Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αλασσα- Alassa. Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, 12 περίπου χμ. στα ΒΔ. του Ύψωνα. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 240 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στη δεξιά όχθη του ποταμού Κούρη. Σε λιγότερο από ένα χιλιόμετρο στα νότια του οικισμού βρίσκεται η συμβολή Κούρη- Λιμνάτη.

Το χωριό που είναι ξαπλωμένο γύρω από τον κεντρικό δρόμο Ύψωνα -Τριμίκλινης, βρίσκεται πάνω σε κρητίδες, μάργες και μαργαϊκές κρητίδες του σχηματισμού Πάχνας, της Μειόκαινης περιόδου.

Η βαθιά κοιλάδα του Κούρη, που μπορεί να χαρακτηριστεί φαράγγι με τις προσχώσεις και τους μαιάνδρους της, είναι το κύριο μορφολογικό χαρακτηριστικό του χωριού. Η έκταση μεταξύ Λιμνάτη και Κούρη, στα βόρεια του χωριού, παρουσιάζει τις γνωστές ήπιες καμπυλότητες των κιμωλιούχων πετρωμάτων, αν και το τοπίο, ιδιαίτερα στην περίπτωση αυτή, είναι αρκετά διαμελισμένο από τους παραπόταμους των δυο αυτών ποταμών.

Η Άλασσα, που δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση 553 χιλιοστομέτρων, δεν βρίσκεται στην περιφέρεια των Αμπελοχωριών, αλλά νοτιότερα στην περιφέρεια όπου κυριαρχούν οι ξηρικές καλλιέργειες των σιτηρών, της ελιάς και της χαρουπιάς. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της Άλασσας οι κυριότερες καλλιέργειες είναι οι χαρουπιές, λίγες ελιές, πολύ λίγα σιτηρά, λίγα αμπέλια (επιτραπέζια και οινοποιήσιμα), αμυγδαλιές και κτηνοτροφικά φυτά. Κατά μήκος της στενής προσχωσιγενούς κοιλάδας του Κούρη αναπτύχθηκαν και τα εσπεριδοειδή και λίγα αμπέλια. Το κυριότερο γεωργικό εισόδημα προέρχεται από τις αρδευόμενες καλλιέργειες κατά μήκος της κοιλάδας αυτής. Η κτηνοτροφία δεν είναι ανεπτυγμένη.

Στις όχθες του ποταμού και στις ακαλλιέργητες εκτάσεις του χωριού κυριαρχούν ο ασπάλαθος, ο σχίνος, το θυμάρι, ο λάδανος, η αγριοχαρουπιά, η αγριοελιά, η τρεμιθιά και μια τεράστια άλλη ποικιλία θαμνωδών και ποωδών φυτών. Οι ευκάλυπτοι, τα κυπαρίσσια και οι λεύκες με το ανάστημά τους ξεπροβάλλουν ευδιάκριτα από τις όχθες του ποταμού.

Ο Κούρης, όπως είναι φυσικό, κουβάλησε στην κοίτη του τεράστιες ποσότητες κροκάλων, όλων των τύπων και διαστάσεων, από το πυριγενές σύμπλεγμα του Τροόδους και τις εναπέθεσε στις όχθες του. Αυτές οι κροκάλες, μαζί με την πελεκητή ασβεστόπετρα, χρησιμοποιήθηκαν ως δομικό υλικό τόσο στην κατασκευή των σπιτιών όσο και στην κατασκευή δομών και τοίχων αντιστήριξης. Οι κροκάλες αυτές στις όχθες των σημερινών μαιάνδρων του ποταμού είναι οι μόνες που διαχωρίζουν τα καλλιεργούμενα κτήματα των εσπεριδοειδών από την υπόλοιπη κοίτη του ποταμού. Είναι έκδηλο πως οι καλλιεργούμενες με εσπεριδοειδή εκτάσεις βρίσκονται στο πεδίο πλημμυρών του ποταμού, και πως σε καιρούς ψηλής βροχόπτωσης και ανεβασμένης ροής του ποταμού η όλη έκταση καλύπτεται με τις πλημμύρες.

Βλέπε λήμμα: Φράγμα Κούρη

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού του οικισμού της Άλασσας έχουν ως ακολούθως:

Η γειτνίαση με τη Λεμεσό εξασφαλίζει εργοδότηση σε ένα σημαντικό μέρος του εργατικού δυναμικού του χωριού.

Το χωριό εξυπηρετείται από ένα σχετικά ικανοποιητικό συγκοινωνιακό δίκτυο. Στα νότια συνδέεται με τον Ύψωνα και με τον κύριο δρόμο Πάφου- Λεμεσού. Λίγα μέτρα στα βόρεια, το χωριό συνδέεται με τον καινούργιο δρόμο Λεμεσού-Πλατρών.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό φαίνεται ότι ήταν μεγαλύτερο σε παλαιότερες εποχές και μνημονεύεται σε παλαιό χειρόγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας. Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Αργότερα έπεσε σε παρακμή και οι κάτοικοί του μειώθηκαν στο ελάχιστο. Σήμερα η αρχική τοποθεσία του οικισμού έχει εγκαταλειφθεί, λόγω της δημιουργίας του μεγάλου  φράγματος του Κούρη, κι έχουν κτιστεί καινούργια σπίτια βορειότερα, σε ψηλότερη τοποθεσία.

Ο Τζέφρυ (1918) το βρήκε «μικρό, σύγχρονο, ασήμαντο μικροοικισμό». (G. Jeffery: A description of the Historic Monuments of Cyprus, σσ. 361, 371).

Ο Ν. Γ. Κυριαζής γράφει: «Χωρίον ἂλλοτε, ἐλάχιστος συνοικισμός τόν παρελθόντα αἰῶνα, ἢρχισεν ἀπό τοῡ 1930 νά συνοικίζεται καί πάλιν. Σήμερον εἶναι μικρός συνοικισμός»(Ν.Γ. Κυριαζή, Τα χωριά τῆς Κύπρου,  σσ. 40-41).

Οι ανασκαφές που έγιναν, σε μια προσπάθεια να αποκαλυφθεί το ιστορικό παρελθόν του χωριού, προτού καλυφθεί από τα νερά του φράγματος, απέδειξαν πως η ζωή στην περιοχή της Άλασσας συνεχίζεται για χιλιάδες χρόνια. Αποκαλύφθηκε ήδη αρχαιότατος συνοικισμός στα νότια του χωριού, και κατοικία υστερο-ρωμαϊκών χρόνων (5ου μ.Χ. αιώνα) στα δυτικά, στην όχθη του Κούρη.

Το μεγαλύτερο μέρος της Άλασσας καλύφθηκε από το νερό του Κούρη, του μεγαλύτερου μέχρι τώρα φράγματος της Κύπρου. Η Άλασσα μετακινήθηκε στα βόρεια του προηγούμενου οικισμού. Το χωριό με την ιστορία, τους θρύλους και τις παραδόσεις του, αλλά ιδιαίτερα με τις αρχαιότητες του που τώρα ανακαλύπτονται, σκεπάστηκε για πάντα από το νερό του τεράστιου φράγματος του Κούρη.

Φαράγγι του Κούρη

Το χωριό Άλασσα είναι συνδεδεμένο με ένα σημαντικό γεωμορφολογικό φαινόμενο. Στα νότια του χωριού, εκεί που τελειώνει το σημερινό φαράγγι του Κούρη, βρίσκεται η παλιά στάθμη της θάλασσας. Ίσως αυτό να συνέβαινε κατά την Πλειστόκαινη περίοδο (βλ: R.A.M. Wilson & F.T. Ingham, The Geology of the Xeros -Troodos Area - With an Account of the Mineral Resources, σ. 25). Λόγω ανύψωσης της στεριάς σε σχέση με τη θάλασσα, άρχισε ένας νέος κύκλος διάβρωσης. Αυτό είχε σαν συνέπεια την ανανέωση τόσο της τοπογραφίας όσο και του ποτάμιου δικτύου. Ο Κούρης τώρα, σε σχετικά ανυψωμένο επίπεδο, άρχισε μια καινούργια εκβάθυνση της κοιλάδας που είναι εμφανής στα δυτικά της Άλασσας. Είναι εμφανείς επίσης οι ποτάμιες αναβαθμίδες στις όχθες του ποταμού καθώς και οι μαίανδροι στην κοίτη του ποταμού. Τόσο το φαράγγι στα δυτικά της Άλασσας όσο και άλλα σε βορειότερα τμήματα του ποταμού, μέχρι τον Αμίαντο, είναι αποτελέσματα του ανανεωμένου κύκλου της διάβρωσης. Αμμοχάλικα στις όχθες του δρόμου, πολύ πιο ψηλά από τη σημερινή κοίτη του ποταμού, μεταξύ του σημερινού οικισμού και του ποταμού, είναι πιθανά τεκμήρια της παλιάς κοίτης του Κούρη.

Συνυφασμένες με το ιδιαίτερο αυτό γεωμορφολογικό φαινόμενο είναι και οι ώριμες κοιλάδες που συναντιώνται στα βόρεια τμήματα του Κούρη και των παραποτάμων του (η φράση «ώριμος» χρησιμοποιείται έχοντας υπόψη τον κύκλο της διάβρωσης). Αυτό ιδιαίτερα είναι έκδηλο στον Μέσα Ποταμό, και σε βόρεια τμήματα του ποταμού Αμιάντου, παραπόταμου του Κούρη.

Τοπων: Άλασσα, αρχαιότατο όνομα που πιθανώς σχετίζεται προς το προϊστορικό όνομα της Κύπρου: Αλασία ή Αλάσια (βλέπε και επίκληση προς τον θεό Απόλλωνα, ως Αλασιώταν). Με το όνομα Άλασσα αναφέρεται και αρχαιότατη πόλη στην Κρήτη (Head - Σβορώνου, Ιστορία των Νομισμάτων, τ. Α', σ. 578). Τοποθεσία Άλασσος απαντάται και στο χωριό Λύση.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια