Αγρός
Ονομασία τεσσάρων, τουλάχιστον, μεσαιωνικών οικισμών της Κύπρου, οι οποίοι δεν υπάρχουν σήμερα.
Ο ένας οικισμός απαντάται σημειωμένος σε παλαιούς χάρτες ως Agra ή και Aero. Βρισκόταν στην επαρχία της Λάρνακας, στα δυτικά του χωριού Vala (=Βάβλα), περίπου στην περιοχή του σημερινού μικρού χωριού Λάγια ή ακόμη δυτικότερα, πλησιέστερα προς το σημερινό χωριό Ακαπνού. Στον χάρτη του Α. Ortelius (1573) ο οικισμός βρίσκεται σημειωμένος ως Agra.
Στον ίδιο χάρτη βρίσκεται και οικισμός σημειωμένος ως Aero, επίσης στην επαρχία της Λάρνακας, στα βορειοανατολικά του σημερινού χωριού Κόρνος (Corno) και στα νοτιοανατολικά του σημερινού χωριού Μαθιάτης (Matiati), δηλαδή περίπου κοντά στο σημερινό χωριό Σιά (που δεν σημειώνεται στον χάρτη).
Ένας τρίτος οικισμός αναφέρεται από τον ντε Μας Λατρί ως Agros tu Gatrani, που μνημονεύεται και σε παλαιό χειρόγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας ως Agros tu Gatani (=Αγρός του Κατράνι ή και Γκατάνη ή και Γκαττάνι πιθανότατα). Αναφέρεται ότι ο οικισμός αυτός βρισκόταν στη Μαραθάσα, μάλιστα δε στο τμήμα της εκείνο που κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ανήκε στον κόμητα της Έδεσσας (Marath du comte d' Edesse). Κατά τον Ν.Γ. Κυριαζή («Τά χωριά τῆς Κύπρου», 1952, σ. 34), ο οικισμός αυτός βρισκόταν κοντά στο σημερινό χωριό Λεμίθου της Μαραθάσας όπου υπάρχει τοποθεσία agros, «εἰς τήν ἀντίθετον πλευράν τοῦ βουνώδους ὑψώματος η οποία και ήταν πλήρης ἐρειπίων, θεμελίων καί ἂλλων λειψάνων τοῦ ἐδῶ προϋπάρξαντος χωρίου Ἀγρός». Ο ίδιος μελετητής προσθέτει ότι και η παράδοση ανέφερε πως το χωριό Λεμίθου διαδέχθηκε χωριό που λεγόταν Αγρός, ενώ και στην εκκλησία της Λεμίθου υπήρχε πολύτιμη εικόνα της Παναγίας του Αγρού με χρονολογία 1608. Προσθέτει επίσης πως το χωριό Αγρός κατεστράφη, σύμφωνα προς τις ενδείξεις, προ του 1763 γιατί δεν αναγράφεται σε σχετικό με την περιοχή κώδικα του χρόνου αυτού.
Στη Μαραθάσα επίσης, αλλά στο τμήμα της εκείνο που κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας αποτελούσε βασιλική ιδιοκτησία (Marath Real), αναφέρεται ότι υφίστατο και οικισμός με την ονομασία Έσω Αγρός. Έσω, προφανώς για να διακρίνεται από τον άλλο οικισμό της Μαραθάσας. Σε παλαιό χειρόγραφο το χωριό μνημονεύεται ως Esoagros, χωρίς όμως σαφή αναφορά για την τοποθεσία στην οποία βρισκόταν.
Σύμφωνα προς μια άποψη ο Έσω Αγρός ήταν ο ίδιος με τον Αγρό του Γκαττάνι, κοντά στη Λεμίθου, άρα θα πρέπει να υφίστατο κάπου αλλού κι ένας Έξω Αγρός. Ο Ν.Γ. Κυριαζής (ό.π.π., σσ. 34-35) υποθέτει πως ο Έξω Αγρός βρισκόταν κάπου κοντά στο σημερινό χωριό Οίκος, όπου υφίσταται τοπωνύμιο Έξαρχος, προερχόμενο ίσως από την ονομασία Έξαγρος (=Έξω Αγρός). Προσθέτει ότι τοποθεσία με παρόμοια ονομασία υπάρχει και κοντά στο χωριό Λάγια, αλλά αυτό δεν βρίσκεται στη Μαραθάσα κι εξάλλου στην περιοχή του ο οικισμός σημειώνεται σαφώς ως Agra στον χάρτη του Α. Ortelius.
Σε παλαιό χειρόγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας αναφέρεται και οικισμός Aero μεταξύ εκείνων της «επαρχίας Λακατάμιας». Ίσως επρόκειτο για έναν πέμπτο οικισμό με την ονομασία Αγρός.
Σε άλλη περίπτωση, ο Φλώριος Βουστρώνιος αναφερόμενος σε γεγονότα του 1373 (εισβολή των Γενουατών στο βασίλειο της Κύπρου), ομιλεί για στρατιωτική δύναμη του βασιλείου που, καθ’ οδόν από την Αμμόχωστο προς την Λευκωσία, συνάντησε μικρή δύναμη Γενουατών την οποία και νίκησε σε μάχη στο Πραστείον του Αγρού(Prastio de Agro), που πιθανότατα ήταν το σημερινό χωριό Πραστειόν της Μεσαορίας. Το ίδιο επεισόδιο αναφέρει και ο Λεόντιος Μαχαιράς.
Στην περίπτωση του Πραστειού της Μεσαορίας, η ονομασία «του Αγρού» δεν σημαίνει ότι κατ’ ανάγκην υπήρχε κάπου κοντά και οικισμός με το όνομα Αγρός. Ίσως να σημαίνει ότι αρχικά υπήρξε μετόχιον ή ιδιοκτησία του μοναστηριού του Μεγάλου Αγρού στο Τρόοδος. Πάντως κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας το Πραστειόν της Μεσαορίας ήταν φέουδο βασιλικής ιδιοκτησίας.
Πάντως κανένας από όλους τους πιο πάνω οικισμούς δεν φαίνεται να ταυτίζεται με το σημερινό μεγάλο χωριό Αγρός της Πιτσιλιάς. Όλοι οι πιο πάνω οικισμοί ήταν μάλλον μικροί και φαίνεται πως διαλύθηκαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.