Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Λέγεται και ασπροκωλού και ασπροτζ'εφαλούσα και παστή, ακόμη και παπαουρκά ή τζ'ιαλούσα ή και κατερίνα. Επιστημονική ονομασία: Oenanthe cypriaca. Οικογένεια: Turdidae.

Ένα από τα δυο είδη ενδημικών πουλιών, που απαντώνται μόνο στην Κύπρο. Το δεύτερο είναι ο τρυποβάτης (Sylvia melanothorax), που ζει μόνιμα στην Κύπρο, ενώ η σκαλιφούρτα μεταναστεύει από την Κύπρο στην Αφρική το φθινόπωρο για να διαχειμάσει και να επιστρέψει στο νησί.

Το χρώμα της αρσενικής σκαλιφούρτας είναι άσπρο στην κορυφή της κεφαλής, με ευδιάκριτο μαύρο στίγμα στο κέντρο (που είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της διαφοράς στο χρώμα από το είδος που απαντάται στην Ευρώπη). Το πρόσωπο, ο λαιμός και το άνω μέρος του στήθους είναι μαύρα. Η ράχη και οι φτερούγες είναι επίσης μαύρες, ενώ το κάτω μέρος του στήθους, η κοιλιά, το κάτω μέρος της ράχης και η ουρά έχουν άσπρο χρώμα.

Όλα τα πουλιά του είδους της σκαλιφούρτας έχουν τα μεσαία φτερά της ουράς μαύρα, όπως και το τέλος της ουράς, κι έτσι σχηματίζεται ένα Τ που το πάχος του διαφέρει ανάλογα προς το είδος.

Το χρώμα της θηλυκής είναι διαφορετικό.  Όπου υπάρχει μαύρο χρώμα στην αρσενική, στη θηλυκή είναι γκριζόμαυρο και στην κορυφή της κεφαλής της το άσπρο χρώμα καλύπτεται με ελαφρό στακτί.

Η σκαλιφούρτα είναι το μοναδικό πουλί της Κύπρου που το χρώμα του αλλάζει το φθινόπωρο, προτού μεταναστεύσει, και τότε πολλοί το συγχύζουν με άλλο πουλί, το Saxicola rubetra. To χρώμα του γίνεται τότε μαύρο στο άνω μέρος του κορμού και των φτερούγων, σταχτόμαυρο στην κορυφή της κεφαλής, το στήθος και η κοιλιά γίνονται στακτοκαφέ, παρουσιάζεται δε και μια άσπρη γραμμή πολύ εμφανής στο άνω μέρος των ματιών και προς τον κρόταφο.

Στην Κύπρο επιστρέφει κατά τις αρχές Μαρτίου. Φωλιάζει σε κοιλότητες βράχων, τρύπες δέντρων και σπιτιών, συνήθως δε γεννά σε ρωγμές στις άκρες των δρόμων, ιδίως στα βουνά. Γεννά 4-5 αυγά που έχουν ωραίο γαλάζιο χρώμα με καφέ στίγματα. Τρέφεται με έντομα. Το μέγεθός της φθάνει τα 15 εκατοστόμετρα. Περισσότερα για το πουλί αυτό βλέπε άρθρο ‛On the specific status of the Cyprus Pied Wheatear, Oenanthe cypriaca’, στο The Birds of Cyprus, The Cyprus Ornithological Society Fifteenth Bird Report, 1984, σσ. 51-59).

* Από την Κύπρο περνούν ή έρχονται σ' αυτήν για να διαχειμάσουν και τα ακόλουθα είδη σκαλιφούρτας (Oenanthe spp.):

Oenanthe oenanthe: To χρώμα της αρσενικής είναι μαυρόασπρο με σταχτερή τη ράχη και την κορυφή της κεφαλής, της δε θηλυκής σ' όλο το σώμα κυριαρχεί το ανοικτό καφέ χρώμα. Φωλιάζει σ’ όλη την Ευρώπη και στη Μικρά Ασία. Περνά από την Κύπρο το φθινόπωρο και την άνοιξη. Διαχειμάζει στην Αφρική. Το μέγεθός της φθάνει τα 15 εκατοστόμετρα.

Oenanthe isabellina: Η μεγαλύτερη του είδους της. Το μέγεθος της φθάνει τα 16,5 εκατοστόμετρα. Το χρώμα της είναι ανοικτό καφέ και το μαύρο στο τέλος της ουράς πολύ πλατύ. Φωλιάζει στη Ρωσία, Μικρά Ασία, Συρία και Ασία. Επισκέπτεται την Κύπρο σε πολύ μικρούς αριθμούς το φθινόπωρο και την άνοιξη καθ' οδόν από και προς την Αφρική.

Oenanthe hispanica και υποείδος Ο. h. hispanica: Απαντώνται στην Κύπρο την άνοιξη και το φθινόπωρο, περνώντας από και προς την Αφρική όπου διαχειμάζουν. Το χρώμα του ενός υποείδους είναι φανταχτερό ασπρόμαυρο, ενώ στο άλλο το άσπρο χρώμα αντικαθίσταται με ανοικτό καφέ. Φωλιάζουν στις παραμεσόγειες χώρες της Ευρώπης, στη Μικρά Ασία, στη Σικελία και στην Κρήτη. Το μέγεθός τους φθάνει τα 14,5 εκατοστόμετρα.

Ενώ όλα τα είδη σκαλιφούρτας φεύγουν από τα μέρη που γεννούν στην Ευρώπη για να διαχειμάσουν στην Αφρική, δυο άλλα είδη έρχονται για να διαχειμάσουν στην Κύπρο. Το ένα είδος είναι η Oenanthe deserti, σπανιότατο πουλί που φωλιάζει στη Μικρά Ασία μέχρι και το Ιράν, στην Κασπία θάλασσα, στη Ρωσία και στην Ευρώπη. Το χρώμα της αρσενικής είναι άσπρο στην κεφαλή, στη ράχη και σ' όλο το κάτω μέρος του κορμού και μαύρο κάτω από τα μάτια, τον λαιμό, τις φτερούγες και την ουρά. Της θηλυκής είναι τελείως διαφορετικό, με ασπροκαφέ όλο το κορμί και μαυριδερές τις φτερούγες, καθώς και με το χαρακτηριστικό μαύρο στην ουρά. Στην Κύπρο έρχεται σε πολύ μικρούς αριθμούς κατά τα μέσα Οκτωβρίου και φεύγει κατά τα μέσα Μαρτίου. Διαχειμάζει στις παραλίες και στις πεδιάδες του νησιού. Το μέγεθός της φθάνει τα 14,5 εκατοστόμετρα.

Το δεύτερο είδος που διαχειμάζει στην Κύπρο είναι η Oenanthe finschii. Μικρότερη από την κυπριακή σκαλιφούρτα. Το χρώμα της αρσενικής είναι σχεδόν το ίδιο με της κυπριακής. Το χρώμα της θηλυκής είναι άσπρο στο κάτω μέρος του κορμού και της ουράς, και γκρίζο όπου έχει άσπρο η αρσενική, δηλαδή στην κεφαλή, στη ράχη, μέχρι την ουρά. Φωλιάζει στη Μικρά Ασία, Συρία, χερσόνησο του Σινά, στον Καύκασο, μέχρι το Αφγανιστάν. Εκτός από την Κύπρο, διαχειμάζει και στην Αίγυπτο, κι ανατολικότερα, μέχρι και την Ινδία. Το μέγεθός της φθάνει τα 13,5 εκατοστόμετρα.

Οι σκαλιφούρτες τρέφονται με έντομα. Γνωστές στους αρχαίους  Έλληνες με το όνομα οινάνθη (αναφέρεται μόνο από τον Αριστοτέλη).  Όλα τα είδη της σκαλιφούρτας προστατεύονται από τη σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης (Βέρνης).