Τραχώνι
Με την ονομασία αυτή υπάρχουν δυο κυπριακά χωριά, ένα στην επαρχία Λεμεσού και ένα στην επαρχία Λευκωσίας. Για να ξεχωρίζουν μεταξύ τους είναι γνωστά ως:
- Τραχώνι Λεμεσού
- Τραχώνι Λευκωσίας
Τραχώνι Λεμεσού: Μεικτό χωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη χερσόνησο του Ακρωτηρίου, περί τα 8 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λεμεσού. Μεγάλο μέρος της διοικητικής του έκτασης περιλαμβάνεται στο έδαφος της βρετανικής στρατιωτικής βάσης Ακρωτηρίου-Επισκοπής.
Το Τραχώνι είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 20 μέτρων. Το ανάγλυφο στην περιοχή του είναι καμπίσιο με μια μικρή κλίση από τα βόρεια προς τα νότια. Το ψηλότερο σημείο είναι ο λόφος Βούναρο (52 μέτρα), στα δυτικά του οικισμού.
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν εδάφη τέρρα ρόζα, καφκάλλες και προσχωσιγενή.
Το Τραχώνι δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 420 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή, τα αμπέλια (επιτραπέζιες και οινοποιήσιμες ποικιλίες), οι ελιές, τα λαχανικά, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, λίγα φρουτόδεντρα (κυρίως μηλιές και συκιές) και ελάχιστες χαρουπιές.
Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Τραχώνι συνδέεται στα βορειοανατολικά με την πόλη της Λεμεσού και στα νότια με το χωριό Ασώματος (περί τα 2 χμ.).
Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 165 |
| 1891 | 183 |
| 1901 | 205 |
| 1911 | 239 |
| 1921 | 175 |
| 1931 | 145 (106 Ελληνοκύπριοι και 39 Τουρκοκύπριοι) |
| 1946 | 248 (186 Ελληνοκύπριοι και 62 Τουρκοκύπριοι) |
| 1960 | 422 (305 Ελληνοκύπριοι και 117 Τουρκοκύπριοι) |
| 1973 | 531 (510 Ελληνοκύπριοι και 21 Τουρκοκύπριοι) |
| 1976 | 609 (όλοι Ελληνοκύπριοι) |
| 1982 | 1.766 |
| 1992 | 3.022 |
| 2001 | 3.294 |
Μετά το 1964, εξαιτίας των διακοινοτικών ταραχών που ακολούθησαν την τουρκοκυπριακή ανταρσία, οι περισσότεροι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του Τραχωνιού εγκατέλειψαν το χωριό τους και μετακινήθηκαν σε γειτονικά αμιγή τουρκοκυπριακά και μεικτά χωριά, στο πλαίσιο οδηγιών της Άγκυρας για δημιουργία στην Κύπρο ισχυρών τουρκοκυπριακών θυλάκων. Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 οι εναπομείναντες Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του Τραχωνιού εξαναγκάστηκαν από την ηγεσία τους να εγκαταλείψουν το χωριό τους και να μεταφερθούν, μαζί με όλους τους άλλους Τουρκοκυπρίους των ελεύθερων περιοχών, για εγκατάσταση στις κατεχόμενες περιοχές. Η μεταφορά τους έγινε το 1975. Στη συνέχεια το χωριό δέχτηκε ένα πολύ μεγάλο αριθμό Ελληνοκυπρίων εκτοπισμένων. Στην περιοχή του δημιουργήθηκαν συνοικισμοί αυτοστέγασης εκτοπισμένων.
Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια με την ίδια ονομασία. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Tracori. Ο ντε Μας Λατρί αναφέρει το χωριό ως φέουδο που ανήκε στο τάγμα των Ναϊτών ιπποτών κατά τον 13ο αιώνα. Όμως μετά τη διάλυση του τάγματος αυτού, στις αρχές του 14ου αιώνα, το Τραχώνι περιήλθε (όπως και τα άλλα χωριά των Ναϊτών) στην κατοχή των Ιωαννιτών ιπποτών. Η ονομασία του χωριού, πάντως, φανερώνει ότι τούτο είναι αρχαιότερο του φράγκικου Μεσαίωνα πιθανότατα ιδρυμένο κατά τα Βυζαντινά χρόνια.
Η ονομασία του χωριού, όπως και του δεύτερου με την ίδια ονομασία, όπως και του προαστίου Τράχωνας της Λευκωσίας, προήλθε από την αρχαία ελληνική λέξη τραχών, που σήμαινε τραχύ και πετρώδες έδαφος όπως λέγει και ο Στράβων. Τοποθεσίες με την ονομασία Τράχωνας και Τραχώνι υπάρχουν πολλές στην Κύπρο. Ωστόσο οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού το ονόμαζαν Kaykale, που σημαίνει πέτρινο οχυρό.
Στην περιοχή του χωριού, και συγκεκριμένα στον λόφο Βούναρο στα δυτικά του, βρέθηκαν αρχαία αντικείμενα που αποδεικνύουν ότι υφίστατο εκεί προϊστορικός οικισμός της Νεολιθικής ή και της Χαλκολιθικής περιόδου.
Κοντά στο χωριό βρίσκεται το μικρό μεσαιωνικό ξωκλήσι της Παναγίας, που δέχθηκε διάφορες επισκευές. Η εκκλησία του Αγίου Μάμα κτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στον χώρο παλαιότερου ναού.
Τραχώνι Λευκωσίας: Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, περί τα 13 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Λευκωσίας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.
Το Τραχώνι είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 105 μέτρων, το δε τοπίο του είναι καμπίσιο με μια μικρή κλίση από τα βόρεια προς τα νότια. Το υψόμετρο από τα 120 μέτρα στα βόρειά του σύνορα, μειώνεται στα 105 μέτρα στον οικισμό και στα 90 μέτρα στα νότιά του σύνορα.
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου που αποτελούνται από άμμους, χαλίκια και αργίλλους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη.
Το Τραχώνι δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 360 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι ελιές και λίγα εσπεριδοειδή.
Όσον αφορά τη κτηνοτροφία, το 1973 εκτρέφονταν 198 πρόβατα, 165 κατσίκες, 78 αγελάδες, 16 βόδια και 1.950 πουλερικά.
Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Τραχώνι βρίσκεται δίπλα στον καινούργιο δρόμο Λευκωσίας-Αμμοχώστου που το συνδέει με τα δυο μεγάλα αστικά κέντρα. Συνδέεται επίσης στα βόρεια με το Νέο Χωριό (περί το 1 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Παλαίκυθρον (περί τα 2 χμ.).
Το χωριό, λόγω κυρίως της μικρής του απόστασης από το αστικό κέντρο της Λευκωσίας, γνώρισε σχεδόν συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 199 |
| 1891 | 204 |
| 1901 | 172 |
| 1911 | 220 |
| 1921 | 263 |
| 1931 | 296 |
| 1946 | 429 |
| 1960 | 578 |
| 1973 | 654 |
Όλοι οι κάτοικοί του προσφυγοποιήθηκαν μετά την τουρκική εισβολή του 1974.
Και του χωριού αυτού η ονομασία έχει αρχαία ελληνική προέλευση (δες για το χωριό Τραχώνι Λεμεσού) και φανερώνει ότι τούτο πιθανότατα ήταν ιδρυμένο κατά τα Βυζαντινά χρόνια.
Σε παλαιούς χάρτες το χωριό βρίσκεται σημειωμένο ως Traconi αλλά και ως Tracani. Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να τουρκοποιήσουν όλα τα ελληνικά τοπωνύμια των κατεχομένων περιοχών της Κύπρου, μετονόμασαν το χωριό σε Demirhan.
Το Τραχώνι ήταν φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εγκαταλειμμένο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 15ου αιώνα, αρχικά λατινικό που αργότερα μετετράπη σε τζαμί και τελικά εγκαταλείφθηκε. Ο R. Gunnis (1936) γράφει πως επί ημερών του εχρησιμοποιείτο ακόμη ως στάβλος, όμως τότε διασώθηκε. Άλλη εκκλησία, αφιερωμένη στην Παναγία, είναι αρκετά ωραίο κτίσμα του 17ου αιώνα.
Από την περιοχή του χωριού περνούσε ο κυπριακός σιδηρόδρομος (γραμμή Λευκωσίας-Αμμοχώστου) κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.
Μετά την προσφυγοποίηση των κατοίκων του Τραχωνιού το καλοκαίρι του 1974, λόγω της τουρκικής εισβολής, σ' αυτό εγκαταστάθηκαν Τουρκοκύπριοι και έποικοι από την Τουρκία. Είκοσι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι του χωριού παραμένουν αγνοούμενοι από το καλοκαίρι του 1974.