Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Όταν η Τράπεζα Κύπρου επέκτεινε τις δραστηριότητές της στο Λονδίνο το 1955, το νησί ήταν ακόμη μια βρετανική αποικία που για δεκαετίες έστελνε μετανάστες στην καρδιά της αυτοκρατορίας. Βλέποντας τις προοπτικές κέρδους από τις τραπεζικές υπηρεσίες μέσα στην πολυάριθμη κυπριακή παροικία συμμετέχει και στηρίζει την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή των εκεί Κυπρίων. Η πορεία της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παροικία του Λονδίνου. Έχει συντελέσει στη δημιουργία εκατοντάδων επιχειρήσεων που ευημερούν. Εξυπηρετεί και υποστηρίζει το εμπόριο και τις συναλλαγές μεταξύ Κύπρου και Ην. Βασιλείου. Η πορεία της όμως δεν ήταν πάντα σταθερή και ανοδική. Το 1974,την περίοδο που στην Κύπρο η Τράπεζα Κύπρου έφτασε στο όριο της κατάρρευσης λόγω των τραγικών συνεπειών της εισβολής, το παράρτημά της στο Λονδίνο βρισκόταν σε παρόμοια κρίσιμη κατάσταση αλλά για τελείως διαφορετικούς λόγους. Λόγω λανθασμένων χειρισμών αλλά και λόγω ατυχών οικονομικών συγκυριών, τη χρονιά αυτή υπέστη πρωτοφανείς και ασήκωτες ζημιές που έθεσαν σε κίνδυνο την ίδια την επιβίωσή της. Μάλιστα οι αιτίες και η κατάληξη αυτής της κρίσης στο Λονδίνο, θυμίζουν πολύ την τραπεζική κρίση του 2013 στην Κύπρο. Αν είχαμε διδαχθεί τη χρηματοοικονομική ιστορία της χώρας, θα ήμασταν ίσως καλύτερα προετοιμασμένοι και ενδεχομένως να προλαβαίναμε πολλές από τις αρνητικές της συνέπειες.

Η παρ' ολίγον κατάρρευση του 1974 Η ουσιαστικά χρεοκοπημένη Τράπεζα Κύπρου από την τουρκική εισβολή καλείται να διασώσει την Τράπεζα Κύπρου Λονδίνου (ΤΚΛ) που λόγω εκτάκτων κρατήσεων για επισφαλείς απαιτήσεις παρουσίασε πρωτοφανείς ζημιές ύψους 2,5 εκατ. στερλινών. Οι ζημιές αυτές, που μαζί με τις ζημιές του 1975 και 1976 ανήλθαν συνολικά στα 7,8 εκατ. στερλίνες ήταν συντριπτικές. Συγκριτικά, για να αντιληφθεί κανείς το τεράστιο μέγεθος του ποσού αυτού, αρκεί να πούμε ότι ισοδυναμούσε με κέρδη πέραν των 35 χρόνων της τότε εποχής! Η καταστροφή αυτή αντιμετωπίστηκε με βοήθεια από την Κύπρο. Το πρόβλημα της ΤΚΛ ξεκίνησε με την απότομη αύξηση της τιμής του πετρελαίου που δημιούργησε παγκοσμίως πληθωριστικές τάσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, από το 1973 η κυβέρνηση για να τονώσει τη ζήτηση χαλάρωσε τους χρηματοδοτικούς ελέγχους προκαλώντας φούσκα στην αγορά ακινήτων. Ξαφνικά οι developers πλούτισαν και ξεπήδησε πλήθος μικρών τραπεζών εστιασμένων στον δανεισμό ακινήτων. Πολλές από αυτές κατέρρευσαν όταν τα επιτόκια ανέβηκαν και η φούσκα ακινήτων έσπασε και η αξία της κτηματικής περιουσίας έπεσε κατακόρυφα. Αυτή την περίοδο στο πηδάλιο της ΤΚΛ ήταν ο Νίκος Σεβέρης, γιος του Κώστα Σεβέρη, προέδρου του Συγκροτήματος της Τράπεζας Κύπρου. Ο Ν. Σεβέρης εφάρμοσε μια τολμηρή πολιτική αλλαγής προσανατολισμού της ΤΚΛ από την "παροικιακή τραπεζική" (community banking) προς τη μεγάλη αγορά της Μ. Βρετανίας με έμφαση στη χρηματοδότηση ακινήτων. Γι' αυτό στρατολόγησε καινούργια στελέχη στο management και δημιούργησε μια περίπλοκη δομή οργάνωσης. Η εκκωφαντική κατάρρευση της αγοράς ακινήτων του Ην. Βασιλείου αναπόφευκτα έβαλε τέλος στη φιλόδοξη πολιτική του Ν. Σεβέρη. Η ΤΚΛ υπέστη τόσο βαριές ζημιές που έφτασε πολύ κοντά στην κατάρρευση, την περίοδο που η μητρική εταιρεία έδινε στην Κύπρο αγώνα επιβιώσεις από την τουρκική εισβολή.

Η διάσωση της Τράπεζας Η Τράπεζα Κύπρου (ΤΚ) σε συνεργασία με την Κεντρική Τράπεζα Κύπρου και με την υποστήριξη της Τράπεζας της Αγγλίας ανέλαβαν επειγόντως επιχείρηση διάσωσης της ΤΚΛ. Η Κεντρική Τράπεζα διεξήγαγε έρευνα η οποία αποκάλυψε γεγονότα που δημιούργησαν ανησυχία για την οικονομική κατάσταση και τη διαχείρισή της στο Λονδίνο. Ας σημειωθεί ότι η ΤΚ καθ' υπέρβαση των εξουσιών της είχε ήδη αποστείλει στο Λονδίνο σημαντικό ποσό και έτσι η Κεντρική Τράπεζα βρέθηκε ήδη προ τετελεσμένων γεγονότων. Γι' αυτό ζήτησε έρευνα της κατάστασης από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες. Η έρευνα έγινε από τους Coopers and Lybrand Chartered Accountants και αποκάλυψε την κακή ποιότητα των δανείων καθώς και σοβαρά προβλήματα στη διεύθυνση και στον έλεγχο της τράπεζας. Θετικό ήταν το γεγονός ότι οι καταθέτες της τράπεζας παρέμειναν πιστοί σε αυτήν, ένα στοιχείο στο οποίο θα μπορούσε να βασιστεί η αναγέννησή της από τις στάχτες. Για να λυθεί η κρίση η Κεντρική Τράπεζα, κρίνοντας ότι ήταν προς το δημόσιο συμφέρον, αποφάσισε να παραχωρήσει δάνειο ύψους 5 εκατομμυρίων δολαρίων προς την ΤΚΛ. Έθεσε δε όρους η πολιτική, ο έλεγχος και ο διορισμός του δ.σ. της ΤΚΛ να καθορίζονται από την Κεντρική Τράπεζα. Όλοι οι όροι έγιναν αποδεκτοί από το δ.σ. της ΤΚ, οι βαρύτατες ζημιές της ΤΚΛ επιβάρυναν τη μητρική εταιρεία, δηλ. την ΤΚ. Έτσι οι καταθέτες εξασφαλίστηκαν πλήρως. Όλο το συμβούλιο στο ΗΒ παραιτήθηκε. Το προσωπικό των 185 ατόμων μειώθηκε λόγω πλεονασμού σε 75.

Η ρήξη στο διοικητικό συμβούλιο  

Ως συνέπεια των πιο πάνω προκλήθηκε ρήξη στο εσωτερικό της τράπεζας. Τον Οκτώβριο του 1975 εξαναγκάσθηκε σε παραίτηση ο πρόεδρος της ΤΚΛ κ. Κωνσταντίνος Σεβέρης. Ο ίδιος μιλώντας σε συγκέντρωση 500 περίπου μετόχων της τράπεζας (αλλά κανενός από το δ.σ.), που είχε συγκαλέσει ο ίδιος, ισχυρίσθηκε ότι η παραίτησή του από το Συγκρότημα της ΤΚ είχε ζητηθεί από την Κεντρική Τράπεζα. Μετά πάροδο δύο εβδομάδων περίπου, η ετήσια γενική συνέλευση των μετόχων της ΤΚ (πρόεδρος δ.σ. ο κ. Μ. Σαββίδης) ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με το θέμα της ΤΚΛ. Εκεί προέκυψε ότι πέραν της τεράστιας ζημιάς και του προβλήματος ρευστότητος υπήρχε και πρόβλημα στις δανειοδοτήσεις από τη δέσμευση μεγάλων ποσών σε μακροχρόνια δάνεια ακινήτων τα οποία συνεπεία της κατάρρευσης του κτηματικού τομέα στη Βρετανία κατέστησαν προβληματικά. Πέραν τούτων, σε βασικά προβλήματα του ιδρύματος δεν υπήρχε συλλογική απόφαση αλλά δύο στελέχη από μόνα τους αποφάσιζαν και ενεργούσαν, πράγμα απαράδεκτο ειδικά στις περιπτώσεις διαχείρισης τόσο μεγάλων ποσών χρημάτων. Οι μέτοχοι ανέφεραν ότι πρόκειται για δημόσιο χρήμα προερχόμενο από τις καταθέσεις του λαού και καλώς παρενέβη η Κεντρική Τράπεζα.

Η αναγέννηση

Μετά την ανωτέρω σοβαρότατη κρίση που αντιμετώπισε η ΤΚΛ, έγιναν πολύ σημαντικές αλλαγές στη διοίκησή της, στην πολιτική της (επικέντρωση στις καθαρά τραπεζικές εργασίες, περικοπή εξόδων) και στη διάρθρωσή της (μείωση του προσωπικού κατά 60%!). Η νέα ηγεσία πήρε άμεσα μέτρα ανοικοδόμησης: διόρισε νέα ομάδα management, ισχυροποίησε τους εσωτερικούς ελέγχους, ενίσχυσε το ηθικό του προσωπικού και ξεκίνησε εκστρατεία ανάκτησης χρεών. Παρά τα μέτρα που ελήφθησαν, η τράπεζα παρουσίασε πολύ μεγάλες ζημιές για ακόμα δύο χρόνια. Ενδεικτικά της δύσκολης αυτής περιόδου είναι και τα δύο πιο κάτω συμβάντα.

Δυο ιστορικά περιστατικά

Τον Απρίλιο του 1977 η ΤΚΛ είχε την αρνητική διάκριση να είναι η πρώτη τράπεζα στο ΗΒ που έκλεισε τις πόρτες της λόγω εργατικών διαφορών. Σε ένα γενικό κλίμα τεταμένων εργασιακών σχέσεων στο ΗΒ και με έντονα τα αρνητικά συναισθήματα που άφησε το βαρύ πρόγραμμα πλεονασμού στην τράπεζα και στο μέσο της επιχείρησης διάσωσής της, παρουσιάστηκε το αίτημα του προσωπικού της για τιμαριθμική αύξηση 22% που σύμφωνα με τους εργαζόμενους η διεύθυνση αρνείτο να τους καταβάλει από το 1975. Το αίτημα απερρίφθη και το προσωπικό κήρυξε απεργία. Η απεργία επηρέασε χιλιάδες Κύπριους και τις επιχειρήσεις τους, οι οποίοι ήταν πελάτες της τράπεζας. Αν και η διαφορά διευθετήθηκε σύντομα εντούτοις το επεισόδιο άφησε βαθιές ουλές στον οργανισμό για αρκετά χρόνια. Έκτοτε η διεύθυνση έγινε πιο ευαίσθητη σε θέματα προσωπικού. Στο δεύτερο περιστατικό, το 1979 η ΤΚΛ έγραψε νομική ιστορία στη διαμάχη της με τον πελάτη της κ. Gill. Ο εν λόγω πελάτης ζητούσε από την Τράπεζα να αναβάλει την πώληση των ακινήτων του, λόγω της άσχημης κατάστασης της αγοράς. Επειδή δεν υπήρξε παρόμοια περίπτωση στο παρελθόν, η υπόθεση της ΤΚΛ καταχωρήθηκε ως προηγούμενο στη νομική ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου. Για την υπόθεση ΤΚΛ εναντίον Gill αποφάσισε η Βουλή των Λόρδων υπέρ της τράπεζας.

Μια ηγετική μορφή

Με την πάροδο των χρόνων, η επιχείρηση διάσωσης της ΤΚΛ υπήρξε επιτυχής. Η καλή λειτουργία της αποκαταστάθηκε και το χαμένο μερίδιο αγοράς επανακτήθηκε. Πολύ μεγάλη συμβολή σε αυτά είχε ο ηγέτης της τράπεζας Γιώργος Χριστοφίδης. Από το 1960 υπήρξε για σχεδόν 30 χρόνια μέλος του δ.σ. της ΤΚ, από τα οποία τα 9 χρόνια πρόεδρός του. Ήταν σπουδαία προσωπικότητα με σημαντική συμβολή στα οικονομικά πράγματα τόσο της Κύπρου όσο και του Λονδίνου. Υπήρξε πρόεδρος της Κυπριακής Ομοσπονδίας Εργοδοτών, από τους ιδρυτές και πρόεδρος του Κυπρο-Βρετανικού Εμπορικού Βιομηχανικού Επιμελητηρίου, πρωτοστάτησε στην ίδρυση, λειτουργία και επιτυχία του Ελληνικού Κέντρου Λονδίνου, ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο Βορείου Λονδίνου, συμμετείχε ενεργά στις δραστηριότητες της παροικίας, συνέβαλε στην προώθηση της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην προώθηση της Κύπρου ως περιφερειακού κέντρου χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Επί της προεδρίας του, μεταξύ 1988-2000 η ΤΚΛ ακολούθησε μια πολύ επιτυχημένη πορεία: τριπλασίασε τα κέρδη (5,8 εκατ. στερλίνες), τετραπλασίασε τις καταθέσεις (390 εκατ. στερλίνες), υπερδιπλασίασε το προσωπικό της (260) και πενταπλασίασε σχεδόν τα περιουσιακά της στοιχεία (513 εκατ. στερλίνες).