Ίασπις
Ονομασία κατά την αρχαιότητα πολύτιμου λίθου, είδος χαλαζία. Για την ύπαρξη τέτοιου πολύτιμου λίθου στην Κύπρο κάνουν λόγο αρχαίοι συγγραφείς.
Ο Θεόφραστος (Περί Λίθων, 35) αναφέρει ότι στην Κύπρο υπάρχουν το σμαράγδι και η ίασπις:
...καί ἐν Κύπρῳ ἥτε σμάραγδος καί ἡ ἴασπις...
Περισσότερες πληροφορίες δίνει ο Πλίνιος (Naturalis Historia, 37, 115), που γράφει ότι η ίασπις έχει πράσινο χρώμα αλλά είναι διαφανής, ότι διατηρεί ακόμη τη φήμη της παρά το ότι ξεπεράστηκε από άλλα είδη πολυτίμων λίθων, κι ότι παράγεται σε πολλές χώρες περιλαμβανομένης της Κύπρου. Ιδιαίτερα για την κυπριακή ο Πλίνιος σημειώνει ότι είναι σκληρή κι έχει βαθύ στακτοπράσινο χρώμα.
Το είδος αυτό του κυπριακού πετραδιού που περιγράφει ο Πλίνιος είναι ο χαλκηδόνιος, είδος χαλαζία. Κοσμήματα από χαλκηδόνιο και ίασπιν βρέθηκαν πάρα πολλά σε ανασκαφές σε διάφορα μέρη της Κύπρου, σε ποικίλους χρωματισμούς και κυρίως κεραμιδή, γαλακτώδη, πράσινα, κίτρινα και σταχτιά.
Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας αναφέρεται ότι στη Λευκωσία υπήρχε μια σαρκοφάγος, κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από ένα μεγάλο κομμάτι τέτοιου πολύτιμου λίθου. Διάφορες παραδόσεις υφίσταντο γύρω από την σαρκοφάγο αυτήν.
Ιάσπιδος σαρκοφάγος: Ο Δομινικανός μοναχός Φέλιξ Φέιμπερ (Felix Faber) που επεσκέφθη την Κύπρο στα 1483, γράφει στις εντυπώσεις του από το νησί ότι στο παρεκκλήσι του Αγίου Θωμά του Ακινάτη στον καθεδρικό ναό της Λευκωσίας (Αγία Σοφία), είδε μια μεγαλοπρεπή σαρκοφάγο, κατασκευασμένη από έναν τεράστιο μονόλιθο από ίασπι.
Βλέπε λήμμα: Ακινάτης Θωμάς και Αγία Σοφία
Είχε μήκος 12 σπιθαμές, βάθος 7 σπιθαμές και πλάτος 5 σπιθαμές. Το κάλυμμά της, αναλόγων διαστάσεων, ήταν επίσης κατασκευασμένο από ίασπιν. Όταν ο Φέιμπερ ρώτησε τους Λατίνους ιερείς να του εξηγήσουν πώς βρέθηκε εκεί μια τόσο μεγάλη και πολύτιμη πέτρα, εκείνοι του διηγήθηκαν μια μυθολογική παράδοση, ότι ο τεράστιος εκείνος λίθος από ίασπιν μετεφέρθη στην Κύπρο κατά την Αρχαιότητα από τον θεό Άρη, εραστή της θεάς Αφροδίτης. Ο Άρης είχε μεταφέρει την τεράστια ίασπιν από τη χώρα των Υπερβορείων, με τη βοήθεια των Κυκλώπων, στην Κύπρο όπου και την έδωσε στη θεά Αφροδίτη να την χρησιμοποιεί ως στρώμα. Μετά τον θάνατο της θεάς, οι πιστοί της προσπάθησαν να κατασκευάσουν άγαλμά της από τον πολύτιμο αυτό λίθο, αλλά απέτυχαν. Έτσι, έστησαν τον λίθο, ακατέργαστο όπως ήταν, στον ναό της (ας σημειωθεί ότι στην Παλαίπαφο η Αφροδίτη λατρευόταν και με τη μορφή ανεικονικής πέτρας.
Βλέπε λήμμα: Αφροδίτη θεά
Κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, σύμφωνα πάντοτε προς τη διήγηση των ιερέων της Αγίας Σοφίας προς τον Φέιμπερ, οι Κύπριοι Χριστιανοί κατασκεύασαν από τον λίθο της Αφροδίτης τη σαρκοφάγο, για να ταφεί σ' αυτήν ο Χριστός(!), πράγμα όμως που δεν συνέβη.
Βλέπε λήμμα: Βαίτυλος
Στα 1473, η σαρκοφάγος ζητήθηκε από τη βασιλική οικογένεια της Κύπρου για να ταφεί σ' αυτήν ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β', αλλά οι ιερείς της Αγίας Σοφίας αρνήθηκαν να την δώσουν. Λόγο για το γεγονός αυτό κάνει και ο Γεώργιος Βουστρώνιος στο Χρονικόν του, γράφοντας ότι ...ἔπεψεν ἡρήγαινα (η Αικατερίνη Κορνάρο] εἰς τήν Λευκουσίαν διά νά πάρουν τό κιβούριν τό πορφυρένον ἀπό τήν Ἁγίαν Σοφίαν διά νά βάλῃ τόν ρήγαν μέσα... Οι ιερείς όχι μόνο αρνήθηκαν, αλλά έβγαλαν και απόφαση πως εἴ τις θελήσῃ νά τό ἐβγάλῃ νά τό πάρῃ, νά εἶναι ἀφορισμένος· καί ἐμηνῦσάν το τῆς ρήγαινας...
Έκτοτε δεν υπάρχουν πληροφορίες για την τύχη της πολύτιμης, όσο και θρυλικής, αυτής σαρκοφάγου. Πιθανότατα κατεστράφη ή εκλάπη, μετά την άλωση της Λευκωσίας από τους Τούρκους, το 1570.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια