Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεικτό χωριό της επαρχίας Πάφου, στα νότια του δάσους Πάφου, 640 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τοποθετημένη μόνο 2 χμ. στα δυτικά της Παναγιάς, η Ασπρογιά είναι διαμελισμένη από το ποτάμιο δίκτυο της Έζουσας, ιδιαίτερα του αργακιού του Ασπρόκρεμμου και του αργακιού του Λάκκου της Στερατζιάς. Στα ανατολικά του χωριού βρίσκεται ο υδροκρίτης μεταξύ των ποταμών της Έζουσας και του Ξεροπόταμου.

Το χωριό, που δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 725 περίπου χιλιοστόμετρα, χαρακτηρίζεται από μια σχετικά μεγάλη ποικιλία εδαφών, όπως είναι τα ασβεστούχα, τα φαιοχώματα και τα πυριτιούχα. Τα εδάφη αυτά αναπτύχθηκαν πάνω στις κρητίδες, τις μάργες, τις μαργαϊκές κρητίδες, τις λάβες και τις αποθέσεις του σχηματισμού των Μαμωνιών. Στα νοτιοανατολικά του χωριού είναι αισθητή η παρουσία κάποιου ρήγματος.

Οι κυριότερες καλλιέργειες είναι τα οινοποιήσιμα αμπέλια, τα σιτηρά, τα όσπρια, τα νομευτικά φυτά, οι αμυγδαλιές, οι ελιές, λίγα φρουτόδεντρα (κυρίως μηλιές), πολύ λίγα λαχανικά και καρπούζια. Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ο οικισμός είναι αραιοδομημένος, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στο ανάγλυφο. Οι οικοδομές βρίσκονται κυρίως κατά μήκος ενός δρόμου που διασχίζει το χωριό και ενώνεται με την Παναγιά. Ο δρόμος αυτός είναι πιο σύντομος από τον κύριο δρόμο Πάφου - Κανναβιούς - Παναγιάς που περνά στα βόρεια της Ασπρογιάς.

Από συγκοινωνιακής απόψεως το χωριό βρίσκεται στον κύριο δρόμο Πάφου -Πολεμίου - Παναγιάς. Τρία περίπου χμ. στα δυτικά του χωριού υπάρχει δασικός δρόμος προς το δάσος Πάφου. Ο δρόμος αυτός στα βορειοανατολικά ακολουθεί το αργάκι της Αγυιάς και οδηγεί προς την Αγυιά. Άλλος δρόμος προς τα βορειοδυτικά οδηγεί πιο σύντομα προς το Σταυρό της Ψώκας.

Αν και η Ασπρογιά δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο των λουζινιανο - βενετικών φέουδων και βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, ωστόσο εμφανίζεται στους βενετικούς χάρτες με το όνομα Aspreia. Ο Τζέφρυ αναφέρεται στα σπίτια του χωριού που είναι κτισμένα με πελεκητή ασβεστόπετρα. Εξάλλου ο Τζ. Χιλλ κάμνει αναφορά σε αρχαίο μεταλλείο σιδηροπυρίτη στο χωριό (G. Hill, A History of Cyprus, I, σ. 9).

Ο Γκάννις μνημονεύει την εκκλησία του Αγίου Επιφανίου που είναι «γοητευτική οικοδομή με επικλινή στέγη... με μια επιγραφή στο εσωτερικό που μαρτυρεί πως ανοικοδομήθηκε το 1723.»

Τοπων: Ασπρογιά ή Ασπρογειά, όνομα που για την προέλευσή του υπάρχουν δυο εκδοχές:

α) Προήλθε από το χρώμα του εδάφους του, που είναι λευκό εξαιτίας των ασβεστολιθικών πετρωμάτων της περιοχής. Δηλαδή Άσπρη Γη.

β) Το χωριό, προκειμένου να ξεχωρίζει από τα δυο διπλανά του χωριά, την Πάνω Παναγιά και την Κάτω Παναγιά, ονομαζόταν αρχικά Άσπρη Παναγιά και οι δυο αυτές λέξεις έδωσαν τελικά την ονομασία Ασπρογιά.

Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού το ονόμαζαν Aktepe, που σημαίνει άσπρος λόφος. Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν αρχαία κατάλοιπα των Προϊστορικών χρόνων και ενδείξεις για μεταλλευτική δραστηριότητα. Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον άγιο Επιφάνιο.