Αλάμπρα
Δήμος Νότιας Λευκωσίας-Ιδαλίου
Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, 21 περίπου χμ. στα νότια της πρωτεύουσας. Βρίσκεται σε ένα υψόμετρο 250 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και απέχει περί τα 6 χμ. από το Δάλι. Ανήκει στον ευρύτερο Δήμο Νότιας Λευκωσίας-Ιδαλίου.
Βλέπε λήμματα: Δήμοι- Δημαρχεία και Δήμοι- Δημαρχεία- Οι 20 Δήμοι της μεταρρύθμισης του 2022
Γεωγραφία
Το κυριότερο πέτρωμα που δεσπόζει του τοπίου είναι οι κρητίδες και οι κρητιδικές μάργες, αν και στα δυτικά και νότια κυριαρχούν οι λάβες. Οι αποστρογγυλωμένοι κιμωλιούχοι λόφοι, που πάνω τους φυτρώνει θυμάρι κι άλλη άγρια φυσική βλάστηση, άντεξαν τη διάβρωση, εξαιτίας του σχετικά ανθεκτικού πετρώματος που συναπαντιέται με πυριτόλιθους. Το τοπίο που αποτελείται από εναλλασσόμενους λόφους και κοιλάδες (στενές και πλατιές που ανοίχτηκαν σε προηγούμενες γεωλογικές περιόδους), στα βόρεια του οικισμού επηρεάζεται από το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού Γιαλιά, ενώ στα νότια από εκείνο του Τρέμιθου. Ο ίδιος ο οικισμός της Αλάμπρας διασχίζεται από το ρυάκι Άμμος, που καταλήγει στον Καραμούλια, παραπόταμο του Τρέμιθου.
Στην Αλάμπρα, που δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 400 χιλιοστόμετρα, καλλιεργούνται κυρίως ξηρικά φυτά όπως είναι τα σιτηρά, οι ελιές, ελάχιστες χαρουπιές, τα όσπρια, οι αμυγδαλιές. Επίσης καλλιεργούνται λίγα κτηνοτροφικά φυτά, πολύ λίγα λαχανικά και λίγα εσπεριδοειδή, κυρίως στις αυλές των σπιτιών. Σχετικά ανεπτυγμένη είναι η κτηνοτροφία.
Η γειτνίαση με τη Λευκωσία βοήθησε την ανάπτυξη της βιομηχανίας σε μικρή κλίμακα. Υπάρχουν στο χωριό μικρές βιομηχανικές μονάδες που ασχολούνται με ξύλινα έπιπλα και τη ραπτική ενδυμάτων.
Η Αλάμπρα βρίσκεται δίπλα στον παλιό, αλλά και τον καινούργιο δρόμο που συνδέει τη Λευκωσία με τη Λεμεσό. Η ευχερής συγκοινωνιακή σύνδεση με την πρωτεύουσα και ιδιαίτερα η μικρή απόσταση από αυτή, συνέβαλαν στην εργοδότηση ενός σημαντικού μέρους του οικονομικά ενεργού πληθυσμού του χωριού. Άλλωστε, οι οικονομικοί πόροι του χωριού δεν θα επέτρεπαν τη σταθερή πληθυσμιακή αύξηση που γνώρισε η Αλάμπρα από το 1881 ως σήμερα. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι | |
|---|---|---|
| 1881 | 196 | |
| 1891 | 184 | |
| 1901 | 238 | |
| 1911 | 258 | |
| 1921 | 294 | |
| 1931 | 315 | |
| 1946 | 416 | |
| 1960 | 546 | |
| 1973 | 615 | |
| 1976 | 722 | |
| 1982 | 726 | |
| 1992 | 994 | |
| 2001 | 1.140 | |
| 2011 | 1585 | |
| 2021 | 1655 |
Οικοδομική ανάπτυξη
Αρκετά καινούργια σπίτια στα τελευταία χρόνια χτίστηκαν κοντά στο δρόμο Λευκωσίας -Λεμεσού, χωρίς να σταματήσει η οικοδόμηση καινούργιων σπιτιών και στον αρχικό οικισμό. Στις οικοδομές συνυπάρχει σε έντονο βαθμό το παλιό και το καινούργιο. Σώζονται πολλά σπίτια με ασβεστολιθική βάση και τοίχους από πλιθάρι.
Αξιοπρόσεκτη είναι η τρίκλιτη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας στο κέντρο του οικισμού, χτισμένη με άψογη πελεκητή ασβεστόπετρα και με όμορφα σκαλιστά πλαίσια γύρω από τις πόρτες και τα παράθυρα. Χτίστηκε το 1837 και ανοικοδομήθηκε το 1954. Διατηρεί μερικές πολύ ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες του 19ου αιώνα.
Για την πολιούχο του χωριού, την αγία Μαρίνα, σώζεται μια έντονη παράδοση: πρώτα, ότι η αγία Μαρίνα δεν επιτρέπει την εγκατάσταση Μωαμεθανών στο χωριό. Δεύτερο, όταν κάποτε γύρω από το χωριό υπήρχε πυκνό δάσος και άναψε πυρκαγιά, το χωριό κινδύνεψε. Οι χωρικοί μαζεύτηκαν στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας και προσεύχονταν. Στην αγωνία τους είδαν μια σκιά κοπέλας να βγαίνει από την εκκλησία. Την ακολούθησαν καθώς προχωρούσε προς τη μαινόμενη φωτιά. Σαν πλησίασε η κοπέλα σταμάτησε και έκανε δέηση να σταματήσει η φωτιά, πράγμα που συνέβη αμέσως. Το μέρος όπου γονάτισε η αγία, το ονόμασαν Δέηση (βλέπε: Ν. Κληρίδη, Θρύλοι και Παραδόσεις της Κύπρου, σ. 82).
Κοντά στο χωριό συνεχίζονται οι ανασκαφές σε αρχαίο συνοικισμό που βρίσκεται στις πλαγιές ενός κιμωλιούχου λόφου με θέα την καμπίσια έκταση στα ανατολικά της Αλάμπρας. Είναι εμφανής η χρήση των κρητίδων και του πυριτόλιθου στην κατασκευή των σπιτιών του αρχαίου αυτού οικισμού.
Βλέπε λήμματα: Αλάμπρα- Αρχαιολογικός χώρος και Λατομεία
Επίσης είναι έκδηλη η συνύπαρξη λοφώδους, πεδινής, ξηρικής και αρδευόμενης γης γύρω από τον οικισμό, που εξασφάλιζαν στα μακρινά εκείνα χρόνια τις απαιτούμενες ανάγκες της ζωής σε τρόφιμα, νερό, κυνήγι, ξυλεία, οικοδομικό υλικό. Ακόμα πολύ κοντά είναι το μεταλλείο του Μαθιάτη κι άλλοι χώροι με κατάλοιπα σκουριάς.
Ιστορικά στοιχεία
Αναφορικά με το παρελθόν της Αλάμπρας, ο Γ.Σ. Φραγκούδης γράφει πως σε λόφο πολύ κοντά στο χωριό ο Cesnola «ἀνεῦρεν 82 τάφους ὁμοίους τῶν ἐν Ἰδαλίῳ, οὓς θεωρεῖ καί τούς ἀρχαιοτέρους τῆς Κύπρου. Οἱ τάφοι αὐτοί περιεῖχον εἰδικήν τάξιν ἀγγείων ἐξ ὀπτῆς γῆς, παρομοία τῆς ὁποίας οὐδαμοῦ ἂλλοθι τῆς νήσου ἀνευρέθη, ἓκαστος δέ ἐκ τούτων περιεῖχε καί χάλκινόν τι άντικείμενον... » Ο συγγραφέας αναφέρει επίσης πως πάνω στο λόφο «φαίνεται πώς ὑπῆρχε φρούριον, ἒνθα διέμενε φρουρά τοῦ βασιλιά τοῦ Ἰδαλίου, ὁρίζον ἓν τῶν σημείων τῶν συνόρων τοῦ ἀρχαίου τούτου βασιλείου....» (Γ.Σ. Φραγκούδης, Κύπρις, σσ. 440-441).
Πολύ λίγα λόγια αφιερώνει για την Αλάμπρα και ο Σακελλάριος, αναφέροντας πως σ' αυτή ανασκάφηκαν «πανάρχαιοι κυπριακοί ἑλληνικοί τάφοι, ἒν τισι τῶν ὁποίων εὑρέθησαν πολλά ἐξ ὂπτῆς γῆς ἀγγεῖα, χάλκινα ξίφη, ἀκόντια, ἀξίναι κλπ». (Σακελλαρίου, Τα Κυπριακά, Αθήναι, 1890, σ. 223).
Εκτός από το ότι ο χώρος όπου βρίσκεται το χωριό ήταν γνωστός κατά την αρχαιότητα ως τμήμα της έκτασης του αρχαίου βασιλείου του Ιδαλίου, το χωριό μνημονεύεται και σε χειρόγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας. Συνεπώς υφίστατο και κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια.
Βλέπε λήμμα: Ιδάλιον- Αρχαιολογικός χώρος
Τοπων: Αλάμπρα, όνομα προερχόμενο από το στερ. α και τη λέξη λαμπρόν (=φωτιά), δηλαδή χωριό που δεν κινδυνεύει από τη φωτιά. Προς την ονομασία αυτή είναι συνδεδεμένη και η παράδοση σύμφωνα προς την οποία η αγία Μαρίνα έσωσε το χωριό από τη φωτιά. Ωστόσο το όνομα Αλάμπρα συναντάται στην περίφημη χάλκινη πλάκα του Ιδαλίου, ως «επαρχία» του βασιλείου του Ιδαλίου, κι αναφέρεται ως ιερός τόπος (5ος αιώνας π.Χ.). Συγκεκριμένα, στην πινακίδα αυτή, που αποτελούσε ένα συμβόλαιο μεταξύ των αρχών του βασιλείου του Ιδαλίου και ενός γιατρού, του Ονάσιλου, εκαθορίζετο η αμοιβή του γιατρού έναντι της εργασίας του, που ήταν η φροντίδα των τραυματιών του πολέμου, όταν το Ιδάλιον επολιορκείτο από τους Πέρσες και τους Κιτιείς τον 5ο π.Χ. αιώνα. Μεταξύ άλλων, στην αμοιβή του γιατρού περιελαμβάνετο και ένα χωράφι από τις βασιλικής ιδιοκτησίας εκτάσεις γης στην επαρχία της Αλαμπρίας, μαζί με τα δέντρα που υπήρχαν σ’ αυτό.
Προκύπτει συνεπώς ότι η περιοχή του χωριού Αλάμπρα αποτελούσε κατά την αρχαιότητα επαρχία που περιλαμβανόταν στη διοικητική έκταση του βασιλείου του Ιδαλίου, με την ονομασία Αλαμπρία. Έτσι, το χωριό διασώζει στη σημερινή του ονομασία ένα αρχαιότατο τοπωνύμιο.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
