Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, περί τα 53 χιλιόμετρα δυτικά της πρωτεύουσας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

Το Περιστερωνάρι είναι κτισμένο στο δυτικό τμήμα της κεντρικής πεδιάδας, σε μέσο υψόμετρο 85 μέτρων. Από τον κόλπο της Μόρφου, που βρίσκεται στα βόρειά του, απέχει περί τα 2 χιλιόμετρα. Το ανάγλυφο του χωριού έχει μια κλίση προς τη θάλασσα.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική του έκταση κυριαρχούν οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου, οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες) και τα αμμοχάλικα της Πλειστόκαινης περιόδου, γνωστά σαν σύναγμα.

Το Περιστερωνάρι δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 310 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του εκαλλιεργούντο, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα εσπεριδοειδή (πορτοκαλιές και κιτρομηλιές), τα σιτηρά και τα νομευτικά φυτά.

Η οδική σύνδεση του Περιστερωναριού με τη γύρω περιοχή δεν είναι πυκνή. Ένας μόνο σκυρόστρωτος δρόμος διασχίζει το χωριό και το συνδέει στα βόρεια με τον δρόμο Πύργου-Καραβοστασίου-Μόρφου (περί τα 3 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το Καλό Χωριό Λεύκας (περί τα 3 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Πολλοί από τους κατοίκους του χωριού απασχολούνταν στις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις και στα μεταλλεία της περιοχής. Η σιδηροδρομική γραμμή που μετέφερε μετάλλευμα στις εγκαταστάσεις της περιοχής Ξερού-Καραβοστασίου περνούσε δίπλα από το χωριό, προερχόμενη από το γειτονικό μεταλλείο της Σκουριώτισσας.

Βλέπε λήμμα: Κυπριακός σιδηρόδρομος

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια με την ίδια ακριβώς ονομασία. Βρίσκεται επίσης σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες ως Peristeronari.  Όπως και στην περίπτωση των τριών κυπριακών χωριών τα οποία φέρουν και αυτά την ονομασία Περιστερώνα (η), έτσι κι αυτού του χωριού η ονομασία προέρχεται από το περιστέρι και υποδηλώνει χώρο εκτροφής περιστεριών στο παρελθόν. Η ονομασία του χωριού, πάντως, πρέπει να είναι παλαιότερη της περιόδου της Φραγκοκρατίας, δηλαδή πριν αρχίσει να χρησιμοποιείται στην Κύπρο η ξενική λέξη πεζούνιν για το περιστέρι. Μπορούμε συνεπώς να υποθέσουμε ότι ο οικισμός υφίστατο από τα Βυζαντινά χρόνια.

Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει το χωριό, γράφοντας την ονομασία του ακριβώς Peristeronari. Σημειώνει ότι ήταν ένας των οικισμών που υδρεύονταν από τον ποταμό Καρκώτη. Δίνει όμως και την πληροφορία ότι: Κατά την αναδιανομή των φέουδων, που έκανε ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, το Περιστερωνάρι δόθηκε ως φέουδο, με φοροαπαλλαγή, στον αξιωματούχο Μανώλη Ζέμπε.

Σχετικά με την αρχαία πόλη Αίπεια, είναι αμφίβολο εάν αυτή βρισκόταν πράγματι στον χώρο όπου αναφέρει ο Αθ. Σακελλάριος. Στο Περιστερωνάρι, πάντως, δεν έχουν γίνει πλήρεις ανασκαφικές εργασίες κι έτσι δεν γνωρίζουμε πολλά για τον εκεί αρχαιολογικό χώρο. Εξάλλου η περιοχή του, απρόσιτη από το 1974, δεν κατέστη δυνατό να διερευνηθεί περισσότερο.

Το Περιστερωνάρι, ευρισκόμενο κοντά στην αρχαία πόλη των Σόλων, έχει αρχαιότητες στη διοικητική του έκταση η οποία ήταν κατοικημένη κατά την Αρχαιότητα, οπότε ανήκε, προφανώς, στο βασίλειο των Σόλων. Μάλιστα παλαιότεροι ερευνητές και μελετητές υποστήριξαν ότι μέχρι την περιοχή του χωριού εκτεινόταν η αρχαία πόλη Αίπεια. Ο Αθανάσιος Σακελλάριος (Τά Κυπριακά, τόμος Α', 1890, σ. 135), ονομάζει το χωριό αυτό Περιστερώνα αντί Περίστερωνάρι και γράφει:

...Πρός νότον δέ τῆς κώμης ταύτης [της Λεύκας] εὑρίσκονται ἐρείπια ἀρχαίας πόλεως, ἐκτεινόμενα μέχρι τοῦ Καλοῦ Χωριοῦ καί τῆς Περιστερῶνας. Ταῦτα πιθανῶς εἶνε ἡ πόλις Αἰπεῖα, κειμένη κατά τόν Πλούταρχον ὑπεράνω τῶν Σόλων...

Φαίνεται ότι για το Περιστερωνάρι εχρησιμοποιείτο και η ονομασία Περιστερώνα. Μάλιστα κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, και προκειμένου το χωριό να ξεχωρίζει από την κοντινή Περιστερώνα (Μόρφου), ονομαζόταν Presteron da la Mountaine (Ορεινή Περιστερώνα).

Οι Τούρκοι ονόμαζαν από παλιά το χωριό Cengizköy, που σημαίνει γενναίο χωριό. Την ίδια ονομασία του δίνουν και σήμερα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια