Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, επί του κυρίου δρόμου Λευκωσίας - Αγρού, περί τα 15 χμ. νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας. Συνορεύει με το χωριό Κάτω Δευτερά, με το οποίο έχει ενωθεί. Άλλα γειτονικά του χωριά είναι η Ανάγυια, από την οποία απέχει 1,5 χμ. και η Ψημολόφου, από την οποία απέχει περί τα 2,5 χμ.

Η Πάνω Δευτερά, όπως και η Κάτω Δευτερά, είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη του ποταμού Πηδιά, σε μέσο υψόμετρο 290 μέτρων. Το τοπίο του χωριού, με εξαίρεση μερικούς μεμονωμένους λόφους στα βόρεια και βορειοδυτικά του, είναι καμπίσιο. Το ψηλότερο σημείο στην περιοχή του είναι ο λόφος Βλοκκαρκά (344 μέτρα), που βρίσκεται περί το 1,5 χιλιόμετρο βορειοδυτικά του οικισμού.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), το σύναγμα (αποθέσεις άμμων και χαλικιών της Πλειστόκαινης περιόδου) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ερυθρογαίες και προσχωσιγενή εδάφη.

Η Πάνω Δευτερά δέχεται μια πολύ χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 340 χιλιοστόμετρα.

Παρά τη χαμηλή βροχόπτωση, η ανόρυξη διατρήσεων στην περιοχή του χωριού συνέβαλε στην άρδευση έκτασης γης όπου καλλιεργούνται κυρίως τα λαχανικά, τα εσπεριδοειδή, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι ελιές, διάφορα φρουτόδεντρα και όσπρια. Απο κτηνοτροφικής πλευράς εκτρέφονται κυρίως κοτόπουλα.

Η Πάνω Δευτέρα είναι πολύ μεγαλύτερη από την Κάτω Δευτερά. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Οι αριθμοί δείχνουν σημαντική αύξηση πάνω από 1.000 κατοίκους, στο διάστημα ενός αιώνα.

Κύρια προϊόντα του χωριού είναι τα δημητριακά, τα λαχανικά, οι ελιές και διάφορα φρούτα, κυρίως χρυσόμηλα και καϊσιά.

Η Πάνω Δευτερά συνδέεται οδικά στα νότια με το χωριό Ψημολόφου (περί τα 3 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το χωριό Ανάγυια (περί το 1,5 χμ.) και στα βορειοανατολικά με το χωριό Κάτω Δευτερά, με το οποίο έχει ενωθεί, και μέσω του με την πρωτεύουσα.

Δεν είναι βέβαιο ποιο από τα δυο χωριά, η Κάτω ή η Πάνω Δευτερά, προϋπήρξε του άλλου. Πάντως και τα δυο χωριά αναφέρονται με το όνομα Δευτερά από την εποχή της Φραγκοκρατίας κ.ε. (βλέπε λήμμα Δευτερά Κάτω).

Δεν είναι απόλυτα βέβαιο από πού προήλθε η ονομασία του χωριού, που είναι ωστόσο ελληνική. Σύμφωνα προς μια εκδοχή, το όνομα σημαίνει δεύτερη αριθμητικά, η δεύτερο χωριό, από άγνωστη αιτία. Η επικρατούσα όμως εκδοχή αναφέρει ότι το όνομα Δευτερά προήλθε από το επίθετο Δευτεράς, που σημαίνει τον άνθρωπο που κρατεί τα δευτέρια (τα φορολογικά βιβλία). Η λέξη δευτέρι, παρά το ότι χρησιμοποιήθηκε από τους Άραβες και, αργότερα, από τους Τούρκους, έχει ωστόσο ελληνική προέλευση: προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη διφθέρα (η) που σημαίνει κατεργασμένο δέρμα για γραφή, περγαμηνή, απ' όπου και η μεσαιωνική ελληνική λέξη διφθέριον (το). Ωστόσο η ελληνική λέξη δευτέρι (το) σημαίνει και το δευτέρωμα, δηλαδή το δεύτερο όργωμα των χωραφιών, που πιθανό να έδωσε και την ονομασία Δευτερά.