων φωτεινών ουρανίων φαινομένων, σε διάφορες εποχές. Ένα από αυτά είναι και το «πλατάνιν», το οποίο ο λαός συνέδεσε με την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
ΑΝΤΡΟΣ ΠΑΥΛΙΔΗΣ