Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η τέχνη της μετάδοσης ενός μουσικού έργου με την ανθρώπινη φωνή, όπως και το ποίημα που μελοποιείται και μεταδίδεται με τον ίδιο τρόπο. Στις περισσότερες περιπτώσεις το τραγούδι συνοδεύεται από ένα, δύο ή περισσότερα όργανα. Το τραγούδι διακρίνεται σε πολλά είδη και σε πολλές κατηγορίες. Στον ελληνικό χώρο εξέχουσα θέση κατέχει το δημοτικό τραγούδι, που κι αυτό χωρίζεται σε πολλά είδη (όπως κλέφτικο, μοιρολόι, μαντινάδα κλπ.).

Το δημοτικό τραγούδι κατέχει κυρίαρχη θέση και στην Κύπρο, γι’ αυτό όμως γίνεται ειδική αναφορά στο λήμμα μουσική δημοτική και χορός, όπου γίνεται και αναφορά στις κυπριακές παραδοσιακές «φωνές» όπως αυτές διαμορφώθηκαν μέσα στους αιώνες. Εδώ επαναλαμβάνουμε ότι στην κατηγορία του δημοτικού τραγουδιού της Κύπρου περιλαμβάνονται πάρα πολλά είδη τραγουδιού: τραγούδια του γάμου, της γιορτής, μοιρολόγια, νανουρίσματα, τραγούδια του ακριτικού κύκλου, τραγούδια ερωτικά, διδακτικά, αφηγηματικά, σατιρικά, θρησκευτικά κλπ.

Το τραγούδι υφίστατο βέβαια και στην αρχαία Κύπρο, όπου υπήρχαν επαγγελματίες τραγουδιστές οι οποίοι είτε τραγουδούσαν με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, είτε μετείχαν σε θεατρικές παραστάσεις. Τούτο προκύπτει κι από κείμενα επιγραφών των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων, που έχουν βρεθεί. Σε μια τέτοια επιγραφή μνημονεύεται κάποιος Κρίτων κιθαρωδός. Ο χαρακτηρισμός κιθαρωδός ερμηνεύεται ως τραγουδιστής που τραγουδούσε με συνοδεία κιθάρας, κι αυτό το επάγγελμα ασκούσε ο Κρίτων. Σε άλλη επιγραφή αναφέρεται κάποιος Παφιανός Πάφιος. Πρόκειται για επιτύμβιο επίγραμμα του 2ου/3ου μ.Χ. αιώνα, στο οποίο ο Παφιανός χαρακτηρίζεται ως κωμωδός. Ήταν, δηλαδή, τραγουδιστής που μετείχε στον χορό των κωμωδιών. Γιατί, όπως είναι γνωστό, στο αρχαιοελληνικό θέατρο (που υφίστατο και στην αρχαία Κύπρο) τα χορικά των κωμωδιών και των τραγωδιών τραγουδιούνταν. Ωστόσο ο κωμωδός, που ήταν τραγουδιστής στους κώμους (=διασκεδαστικά τραγούδια), φαίνεται ότι τραγουδούσε κι εκτός της θεατρικής παράστασης, δηλαδή σε γιορτές και σε ιδιωτικά γλέντια στα οποία προσκαλείτο.

Η βυζαντινή μουσική είχε, επίσης, αξιολογότατη επίδραση στην Κύπρο κατά τα Βυζαντινά χρόνια, η επίδραση δε αυτή είναι καταφανής ακόμη σήμερα στα δημοτικά κυπριακά τραγούδια.  Όπως και στον ελλαδικό χώρο, έτσι και στην Κύπρο το δημοτικό τραγούδι είναι τροπικό (modal) στη δομή του και μονόφωνο. Βασικά χαρακτηριστικά του είναι οι κλίμακες με ημιτόνια και η ευρεία χρησιμοποίηση της ρίμας και του ποιητικού αυτοσχεδιασμού, χαρακτηριστικά που απαντώνται και στη νησιώτικη Ελλάδα, στα παράλια της ηπειρωτικής Ελλάδας και στη Μικρά Ασία (βλέπε: Πελοποννησιακό Λαογραφικό  Ίδρυμα, Κύπρος-Δημοτική Μουσική, 1988, σσ. 14-15).

Τα λαϊκά μουσικά όργανα που συνοδεύουν το δημοτικό και λαϊκό τραγούδι της Κύπρου είναι βασικά το πιδκιαύλιν (αυλός), το βιολί, το λαγούτο και η ταμπουτσιά. Το πιδκιαύλιν είναι αρχαιότατο όργανο ενώ τα άλλα είναι νεότερα. Κατά καιρούς χρησιμοποιούνταν και διάφορα άλλα όργανα, όπως το ταμπουλέκκιν, ενώ χρησιμοποιήθηκαν σε παλαιότερες εποχές και διάφορα άλλα αντικείμενα που παρήγαν ήχους, όπως το σήμαντρο (ξύλινο ή σιδερένιο), η πουρού (είδος μεγάλου θαλασσινού οστράκου), το βούκινο (από κέρατο ζώου, το κέρας των αρχαίων Ελλήνων), τα κουδούνια κλπ. Το πιδκιαύλιν (αυλός), το ταμπουλέκκιν κ.α. όργανα γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιούνταν στην Κύπρο και κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, τα απαντούμε δε σε τοιχογραφίες. Για παράδειγμα στις τοιχογραφίες της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά (15ος αιώνας) υπάρχουν και παραστάσεις νεαρών βοσκών με πιδκιαύλιν (στην τοιχογραφία της Γέννησης, του 1474), το ίδιο δε και σε τοιχογραφία στην εκκλησία του Σωτήρος στο Παλαιχώρι (16ος αιώνας), ενώ σε τοιχογραφία στην εκκλησία του Σταυρού Αγιασμάτη (15ος αιώνας), άνθρωποι μεταξύ του πλήθους που εμπαίζει τον Χριστό εικονίζονται να χρησιμοποιούν διάφορα όργανα: ένα είδος ταμπούρλου, μια ταμπουτσιά και ξύλινα πνευστά όργανα.

Σήμερα μπορεί ακόμη να συναντήσει κανένας στην Κύπρο λίγους ηλικιωμένους οργανοπαίκτες και τραγουδιστές που συντηρούν, ως ένα μικρό βαθμό, τη μεγάλη κυπριακή παράδοση. Οι γεροντότεροι μπορεί, ακόμη, να λένε κάποιο μοιρολόι ή να τραγουδούν κάποιο άλλο παραδοσιακό τραγούδι, όμως τα πιο πολλά απ' αυτά δεν τραγουδιούνται πλέον (όπως για παράδειγμα τα εργατικά τραγούδια, μια κι οι συνθήκες δουλειάς είναι σήμερα εντελώς διαφορετικές ενώ σε παλαιότερα χρόνια τέτοια τραγούδια ήταν και απαραίτητα γιατί έδιναν τον ρυθμό της εργασίας, όπως στους θεριστάδες ή στην κοπέλα που ύφαινε στον αργαλειό της). Τα τσ’ιαττίσματα και τα αυτοσχέδια σύντομα ερωτικά τραγούδια μπορεί ακόμη να τ' ακούσει κάποιος, ιδίως σε οργανωμένες γιορτές, ενώ σπάνια γίνονται και παραδοσιακοί γάμοι, οπότε παλαιοί οργανοπαίκτες τραγουδούν τραγούδια από τον κύκλο του γάμου.

Το έντεχνο τραγούδι (διαφόρων κατηγοριών) είναι σχετικά πολύ πρόσφατο στην Κύπρο. Κύπριοι συνθέτες δημιουργούν τραγούδια, ενώ Κύπριοι τραγουδιστές εργάζονται και επαγγελματικά, μερικοί δε απ' αυτούς διαπρέπουν στην Ελλάδα ή και σε άλλες χώρες.  Όμως το σύγχρονο αυτό τραγούδι ακολουθεί τα διεθνή ρεύματα και δεν διακρίνεται από κάποια ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά ώστε να θεωρείται χωριστό «κυπριακό» είδος.