Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Κυπριακή Εκκλησία, ιδρυμένη από απόστολο, τον Βαρνάβα, είναι αυτοκέφαλη. Η ίδρυση της Εκκλησίας της Κύπρου πηγάζει από την πρώτη υπερπόντια ιεραποστολή του γεννωμένου χριστιανισμού, με τελικό στόχο τόσο τους Εβραίους όσο και τους εθνικούς, δηλαδή την αποστολή των Παύλου, Βαρνάβα και Μάρκου στα 45 μ.Χ. στην Κύπρο, όπου ήδη είχε κηρυχθεί το ευαγγέλιο από το 33 μ.Χ. από πρόσφυγες μαθητές - ανάμεσά τους και Κύπριοι-, που είχαν διασπαρεί εκτός της Ιερουσαλήμ μετά το μαρτύριο του Στεφάνου, στη Φοινίκη, στην Αντιόχεια και στην Κύπρο, και πρέπει να είχε αφήσει κάποια ίχνη. Αυτό και η καταγωγή των Ελληνιστών Εβραίων Βαρνάβα και Μάρκου από τη Σαλαμίνα συνέβαλε στην καλή υποδοχή της τριμελούς αποστολής του 45 μ.Χ. στις συναγωγές της πόλης και αλλού.

Βλέπε λήμμα: Το πατριαρχείο Ιεροσολύμων και η Εκκλησία της Κύπρου

Οι τρεις απόστολοι περιήλθαν τότε για ένα περίπου χρόνο το νησί, πιθανώς ακολουθώντας το ρωμαϊκό οδικό δίκτυο ή μέρος του, και μέσω Τροόδους έφθασαν στην Πάφο, όπου συνέβη το σπουδαιότερο γεγονός της αποστολής τους: ο προσηλυτισμός, ύστερα από διεξοδική θεολογική συζήτηση, του ανθυπάτου Σεργίου Παύλου, που υποσκελίζοντας την αρχή του κατ’ εξοχήν κηρύγματος στους Εβραίους της Διασποράς, χαράσσει τον νέο δρόμο, της αποφασιστικής συμπερίληψης και των εθνικών ή προπάντων των εθνικών στους ακροατές του Ευαγγελίου. Η σύγκρουοη των αποστόλων με τον Εβραίο «μάγο» Ελύμα στην Πάφο και η τύφλωσή του από τον Παύλο προκάλεσε, κατά την κυπριακή παράδοση (Ἀπόκρυφοι Πράξεις τοῦ Ἀποστόλου Ἡρακλειδίου), βίαιες αντιδράσεις των ντόπιων Εβραίων, που κατέληξαν πιθανώς και στη μαστίγωση και στον ραβδισμό του από αυτούς.

Βλέπε Λήμμα: Η Κύπρος στις Οικουμενικές Συνόδους

Η νίκη του Παύλου επί του Ελύμα, που προκάλεσε τον προσηλυτισμό του ανθυπάτου, σημάδεψε την στροφή της νέας θρησκείας προς τους εθνικούς ως τους μέλλοντες προσηλύτους σ’ όλη την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Αλλά, παρά τον πιθανό, κατά την παράδοση (Acta et Passio Barnabae, 5ος αι.) προσηλυτισμό των δυο πρώτων ιεραρχών της υπό ίδρυση Εκκλησίας της Κύπρου στη διάρκεια της περιοδείας των Παύλου, Βαρνάβα και Μάρκου, δηλαδή των Μνάσωνος και Ηρακλειδίου στην Ταμασσό- προφανώς και των δυο Ελληνιστών Εβραίων ή Φοινίκων, διότι Μανασσής - Μνασέας, Ηρακλής -Ηρακλείδιος ήταν ονόματα σημιτικά που έφεραν οι παλαιότατοι Φοίνικες και Εβραίοι έποικοι των περιοχών των μεταλλείων - και τον, πάλι κατά την παράδοση, διορισμό του ήδη στην Κύπρο ευρισκομένου Λαζάρου ως επισκόπου Κιτίου από τους τρεις αποστόλους, η κύρια θεμελίωση της Εκκλησίας φαίνεται ότι έγινε μόλις μετά το μαρτύριο του Βαρνάβα στη Σαλαμίνα από τους Εβραίους της πόλης (57 μ.Χ.) κατά τη δεύτερη αποστολή του στο νησί μαζί με τον Μάρκο μόνο. Αν πράγματι ο Ηρακλείων ή Ηρακλείδης διορίστηκε από τον Παύλο πρώτος «επίσκοπος της Κύπρου», ο διορισμός αυτός δεν μπορεί να ήταν μόνιμος ή να κάλυπτε όλο το νησί, εφόσον Κιτίου «διορίστηκε» από τον Παύλο ο Λάζαρος.

Μάλλον εδώ πρόκειται για ασαφείς «απόκρυφες» παραδόσεις τοπικές, εκ των υστέρων δημιουργημένες, στα πλαίσια τοπικών διεκδικήσεων πρωτείων. Εξάλλου η παραλλαγή της παραδόσεως ότι η χειροτονία των Μνάσωνος και Ηρακλειδίου έγινε στην δεύτερη περιοδεία (Acta et Passio) δείχνει την αβεβαιότητα της ειδήσεως καθώς και την έναρξη αποδόσεως σημασίας στη Σαλαμίνα και στον μάρτυρά της ως κέντρο αποφάσεων της νέας Εκκλησίας.

Ιδιαίτερη σημασία έχει η είδηση των Acta ότι ο Βαρνάβας παρότρυνε τον Ηρακλείδη, που τον ξανασυνάντησε μετά την πρώτη περιοδεία να ιδρύσει εκκλησίες και να χειροτονήσει σ’ αυτές λειτουργούς. Εάν δεχθούμε τις ειδήσεις του Βίου του Αυξιβίου, ο Παύλος συνέχισε να ενδιαφέρεται για την Εκκλησία της Κύπρου, και μετά τον θάνατο του Βαρνάβα έστειλε στο νησί τον Ἐπαφρᾶν και τον Τυχικόν προς τον Ἡρακλείδην τόν Ἀρχιεπίσκοπον τῆς νήσου γράψας αὐτῷ ἳνα τόν μέν Ἐπαφρᾶν καταστήση ἐπίσκοπον ἐν Πάφῳ, Τυχικόν δέ ἐν Νεαπόλει, ...καί...Ρωμαῖον...Αὐξίβιον ...ἐν Σόλοις, που είχε ήδη χειροτονηθεί από τον Μάρκο (ΑΚΕΠ, Α' αρ. 110.33).

Αυτή η είδηση και μερικά άλλα ίχνη του Παύλου στην Κύπρο (εκκλησίες, παραδόσεις, επιγραφή στην Κωνσταντία κλπ.) πιθανώς δηλώνουν συνέχιση του ενδιαφέροντος του Αποστόλου των Εθνών για την υπό δημιουργία Εκκλησία της Κύπρου και συμμετοχή του στην οργάνωση των πρώτων επισκοπών της. Αφετέρου η πάλη που χρειάστηκε να διεξαγάγει η Εκκλησία ωσότου επιβληθεί και αποκτήσει αυτόνομη δομή και οργάνωση υπήρξε μεγάλη και μακρόχρονη, αφού μαρτυρείται ως τον 5ο αι. και κατόπιν.

Κ.Π.ΚΥΡΡΗΣ