Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Είναι η βασικότερη πύλη των βενετικών τειχών της Λευκωσίας, τα οποία άρχισαν να κτίζονται το 1567 και δεν συμπληρώθηκαν έγκαιρα μέχρι το 1570, οπότε οι Τούρκοι πολιόρκησαν και κατέλαβαν την πόλη.

Η πύλη της Αμμοχώστου είναι τοποθετημένη πίσω από τη γωνία (orecchione) του προμαχώνα Caraffa, o οποίος και την προστάτευε. Αρχικά η πύλη ονομάστηκε πόρτα Τζιουλιάνα (porta Giuliana), προς τιμήν του Ιταλού στρατιωτικού μηχανικού Giulio Savorgano, ο οποίος την σχεδίασε, καθώς και νέα τείχη της Λευκωσίας που αντικατέστησαν τις προηγούμενες οχυρώσεις της πόλης.

Ο Savorgnano ήταν στρατηγός στον βενετικό στρατό στη Ζάρα της Δαλματίας, από όπου στάλθηκε στην Κύπρο για να βελτιώσει τις αμυντικές δυνατότητες των οχυρώσεων της Λευκωσίας. Ήταν ήδη γνωστό ότι τα παλαιά τείχη των Λουζινιανών ήσαν αναχρονιστικά κι ανίκανα να αντιμετωπίσουν τη νέα στρατιωτική εξέλιξη των πυροβόλων, ενώ ήσαν και μεγάλης εκτάσεως, πράγμα που δημιουργούσε σοβαρότατο προβλήματα στα βενετικά στρατεύματα για να τα υπερασπίζουν. Έτσι τα παλαιά τείχη των Λουζινιανών κατεδαφίστηκαν και από το υλικό άλλων κτιρίων που βρέθηκαν έξω από τις νέες οχυρώσεις, κτίστηκαν τα βενετικά τείχη της Λευκωσίας στη μορφή που τα βλέπουμε σήμερα.

Τα νέα τείχη διέθεταν τρεις πύλες, γνωστές με τις ονομασίες:

* Πύλη της Κερύνειας (porta del Proveditore)

* Πύλη της Πάφου (porta di San Domenico)

* Πύλη της Αμμοχώστου (porta Giuliana).

Η τρίτη από αυτές ήταν κι η πιο μεγαλοπρεπής, κι ήταν επίσης γνωστή σαν porta di Sotto, που σημαίνει Χαμηλή πύλη. Κατά την Τουρκοκρατία ήταν γνωστή σαν πύλη του Taht el - Kaleh.

Οι περιηγητές που επισκέπτονταν κατά καιρούς τη Λευκωσία εντυπωσιάζονταν από τη μεγαλοπρέπεια της πύλης αυτής. Η πύλη αποτελείται από το πέρασμα με καμαροσκεπή οροφή, στο κέντρο του οποίου υπάρχει μεγάλος θόλος διαμέτρου 10,96 μ., με κυκλικό άνοιγμα για φωτισμό στο άνω μέρος, και από δυο μακρόστενες αίθουσες για τη φρουρά, στις δύο πλευρές του περάσματος. Στο θολωτό χώρο υπήρχε επίσης βρύση σε μια από τις δυο αντικριστές κόχες. Στα βόρεια του περάσματος, στην εσωτερική πλευρά των τειχών, υπήρχε επίσης κρουνός σε σχήμα κεφαλής λιονταριού.

Παρόμοια θολωτή πύλη υπήρχε και στις βενετικές οχυρώσεις στα Χανιά της Κρήτης, που σωζόταν μέχρι το 1917. Είχε κτιστεί κι εκείνη με σχέδια και επίβλεψη του Giulio Savorgnano, το 1565, πριν από την πύλη της Αμμοχώστου.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στις αρχές του 19ου αιώνα, η πρόσοψη της πύλης Αμμοχώστου καλύφθηκε με τις καμάρες του υδραγωγείου και στην κορυφή της προστέθηκε κιουσλές (κυκλική προεξοχή από πέτρα στην κορυφή του αετώματος) με το αυτοκρατορικό μονόγραμμα του σουλτάνου Μαχμούτ Β'. Το τμήμα του υδραγωγείου αφαιρέθηκε το 1934 από το Τμήμα Αρχαιοτήτων.

Όταν το 1878 η Μεγάλη Βρεττανία κατέλαβε την Κύπρο, στην πύλη Αμμοχώστου αναρτήθηκε πινακίδα με νέα ονομασία: Channel Squadron gate.

Η πύλη εξακολουθούσε να αποτελεί τη σημαντικότερη είσοδο στην πόλη, μέχρι και το 1938.

Το 1901 πάνω από την πύλη ιδρύθηκε γηροκομείο από τον Δήμο Λευκωσίας, που υφίσταται μέχρι σήμερα. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου έγινε επίταξη της πύλης από τον Οργανισμό Προμηθειών, κι οι δυο της αίθουσες χρησιμοποιήθηκαν ως αποθήκες.

Το ενδιαφέρον του κράτους για το μνημείο αυτό της Λευκωσίας χρονολογείται από το 1934, όταν το Τμήμα Αρχαιοτήτων άρχισε και συνέχισε μέχρι το 1980 εργασίες συντήρησής του. Το 1982 η πύλη με τις δυο της αίθουσες μετετράπη σε πολιτιστικό κέντρο από τον Δήμο Λευκωσίας, χρησιμοποιείται δε σήμερα για εκθέσεις, διαλέξεις και άλλες εκδηλώσεις.

Για τις αξιόλογες εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και αξιοποίησης της πύλης Αμμοχώστου που έγιναν κατά τα τελευταία χρόνια, το μνημείο αυτό κέρδισε τη διεθνή αναγνώριση με το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό της Europa Nostra.