Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τα αμπελοχώρια της Κύπρου, που δεν ταυτίζονται με τα κρασοχώρια της Λεμεσού και της Πάφου, βρίσκονται τόσο στις δυο αυτές επαρχίες, όσο και σ' εκείνες της Λευκωσίας και της Λάρνακας. Επειδή η αμπελοκαλλιέργεια έχει επεκταθεί, έστω και σε μικρή κλίμακα, σε πάρα πολλά χωριά των πιο πάνω τεσσάρων επαρχιών, τα αμπελοχώρια που μελετώνται στο λήμμα αυτό θεωρούνται εκείνα στα οποία το αμπέλι καλύπτει πέραν του 5% της ολικής διοικητικής έκτασης ενός χωριού. Στη συντριπτική πλειοψηφία των αμπελοχωριών το μεγαλύτερο γεωργικό εισόδημα προέρχεται από το αμπέλι.

 

Τα αμπελοχώρια της Κύπρου εκτείνονται από την Πέγεια, τις Αρόδες και τον Κάθηκα, (δυτικά της Πάφου), μέχρι την Οδού και τους Αγίους Βαβατσινιάς (δυτικά της Λάρνακας) και το Φαρμακά, το Καμπί, το Γούρρι και το Φικάρδου (νότια της Λευκωσίας). Επίσης εκτείνονται από το Πισσούρι και την Αυδήμου (στα νοτιοδυτικά της Λεμεσού) μέχρι τις Γερακιές, τον Καλοπαναγιώτη και τον Οίκο (στη Μαραθάσα).

 

Παράγοντες που επιδρούν στην αμπελοκαλλιέργεια: Τέσσερις φυσικοί παράγοντες, συνυφασμένοι με τα αμπελοχώρια της Κύπρου, είναι: το υψόμετρο, η γεωλογία, το έδαφος και το κλίμα. Τα αμπελοχώρια βρίσκονται σε υψόμετρο 100 μέτρων, όπως είναι η Αυδήμου, αλλά και σε υψόμετρο 850 μ. όπως είναι η Παναγιά, 1.000 μ. (Αγρός), 1.060 μ. (Άλωνα) και 1.130 μ. (Κυπερούντα). Φαίνεται πως το υψόμετρο δεν είναι ανασταλτικός παράγοντας στην καλλιέργεια των αμπελιών στην Κύπρο. Όπως αναφέρει ο Ν. Ροδάς, κτυπητόν παράδειγμα εἶναι ἡ περίπτωσις χωρίων τῆς Μεσαορίας καί τῆς Καρπασίας ὃπου ἒγιναν δοκιμαστικαί φυτεῖαι ἀμπέλων πρό τῆς τουρκικῆς εἰσβολῆς μέ ἐνθαρρυντικά ἀπό ποσοτικῆς΄ἀπόψεως ἀποτελέσματα (Ν. Ροδά, Τό Αμπελουργικόν Πρόβλημα της Κύπρου, Λεμεσός, 1980, σ. 20).

 

Τα αμπελοχώρια της Κύπρου είναι τοποθετημένα πάνω σε πολλά και ποικίλα γεωλογικά πετρώματα: Στις κρητίδες, τις μάργες και τις μαργαϊκές κρητίδες των σχηματισμών Πάχνας και Λευκάρων, όπου βρίσκονται και τα γνωστά κρασοχώρια της Λεμεσού και της Πάφου. Στις λάβες (Καλό Χωριό, Καπηλειό, Αγιος Μάμας). Στους διαβάσες και τους γάββρους (Φαρμακάς, Κυπερούντα, Οδού, Αγρός). Ακόμη στις πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης περιόδου (Τσερκέζ), τις αποθέσεις της Πλειστόκαινης (Πέγεια) και τις αποθέσεις της Πλειόκαινης (Πισσούρι).

 

Τα εδάφη, που σε μεγάλο βαθμό είναι το προϊόν του μητρικού γεωλογικού πετρώματος, ποικίλλουν από τη μια περιοχή στην άλλη, κάποτε από το ένα χωριό στο άλλο. Στα αμπελοχώρια της Κύπρου συναντώνται τα ασβεστούχα εδάφη των κρασοχωριών, που χαρακτηρίζονται από άφθονο ανθρακικό ασβέστιο. Τα εδάφη αυτά υπόκεινται σε μεγάλη διάβρωση, που καταμαρτυρείται από την πληθωρική ύπαρξη αναβαθμίδων. Στα βόρεια βρίσκονται τα φαιοχώματα των λαβών και τα πυριτιούχα εδάφη των πυριγενών βασικών πετρωμάτων του Τροόδους. Τα εδάφη αυτά είναι ελαφρά και, αν και υπόκεινται σε διάβρωση, δεν συνοδεύονται από αναβαθμίδες. Ένα τρίτο είδος εδάφους είναι εκείνο των πεδιάδων που διαφέρουν μεταξύ τους. Μερικά είναι αλλουβιακά, μερικά τέρρα ρόζα και άλλα ξερορεντζίνες. Για τα εδάφη των αμπελοχωριών ο καθηγητής J. Branas γράφει: Τα ασβεστούχα εδάφη, ιδιαίτερα εκείνα που βρίσκονται σε ισιώματα ή σε πολύ μικρές κλίσεις, δίνουν μεγάλες ποσότητες σταφυλιών, όμως με λιγότερη περιεκτικότητα σε ζάχαρο... Τα εδάφη που αναπτύχθηκαν πάνω στα πυριγενή πετρώματα του Τροόδους δίνουν λιγότερη παραγωγή σταφυλιών, όμως με ψηλή περιεκτικότητα ζαχάρου. Τα αμπέλια της Κουμανταρίας του Καλού Χωριού και της Ζωοπηγής βρίσκονται πάνω στα εδάφη αυτά... Τα εδάφη των πεδιάδων, διαφόρων τύπων, προσφέρουν τεράστιες προοπτικές ιδιαίτερα εκεί όπου είναι δυνατή η άρδευση. Στις περιοχές αυτές που καλλιεργούνται τα επιτραπέζια σταφύλια, μπορούν να προστεθούν και οι καινούργιες ποικιλίες αμπελιών, που θα περιέχουν λιγότερο οινόπνευμα από τα αμπέλια των βουνών. Όμως η παραγωγή τους θα είναι πολύ ψηλή... (]. Branas, Concerning some problems in Viticulture on the Island of Cyprus, Ruth Parker, 1957).

 

To κλίμα, ιδιαίτερα η βροχόπτωση και η θερμοκρασία, είναι αποφασιστικοί παράγοντες στην καλλιέργεια των αμπελιών, ειδικότερα όσον αφορά στη φύση και στα χαρακτηριστικά του προϊόντος. Η μέση ετήσια βροχόπτωση ποικίλλει από 424 χιλιοστόμετρα στην Αχέλεια (το 1971 το 6% της ολικής έκτασης του χωριού εκαλλιεργείτο με αμπέλια), σε 666 χιλιοστόμετρα στο Πολέμι (το 1983 το 62% της ολικής έκτασης του χωριού καταλαμβανόταν από αμπέλια), σε 703 χιλιοστόμετρα στον Αγρό (το 1983 το 35% της ολικής έκτασης του χωριού εκαλλιεργείτο με αμπέλια). Η θερμοκρασία ποικίλλει επίσης στα διάφορα αμπελουργικά χωριά της Κύπρου. Στην Αχέλεια η μέση ημερήσια θερμοκρασία του Γενάρη είναι 12,6 βαθμοί Κελσίου ενώ τον Ιούλη είναι 26,9°Κ. Στην Παναγιά (το 1983 το 9,2% της ολικής έκτασης του χωριού καταλαμβανόταν από αμπέλια) η μέση ημερήσια θερμοκρασία τον Ιανουαρίου είναι 6,8°Κ και η αντίστοιχη του Ιουλίου 25,3°Κ. Στον Αγρό 5,4°Κ και 25,3°Κ αντιστοίχως, ενώ στην Τρικουκκιά 3,0°Κ και 21,1°Κ. Το σχετικά ψηλό ανάγλυφο και γενικά οι χαμηλές θερμοκρασίες καθιστούν, κατά τον J. Branas, δυνατή την παραγωγή ελαφρών επιτραπέζιων κρασιών, αν και ο συγγραφέας εκφράζει μερικές επιφυλάξεις.

 

Δεν πρέπει όμως να ερμηνευτεί πως είναι αποκλειστικά οι φυσικοί παράγοντες που διαμόρφωσαν τη φύση και το χαρακτήρα των αμπελοχωριών της Κύπρου. Βασικός παράγοντας υπήρξε και ο άνθρωπος. Αναγκασμένος από τις ιστορικές συνθήκες να κατοικήσει στις λοφώδεις και ορεινές περιοχές της Κύπρου, προσπάθησε, όσο μπορούσε, να προσαρμοστεί στο περιβάλλον και να επιβάλει μέχρις ενός βαθμού τις δικές του συνήθειες και προτιμήσεις. Δεν είναι, λοιπόν, εκπληκτικό γιατί μέχρι και πρόσφατα στις περιοχές της αμπελοκαλλιέργειας διέμενε ένας σχετικά πυκνός αγροτικός πληθυσμός. Κι ο πληθυσμός αυτός εξαρτάτο σχεδόν αποκλειστικά από την καλλιέργεια των αμπελιών. Έτσι δεν μπορεί να αγνοηθεί η κοινωνική σημασία της αμπελοκαλλιέργειας.

 

Τα κυριότερα αμπελουργικά χωριά: Τα πρώτα 20 χωριά της επαρχίας Πάφου με βάση την έκταση που καλλιεργείται με αμπέλι είναι:

1.         Πολέμι             5.707 σκάλες

2.         Στρουμπί         5.388 σκάλες

3.         Λετύμπου        4.690 σκάλες

4.         Κάθηκας         4.558 σκάλες

5.         Τσάδα              4.274 σκάλες

6.         Καλλέπεια      3.947 σκάλες

7.         Σαλαμιού        3.845 σκάλες

8.         Παναγιά          3.711 σκάλες

9.         Αμαργέτη        3.575 σκάλες

10.       Κελοκέδαρα    3.156 σκάλες

11.       Άγ.Ιωάννης     2.942 σκάλες

12.       Κοίλη               2.837 σκάλες

13.       Λεμώνα            2.387 σκάλες

14.       Χούλου             2.369 σκάλες

15.       Άγ. Νικόλαος  2.111 σκάλες

16.       Πέγεια             2.092 σκάλες

17.       Κέδαρες          2.089 σκάλες

18.       Αρμίνου          2.064 σκάλες

19.       Πάνω Αρόδες 1.927 σκάλες

20.       Πενταλιά        1.862 σκάλες

 

Στην επαρχία Λεμεσού τα πρώτα 20 χωριά, πάλι με βάση την έκταση που καλλιεργείται με αμπέλια, είναι:

1.         Πάχνα              7.836 σκάλες

2.         Όμοδος           5.686 σκάλες

3.         Βουνί               4.466 σκάλες

4.         Κοιλάνι           4.352 σκάλες

5.         Βάσα(Κοιλανίου)3.927 σκάλες

6.         Άρσος             3.911 σκάλες

7.         Δορά                3.831 σκάλες

8.         Καλό Χωριό    3.529 σκάλες

9.         Μαλλιά            2.662 σκάλες

10.       Αγρός              2.583 σκάλες

11.       Κυπερούντα    1.952 σκάλες

12.       Καμινάρια       1.905 σκάλες

13.       Φοινί                1.748 σκάλες

14.       Άγιος Μάμας  1.705 σκάλες

15.       Μανδριά          1.651 σκάλες

16.       Ζωοπηγή         1.600 σκάλες

17.       Άγ. Θεράπων  1.590 σκάλες

18.       Άγ. Ιωάννης    1.501 σκάλες

19.       Άγ. Αμβρόσιος1.489 σκάλες

20.       Πελέντρι          1.451 σκάλες

 

Στην επαρχία Λευκωσίας τα κυριότερα αμπελοχώρια είναι:

1.         Παλαιχώρι       2.499 σκάλες

2.         Φαρμακάς       2.379 σκάλες

3.          Γερακιές          1.994 σκάλες

4.         Καλοπαναγιώτης         1.497 σκάλες

5.         Κάμπος           1.336 σκάλες

6.         Άλωνα             1.291 σκάλες

7.         Ασκάς             1.274 σκάλες

8.         Καμπί              1.019 σκάλες

9.         Μηλικούρι       947 σκάλες

10. Πλατανιστάσα       866 σκάλες

 

Στην επαρχία Λάρνακας ξεχωρίζουν τα ακόλουθα χωριά:

1.         Άγιοι Βαβατσινιάς       1.341 σκάλες

2.         Οδού                           916 σκάλες

3.         Αναφωτία                    745 σκάλες

4.         Πάνω Λεύκαρα           515 σκάλες

 

Με βάση στοιχεία του 1971,1977 και 1983 τα αμπελοχώρια της Κύπρου θα μπορούσαν να υποδιαιρεθούν σε 5 κατηγορίες:

Α. Αμπελοχώρια που η έκταση των αμπελιών καλύπτει το 5-10% της ολικής έκτασης του χωριού.

Β. Αμπελοχώρια που η έκταση των αμπελιών καλύπτει το 10-15% της ολικής έκτασης του χωριού.

Γ. Αμπελοχώρια με ποσοστό 15-20%.

Δ. Αμπελοχώρια με ποσοστό 20-40%.

Ε. Αμπελοχώρια με ποσοστό άνω του 40%.

 

Στην πρώτη κατηγορία (5-10%) είναι τα χωριά:

ΕΠ. ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ: Απλίκι, Γούρρι, Καλοπαναγιώτης, Λαγουδερά, Λειβάδια, Μουτουλλάς, Παλαιχώρι, Πεδουλάς, Πλατανιστάσα, Σπήλια -Κούρδαλι, Φικάρδου, Φτερικούδι.

 

ΕΠ. ΛΑΡΝΑΚΑΣ: Αναφωτία, Μενεού, Οδού.

 

ΕΠ. ΛΕΜΕΣΟΎ: Ανώγυρα, Αυδήμου, Γεράσα, Κάτω Μύλος, Κορφή, Πάνω Κυβίδες, Λιμνάτης, Πελέντρι, Πισσούρι, Ποταμίτισσα, Ύψωνας.

 

ΕΠ. ΠΑΦΟΥ: Ακουρσός, Αναρίτα, Αρχιμανδρίτα (Πάνω και Κάτω),Έμπα, Κιδάσι, Κρήτου Μαρόττου, Μάρωνας, Μεσόγη, Μηλιού, Παναγιά, Πάφος, Πέγεια, Περιστερώνα, Τάλα, Κάτω Ακουρδάλια.

 

Στη δεύτερη κατηγορία (10-15%) είναι τα χωριά:

ΕΠ. ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ: Γερακιές, Οίκος.

ΕΠ. ΛΑΡΝΑΚΑΣ: Άγιοι Βαβατσινιάς.

ΕΠ. ΛΕΜΕΣΟΥ: Αγία Φύλα, Άγιος Αμβρόσιος, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Θεόδωρος, Άγιος Θεράπων, Καπηλειό, Λόφου, Μέσα Γειτονιά, Πέρα Πεδί, Κάτω Πλάτρες, Τριμήκληνη, Φοινί.

ΕΠ. ΠΑΦΟΥ: Αγία Μαρίνα Κελοκεδάρων, Άγιος Νικόλαος,  Άρμου, Βρέτσια, Κρήτου Τέρρα, Λαπηθιού, Λάσα, Μέσα Χωριό, Μούσερε, Νατά, Πραστειό, Σίμου, Σταυροκόννου, Χολέτρια.

 

Στην τρίτη κατηγορία (15-20%) είναι τα χωριά:

ΕΠ. ΛΕΜΕΣΟΥ: Άγιος Δημήτριος, Άγιος Κωνσταντίνος, Άγιος Μάμας, Άγιος Παύλος, Δωρός, Κουκά, Καλό Χωριό, Χανδριά.

ΕΠ. ΠΑΦΟΥ: Άγιος Δημητριανός, Άγιος Ιωάννης, Πάνω Αρόδες, Λουκρούνου, Μηλιά, Πενταλιά, Φάλια, Κανναβιού.

 

Στην τέταρτη κατηγορία (20-40%) είναι:

ΕΠ.  ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ:  Άλωνα, Ασκάς, Καμπί, Πολύστυπος, Φαρμακάς.

ΕΠ. ΛΕΜΕΣΟΥ: Άγιος Ιωάννης, Αγρίδια, Αγρός, Γεροβάσα, Δορά, Δύμες, Ζωοπηγή, Καμινάρια, Κυπερούντα, Λάνια, Λεμύθου, Λουβαράς, Μαλλιά, Μανδριά, Πάχνα, Συλίκου, Τρεις Ελιές, Τσερκέζ.

ΕΠ. ΠΑΦΟΥ: Αγία Βαρβάρα, Άγιος Φώτιος, Πάνω Ακουρδάλια, Αμαργέτη, Αξύλου, Αρμίνου, Γαλαταριά, Γιόλου, Δρύμου, Δρυνιά, Ελεδιώ, Επισκοπή, Θελέτρα, Κάθηκας, Κελοκέδαρα, Κοίλη, Κοιλίνια, Πιταρκού, Σαλαμιού, Στατός, Τραχυπέδουλα, Τσάδα, Φύτη, Χούλου, Ψάθι.

 

Στην πέμπτη κατηγορία (40%+) είναι:

ΕΠ. ΛΕΜΕΣΟΥ: Άρσος, Βάσα Κοιλανίου, Βουνί, Κισσούσα, Όμοδος, Ποταμιού, Κοιλάνι.

ΕΠ. ΠΑΦΟΥ: Καλλέπεια, Κέδαρες, Κούρτακα, Λεμώνα, Λετύμπου, Μέσανα, Πολέμι, Πραιτώρι, Στρουμπί, Φιλούσα Κελοκεδάρων.

 

ΣΗΜ: Ασφαλώς τα ποσοστά αυτά θα ήταν κατά πολύ υψωμένα, αν λαμβανόταν υπόψη η καλλιεργήσιμη γη και όχι η ολική έκταση του χωριού. Η ύπαρξη αρκετής ακαλλιέργητης, κρατικής ή άλλης αναξιοποίητης γης σε ένα χωριό μειώνει το ποσοστό της έκτασης που καλλιεργείται με αμπέλια. Ένα παράδειγμα είναι το Μηλικούρι με 947 σκάλες αμπέλια που στον σύνολο της διοικητικής έκτασης (71.137) είναι μόνο 1,3%.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια