Άγιοι Ηλιόφωτοι
Άγιοι Ηλιόφωτοι- Agioi Iliofotoi. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, 480 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται 3 περίπου χμ. ΒΔ. του Μιτσερού και 22 περίπου χμ. ΝΑ. της Μόρφου. Από το χωριό, η θέα προς τον κάμπο Μόρφου και προς τον δυτικό Πενταδάκτυλο είναι πανοραμική.
Προφανώς το χωριό είχε ιδρυθεί μετά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, αφού ο Μαχαιράς αναφέρει ως χώρο άσκησης των αγίων Ηλιοφώτων το χωριό Αχερά, φέουδο τότε. Μια υπόθεση που μπορεί να γίνει, είναι ότι ο οικισμός Αχερά ταυτίζεται με το χωριό Άγιοι Ηλιόφωτοι, οπότε αργότερα άλλαξε την ονομασία του (από Αχερά σε Άγιοι Ηλιόφωτοι). Το χωριό, πάντως, ήταν μεταξύ των ελληνικών οικισμών της Κύπρου που μετατράπηκαν, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, σε αμιγώς τουρκοκυπριακούς.
Βλέπε λήμμα: Οθωμανοκρατία
Αν και το χωριό ήταν τουρκοκυπριακό, εντούτοις διατηρούσε ελληνορθόδοξη εκκλησία αφιερωμένη στους αγίους Ηλιοφώτους. Σύμφωνα με τον Ρούπερτ Γκάννις, ο άγιος Ηλιόφωτος έφθασε στην Κύπρο τον 7ο αιώνα, πέθανε και τάφηκε στο χωριό. Κατά τον Λεόντιο Μαχαιρά ο Άγιος Ηλιόφωτος βρίσκεται στην Αχερά, ένα μεσαιωνικό φέουδο, μια μικρή όαση πολύ κοντά στα ΝΑ. του χωριού. Πιθανόν στην Αχερά να υπήρχε και μοναστήρι. Οι χωρικοί των γειτονικών χωριών μιλούν για την ύπαρξη κάποιου μοναστηριού στην Αχερά που τώρα κατεδαφίστηκε.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 52 |
| 1891 | 56 |
| 1901 | 54 |
| 1911 | 60 |
| 1921 | 55 |
| 1931 | 65 |
| 1946 | 74 |
| 1960 | 91 |
| 1973 | 117 |
| 2011 | 60 |
| 2021 | 111 |
Το χωριό χαρακτηριζόταν πάντοτε από αρκετή εγκαταλειμμένη γη και στις καλλιέργειες κυριαρχούσαν τα σιτηρά.
Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι των Αγίων Ηλιοφώτων εξαναγκάστηκαν από την ηγεσία τους να εγκαταλείψουν το χωριό τους και να μεταφερθούν, μαζί με τους άλλους Τουρκοκυπρίους των ελεύθερων περιοχών, για εγκατάσταση στις κατεχόμενες περιοχές. Η μεταφορά τους έγινε το 1975.
Βλέπε λήμμα: Πρόσφυγες
Η κοινότητα καταστράφηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και του 1980, ενώ το 2011 στην περιοχή διέμεναν περίπου 60 ξένοι πολίτες που εργάζονταν σε κοντινές βιομηχανίες, με τον πληθυσμό να αυξάνεται σταδιακά. Τα περισσότερα σπίτια έχουν σωριαστεί σε ερείπια. Σώζεται η εκκλησία των Αγίων Ηλιοφώτων στο βουνό Κορώνη, με μικρό σπήλαιο στο εσωτερικό της όπου, σύμφωνα προς την παράδοση, είχαν ταφεί οι άγιοι Ηλιόφωτοι, τους οποίους αναφέρει ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς: Ο Άγιος Ηλιόφωτος, ο Επαφρόδιτος, ο Αμμώνιος, ο Χουλέλαιος και ο Ευσθένιος. Το μικρό ξωκλήσι χρονολογείται στο 1750 και γιορτάζει τη Δευτέρα της Λαμπρής και την ημέρα της γιορτής των Αγίων στις 13 Ιουλίου, ενώ την παραμονή γίνεται μεγάλο πανηγύρι.
Εκεί κοντά υπάρχει και μεγαλύτερο σπήλαιο όπου, κατά την παράδοση, είχαν ασκητεύσει οι άγιοι αυτοί, που ήταν 5 από τους 300 «Αλαμάνους» αγίους της Κύπρου.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια