Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ιστορικό πρόσωπο της Αρχαιότητας, ο τελευταίος βασιλιάς της Πάφου (-310 π.Χ.). Ο Νικοκλής υπήρξε επίσης και ο τελευταίος της γενιάς των Κινυραδών, που είχε την αρχή της στον σύγχρονο του Τρωικού πολέμου βασιλιά και αρχιερέα της Πάφου Κινύρα.

Ο Νικοκλής, του οποίου πατέρας αναφέρεται ο Τίμαρχος, δεν είναι βέβαιο πότε ανέλαβε την εξουσία και αν ήταν ήδη βασιλιάς της Πάφου στα 331 π.Χ., όταν οι Κύπριοι βασιλιάδες αναγνώρισαν την κυριαρχία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αποβλέποντας στο να διατηρήσουν για λίγο ακόμη την ανεξαρτησία που απολάμβαναν κάτω από την περσική επικυριαρχία.

Ο Νικοκλής εμφανίζεται ως δραστήριος μονάρχης, καινοτόμος και δημιουργικός. Ανάμεσα στα έργα του συγκαταλέγεται και ο ναός της Αρτέμιδος της Αγροτέρας στη Νέα Πάφο και, πιθανότατα, το ιερό της Ήρας, στον χώρο όπου κτίστηκε αργότερα η Μονή των Ιερέων κοντά στο χωριό Στατός. Η βασιλεία του συνέπεσε με μια περίοδο μεγάλων αναστατώσεων και αβεβαιότητας, που προκαλούσαν οι πολύχρονες συγκρούσεις μεταξύ των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι επιγραφικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο Νικοκλής επέδειξε ιδιαίτερη φροντίδα για την ενίσχυση των οχυρώσεων της πρωτεύουσάς του Παλαιπάφου λίγο μετά το 320 π.Χ., εν όψει των κινδύνων από τους πολέμους των διαδόχων.

Στα χρόνια του Νικοκλή εμφανίζεται και η στροφή προς την υιοθέτηση του ελληνικού αλφαβήτου, που αρχίζει έκτοτε να εκτοπίζει την εγχώρια κυπριακή συλλαβική γραφή. Από τις επιγραφές των χρόνων του Νικοκλή που βρέθηκαν στην Πάφο, άλλες παρουσιάζονται με την κυπριακή συλλαβική γραφή, άλλες με το ελληνικό αλφάβητο και άλλες είναι «διγραφικές», γραμμένες δηλαδή και με τους συλλαβικούς κυπριακούς χαρακτήρες και με τα ελληνικά γράμματα, υποδηλώνοντας ένα μεταβατικό στάδιο στον τομέα αυτόν.

Σημαντικό έργο του Νικοκλή είναι και η ίδρυση της Νέας Πάφου, 14 περίπου χιλιόμετρα στα ΒΔ της Παλαιπάφου (στην περιοχή της σημερινής Κάτω Πάφου). Η ίδρυση της νέας πόλης έγινε γύρω στα 320 π.Χ. Η Νέα Πάφος επρόκειτο να αποτελέσει το νέο διοικητικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής και να καταστεί πρωτεύουσα της Κύπρου για περισσότερα από πεντακόσια χρόνια. Βασικός λόγος της απόφασης αυτής του Νικοκλή ήταν προφανώς η ανάγκη για ένα κατάλληλο λιμάνι, που η Παλαίπαφος ανέκαθεν εστερείτο. Η ανάγκη αυτή ήταν στα χρόνια αυτά εντονότερη εξαιτίας της μεγάλης ανάπτυξης του εμπορίου και της οικονομίας. Ο φυσικά προστατευμένος όρμος της Νέας Πάφου, ενισχυμένος με τεχνητούς βραχίονες, πρόσφερε το αναγκαίο λιμάνι για το βασίλειο της Πάφου. Ο Νικοκλής οχύρωσε τη νέα πόλη με εκτεταμένα τείχη που αποτελούσαν αξιόλογο αμυντικό έργο.

Η δύσκολη μεταβατική εποχή κατά την οποία έζησε ο Νικοκλής υπήρξε και η αιτία του βίαιου και τραγικού τέλους του. Κατά τη διάρκεια του έντονου ανταγωνισμού ανάμεσα στους δυο κυριότερους διαδόχους του Αλεξάνδρου, τον Πτολεμαίο και τον Αντίγονο, πολλές από τις πολεμικές συγκρούσεις τους διεξήχθησαν στο έδαφος της Κύπρου. Ο Νικοκλής είχε ταχθεί με το μέρος του Πτολεμαίου, όπως είχαν κάμει και άλλοι Κύπριοι βασιλιάδες. Επεδίωκε μ’ αυτό να ενισχύσει τη θέση του στο νησί και να επεκτείνει το βασίλειό του. Τα αποτελέσματα φάνηκαν στα 312, όταν ο Πτολεμαίος, επεμβαίνοντας στην Κύπρο, κατέστρεψε όσα βασίλεια είχαν ταχθεί με τον Αντίγονο. Ένα από αυτά ήταν και το Μάριον, στη ΒΔ Κύπρο, στη σημερινή Πόλη Χρυσοχούς. Οι κάτοικοί του μεταφέρθηκαν στην Πάφο ως ανταμοιβή της πίστης του Νικοκλή προς τον Πτολεμαίο. Με τον τρόπο αυτό ο Νικοκλής εξασφάλισε κάποια παράταση ζωής στο βασίλειό του. Το τέλος του ωστόσο δεν απείχε πολύ.

Στην περίοδο εκείνη των έντονων παθών και του αγώνα επικράτησης, ο Πτολεμαίος πληροφορήθηκε ότι ο Νικοκλής είχε μυστικές συνεννοήσεις με τον Αντίγονο και είχε συνάψει μυστική συμφωνία μαζί του. Τα γεγονότα, όπως τα αφηγείται ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (20.21.1-3) και ο Πολύαινος (8.48.1) υπήρξαν δραματικά και τραγικά:

Ο Πτολεμαίος έστειλε στην Κύπρο τους φίλους του Αργαίο και Καλλικράτη με την εντολή να σκοτώσουν τον Νικοκλή, για να προλάβει ευρύτερη στροφή των Κυπρίων εναντίον του. Οι δυο απεσταλμένοι, αφού έπλευσαν στην Κύπρο, πήραν στρατιωτικές δυνάμεις από τον στρατηγό του Πτολεμαίου Μενέλαο* και έφθασαν στην Πάφο. Περικύκλωσαν το ανάκτορο του Νικοκλή και τον διέταξαν να αυτοκτονήσει. Εκείνος στην αρχή προσπάθησε να απολογηθεί για τις κατηγορίες, επειδή όμως αυτοί δεν δέχονταν την απολογία του, αυτοκτόνησε με απαγχονισμό. Η Αξιοθέα*, η σύζυγός του, μόλις άκουσε τον θάνατο του συζύγου της, έσφαξε τις κόρες της για να μη τις πάρει κανένας εχθρός, ενώ τα αδέρφια του Νικοκλή αυτοκτόνησαν και εκείνα. Ακολούθως η Αξιοθέα συγκέντρωσε τις αδελφές τους και τις γυναίκες τους και τις παρακίνησε να μιμηθούν τους άνδρες της οικογένειας και να μη ανεχθούν τίποτε ανάξιο της γενιάς τους. Αυτές πείστηκαν κι αφού έκλεισαν γερά τις πόρτες του γυναικωνίτη ανέβηκαν στη στέγη. Εκεί, μπροστά στο πλήθος των πολιτών, που είχε στο μεταξύ συγκεντρωθεί, έσφαξαν τα παιδιά τους που είχαν ανεβάσει μαζί τους. Ύστερα, αφού έβαλαν φωτιά στις στέγες, άλλες απ’ αυτές αυτοκτόνησαν με ξίφος κι άλλες έπεφταν με θάρρος στη φωτιά και καίγονταν. Η Αξιοθέα όταν τις είδε όλες να τελειώνουν τη ζωή τους γενναία, αυτοκτονώντας με ξίφος, ρίχτηκε στις φλόγες, ώστε οι εχθροί «να μη πάρουν ούτε το νεκρό της σώμα».

Το τέλος αυτό του Νικοκλή και ολόκληρης της οικογένειάς του σημάδεψε και το τέλος της σχεδόν χιλιόχρονης δυναστείας των Κινυραδών στην Πάφο. Απετέλεσε, επίσης, το τέλος του θεσμού της βασιλείας στην Πάφο. 

Το όνομα του Νικοκλή διασώζει, σύμφωνα προς μια εκδοχή, το σημερινό χωριό Νικόκλεια, που βρίσκεται πολύ κοντά στην τοποθεσία όπου υφίστατο η αρχαία πόλη της Παλαιπάφου.