Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στην πεδιάδα της Μεσαορίας, περί τα 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Λευκωσίας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

Η Μια Μηλιά είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 110 μέτρων, με τα βόρειά της σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λευκωσίας-Κερύνειας. Το ανάγλυφό της έχει μια κλίση προς τα νότια. Κοντά στα βόρεια σύνορα του χωριού, που εκτείνονται μέχρι τις νότιες υπώρειες του Πενταδάκτυλου, το υψόμετρο φθάνει τα 254 μέτρα (κορφή Αρνόλογος), μειώνεται στα 150 μέτρα κοντά στο φράγμα της Μιας Μηλιάς και στα 110 μέτρα κοντά στον οικισμό. Το τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από μικρά ρυάκια που πηγάζουν από τον Πενταδάκτυλο και συνεχίζονται νοτιότερα για να ενωθούν με τον ποταμό Πηδιά.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του φλύσχη της Κυθρέας, οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κιμωλιών, μαργών και ψαμμιτών), οι γύψοι του σχηματισμού Καλαβασού και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ξερορεντζίνες και προσχωσιγενή εδάφη.

Η Μια Μηλιά δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 350 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά και τα λαχανικά. Υπήρχαν επίσης αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις που είτε ήσαν γυμνές είτε καταλαμβάνονταν από άγρια φυσική βλάστηση. Μέρος του βόρειου τμήματος του χωριού καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος της Κυθρέας.

Περί τα τρία χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού βρίσκεται το φράγμα της Μιας Μηλιάς, χωρητικότητας 355.000 μ³, από το οποίο αρδευόταν έκταση γης 174 εκταρίων που εκαλλιεργείτο κυρίως με σιτηρά και λαχανικά.

Αρκετά ανεπτυγμένη, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, ήταν η κτηνοτροφία του χωριού. Το 1973 εκτρέφονταν από 199 κτηνοτρόφους 1.532 πρόβατα, 784 κατσίκες, 3 βόδια και 4.043 πουλερικά.

Μια άλλη σημαντική οικονομική δραστηριότητα του χωριού ήταν και η βιομηχανική. Στα νότιά του δημιουργήθηκε και λειτουργούσε πριν από την τουρκική εισβολή βιομηχανική   περιοχή στην οποία ήταν εγκατεστημένες διάφορες βιομηχανικές μονάδες. Σύμφωνα με την απογραφή επιχειρήσεων του 1972, στη Μια Μηλιά ήσαν εγκατεστημένες 32 βιομηχανικές μονάδες. Τα κυριότερα είδη βιομηχανίας που αναπτύχθηκαν ήσαν τα είδη διατροφής, τα έπιπλα, τα είδη ένδυσης, τα μη μεταλλικά ορυκτά προϊόντα, τα δερμάτινα είδη, τα προϊόντα μετάλλου, τα μηχανήματα, η τυπογραφία και τα εξαρτήματα μεταφορικών μέσων.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Μια Μηλιά συνδέεται στα βόρεια με το χωριό Κουτσοβέντης (περί τα 7 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Συγχαρί (περί τα 9 χμ.), στα βορειοανατολικά με τα χωριά Κυθρέα (περί τα 8 χμ.), Νέο Χωριό Κυθρέας (περί τα 6 χμ.) και Τραχώνι (περί τα 7 χμ.), και στα νοτιοδυτικά με την πρωτεύουσα Λευκωσία.

Η Μια Μηλιά, λόγω κυρίως της γειτνίασής της με το δυναμικό αστικό κέντρο της Λευκωσίας, γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Το χωριό υφίστατο από τα Μεσαιωνικά χρόνια. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Miamida. Αποτελούσε φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, δεν είναι όμως γνωστό σε ποιόν οίκο ευγενών ανήκε. Από μερικούς μελετητές, μάλιστα, θεωρείται ως ο πιθανός τόπος καταγωγής του Pε Αλέξη*, ο οποίος είχε ηγηθεί επανάστασης των Κυπρίων δουλοπαροίκων κατά των Φράγκων κυριάρχων το 1426.

Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και κτίστηκε το 1894. Μερικά γοτθικά αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού αποτελούν, κατά τον R. Gunnis, επιρροή από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη στη Λευκωσία. Ο ίδιος συγγραφέας γράφει ότι στον γυναικωνίτη του ναού είχε δει εικονοστάσιο ζωγραφισμένο από κάποιον Φιλόθεο το 1757, με ζεύγος δωρητών ζωγραφισμένο στο κάτω μέρος. Κοντά στο χωριό βρίσκεται το πλινθόκτιστο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου.

Η ονομασία του χωριού είναι φυτώνυμη, με δεύτερο συνθετικό της το δέντρο μηλιά. Η άποψη ότι πήρε την ονομασία Μια Μηλιά επειδή βρίσκεται ένα μίλι (κυπριακό) από την πρωτεύουσα Λευκωσία, είναι νεότερη και δεν ευσταθεί.

Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, οπότε λειτουργούσε ο κυπριακός σιδηρόδρομος*, η γραμμή Λευκωσίας -Αμμοχώστου περνούσε κοντά στο χωριό όπου υπήρχε και σιδηροδρομικός σταθμός.

Στη Μια Μηλιά κατασκευάστηκε το πρώτο σιδερένιο γεφύρι στην Κύπρο, που εγκαινιάστηκε στις 26.9.1883. Στην περιοχή του χωριού υφίσταται αμερικανικός ραδιοφωνικός σταθμός. Λειτουργούσαν επίσης λατομεία, κυρίως γύψου, και τουβλοποιεία. Η μεγάλη βιομηχανική περιοχή της Μιας Μηλιάς, που αποτελούσε πριν από το 1974 την κυριότερη βιομηχανική περιοχή της Λευκωσίας, ήταν χώρος απασχόλησης αρκετών κατοίκων του χωριού.

Οι κάτοικοι της Μιας Μηλιάς εγκατέλειψαν το χωριό τους και προσφυγοποιήθηκαν το καλοκαίρι του 1974, εξαιτίας της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής. Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να τουρκοποιήσουν όλα τα τοπωνύμια των κατεχομένων περιοχών της Κύπρου, μετονόμασαν τη Μια Μηλιά σε Haspolat, το 1975. Επίσης οι Τούρκοι κατασκεύασαν δρόμο που ενώνει το κατεχόμενο τμήμα της Λευκωσίας, μέσω Χαμίτ Μάντρες και Μιας Μηλιάς, με τον νέο δρόμο Λευκωσίας - Αμμοχώστου.