Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η ΕΟΚΑ, μυστική στρατιωτική οργάνωση των Ελλήνων Κυπρίων, ήταν εκείνη που διεξήγαγε, με αρχηγό της τον Γεώργιο Γρίβα - Διγενή, τον τετραετή ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1955 - 1959 κατά των    Άγγλων κυριάρχων. Ο αγώνας εκείνος οδήγησε στην απελευθέρωση της Κύπρου που κατέστη το 1960 ανεξάρτητη Δημοκρατία.  

Ίδρυση της ΕΟΚΑ

 Οι πρώτες σκέψεις για την ίδρυση μαχητικής οργάνωσης των Ελλήνων της Κύπρου που σκοπό θα είχε την προώθηση του αγώνα για ένωση του νησιού με την Ελλάδα, χρονολογούνται στο 1948, χρόνο κατά τον οποίο στην Κύπρο η Εκκλησία αναδιοργανώθηκε και στελεχώθηκε με νέα ηγεσία, μετά από μια περίοδο 16 περίπου χρόνων κατά την οποία είχε αποψιλωθεί. Μετά την εξέγερση του Οκτωβρίου 1931 είχαν εξοριστεί οι μητροπολίτες Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς και Κυρηνείας Μακάριος, ενώ από το 1933 που πέθανε ο αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ' δεν είχε καταστεί δυνατό να πληρωθεί ο αρχιεπισκοπικός θρόνος. Το δικτατορικό καθεστώς της Παλμεροκρατίας που επεβλήθη μετά τα γεγονότα του 1931 συνεχίστηκε μέχρι το 1940. Μόνο μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η Εκκλησία κατόρθωσε να εκλέξει ξανά την ανώτατη ηγεσία της. Ο μητροπολίτης Κυρηνείας  Μακάριος επέστρεψε από την εξορία και εξελέγη αρχιεπίσκοπος μετά τον θάνατο του τοποτηρητή και, για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, αρχιεπισκόπου Λεοντίου. Στον θρόνο της Πάφου εξελέγη ο Κλεόπας, στον θρόνο Κυρήνειας ο Κυπριανός και στον θρόνο Κιτίου ο Μακάριος, που, από το 1950, έγινε αρχιεπίσκοπος.

Με την εκλογή νέας εκκλησιαστικής ηγεσίας, άρχισε και η μεθόδευση του αγώνα και η επαναφορά (με πιο μαχητική την αξίωση μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο) του παγίου αιτήματος των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ο Γεώργιος Γρίβας αναφέρει στα Απομνημονεύματά του (Αθήνα, 1961, σσ. 14 - 15) ότι οι πρώτες σκέψεις για τη διεξαγωγή στην Κύπρο ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα γίνονταν στην Αθήνα μεταξύ του ιδίου, του Αχιλλέως Κύρου και άλλων, από τον Ιουνίου του 1948. Κατά τον ίδιο χρόνο, παρόμοιες σκέψεις εξέφραζε και σε διάφορους κύκλους στην Κύπρο ο μητροπολίτης Κιτίου Μακάριος, ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ ΄.

Μακάριος Γ 

Το 1950, όταν ο Μακάριος Γ΄ ανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, προώθησε με πιο έντονο ρυθμό και περισσότερο δυναμικό τρόπο τον ενωτικό αγώνα, που προσπάθησε ταυτόχρονα να του δώσει και διεθνή δημοσιότητα. Οι μυστικές επαφές του με την ομάδα των Αθηνών ήσαν συνεχείς. Τον ίδιο χρόνο, ο Γρίβας είχε επαφές με τον στρατηγό Γ. Κοσμά, αρχηγό τότε του ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, ο οποίος ενημέρωσε σχετικά και τον στρατάρχη Αλ. Παπάγο.

Τον Μάιο του 1951 η ομάδα των Αθηνών, που απετελείτο από Κυπρίους εξόριστους και Ελλαδίτες, πρότεινε στον Γεώργιο Γρίβα, τότε απόστρατο συνταγματάρχη του ελληνικού στρατού, την αρχηγία του ένοπλου αγώνα στην Κύπρο. Ενήμερος ήταν και ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Τον Ιούλιο του 1951 ο Γρίβας ήρθε στην Κύπρο ως τουρίστας, με σκοπό την επί τόπου μελέτη των δυνατοτήτων για ένοπλο αγώνα στο νησί. Παράλληλα είχε επαφές με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο και απέκτησε τους πρώτους του συνεργάτες στην Κύπρο.

Ο Μακάριος διεξήγε, ταυτόχρονα, διπλωματικό και πολιτικό αγώνα, στοχεύοντας στη διεθνοποίηση του Κυπριακού ζητήματος και τη συζήτηση του στα διεθνή πλαίσια του ΟΗΕ, ελπίζοντας ότι έτσι θα εξανάγκαζε την κρατούσα δύναμη, τη Μεγάλη Βρετανία, να συζητήσει το πρόβλημα σοβαρά. Οι απογοητεύσεις στον πολιτικό τομέα, με την πλήρη άρνηση της Βρετανίας να παραδεχθεί έστω και την ύπαρξη Κυπριακού ζητήματος, με την αδυναμία των εξαρτωμένων από την Αγγλία ελληνικών κυβερνήσεων να επιτύχουν ο,τιδήποτε και με τα πενιχρά αποτελέσματα των πρώτων συζητήσεων επί του Κυπριακού που έγιναν στους διαδρόμους των Ηνωμένων Εθνών, οδήγησαν στην τελική απόφαση για διεξαγωγή στην Κύπρο του σχεδιαζόμενου ένοπλου αγώνα. Αφού πήρε την τελική έγκριση από τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, που ήταν και ο βασικός χρηματοδότης των μέχρι τότε ενεργειών, ο Γρίβας αναχώρησε κρυφά από την Ελλάδα για την Κύπρο με καράβι. Έφθασε στο νησί βράδυ με το πλοιάριο Άγιος Γεώργιος, στις 10 Νοεμβρίου 1954 κι αποβιβάστηκε μυστικά σε ερημική ακτή της Πάφου, κοντά στο χωριό Χλώρακα. Αμέσως άρχισε σκληρή εργασία για σύσταση μυστικής στρατιωτικής οργάνωσης. Άρχισε η στρατολόγηση και η εκπαίδευση ανδρών και η στελέχωση της οργάνωσης, η οποία πήρε την ονομασία ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών). Την ονομασία έδωσε ο Γρίβας, που για τον εαυτό του επέλεξε το εύστοχο και επιτυχές ψευδώνυμο Διγενής, το όνομα του Βυζαντινού ήρωα των ακριτικών επών.

Η ΕΟΚΑ, με τη σύμφωνη γνώμη του Μακαρίου (που είχε το ψευδώνυμο Γενικός) άρχισε τη δράση της εντυπωσιακά την 1η Απριλίου 1955. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ)

Η 4ετής ένοπλη επανάσταση των Ελλήνων Κυπρίων, με πολιτικό αρχηγό τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ' και στρατιωτικό αρχηγό τον συνταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα, άρχισε τα μεσάνυκτα της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955, με εκρήξεις βομβών που είχαν τοποθετηθεί από την ΕΟΚΑ σε κυβερνητικές εγκαταστάσεις των Βρεττανών. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ)

Πολιτική Επιτροπή

 Σκοπεύοντας στην καθολική συμμετοχή του λαού στον αγώνα και την περαιτέρω οργάνωση του εσωτερικού μετώπου, ο Γρίβας ίδρυσε το 1956 την Πολιτική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνος (ΠΕΚΑ) τους σκοπούς της οποίας καθόρισε ο ίδιος ως εξής:

• Συντονισμός πολιτικού και στρατιωτικού αγώνα.
• Διατήρηση αρραγούς εσωτερικού μετώπου.
• Εξύψωση του ηθικού του λαού.  
• Καταπολέμηση της εχθρικής προπαγάνδας.

Τακτική: Για διάφορους σοβαρούς λόγους, ένα ένοπλο επαναστατικό κίνημα στην Κύπρο αντιμετώπιζε ανυπέρβλητα σχεδόν προβλήματα. Οι κυριότεροι από τους λόγους αυτούς ήταν:

1. Ο νησιώτικος χαρακτήρας της Κύπρου και η γεωγραφική της θέση, που εμπόδιζε την ύπαρξη βάσεων των ανταρτών ή την διείσδυση οποιασδήποτε βοήθειας από γειτονικές χώρες.
2. Η περιορισμένη έκταση του νησιού και το ήμερο του τοπίου, που δεν παρείχε επαρκή απόκρυψη των ανταρτών σε αχανείς ή απρόσιτες εκτάσεις.
3. Το απειροπόλεμο των ιδίων των Κυπρίων, σε συνδυασμό με τον πράο και φιλήσυχο χαρακτήρα τους που πολύ απείχε από του να μετατραπούν σε πολεμιστές.
4. Η συντριπτική υπεροχή του αντιπάλου (των Βρετανών) σε έμψυχο και άψυχο υλικό.

Οργανώνοντας την ΕΟΚΑ, ο αρχηγός της Γεώργιος Γρίβας έλαβε πολύ σοβαρά υπ’ όψιν τους πιο πάνω παράγοντες, που πέτυχε ως ένα πολύ μεγάλο βαθμό να τους εξουδετερώσει ή αντισταθμίσει, αντιπαραβάλλοντας:

1. Μια μορφή ανταρτοπολέμου που βασιζόταν στη γρήγορη μετακίνηση, στα αστραπιαία και αιφνιδιαστικά κτυπήματα και στην ταχεία εξαφάνιση.
2. Την αποφυγή κατά μέτωπο επιθέσεων και γενικής αντιπαράταξης προς τον εχθρό.
3. Την μαζική συμμετοχή του λαού, που με συνεχείς διαδηλώσεις, παναπεργίες, ή ακόμη και παθητική αντίσταση, απασχολούσε μόνιμα μεγάλες δυνάμεις του αντιπάλου.
4. Την καλλιέργεια αγωνιστικού φρονήματος και την εξύψωση του ηθικού των αγωνιστών αλλά και ολόκληρου του λαού.
5. Την αυστηρή πειθαρχία και την αμείλικτη τιμωρία όλων εκείνων που είτε πρόδιδαν μυστικά της ΕΟΚΑ, είτε απέφευγαν να εκτελέσουν την αποστολή τους και το καθήκον τους.

Η τακτική αυτή του συνταγματάρχη Γεωργίου Γρίβα αποδείχτηκε ικανοποιητική και κατέστησε την ΕΟΚΑ υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη που απασχολούσε μόνιμα πέραν των 20.000 ανδρών των βρετανικών δυνάμεων ασφαλείας. Ωστόσο το απειροπόλεμο των ανδρών της ΕΟΚΑ ήταν μια από τις βασικές αιτίες των απωλειών που η οργάνωση είχε κατά τα 4 χρόνια της αγωνιστικής της δραστηριότητας, σε έμψυχο υλικό. Οι περισσότεροι από τους άνδρες της οργάνωσης που έπεσαν, χάθηκαν ακριβώς εξ αιτίας της πολεμικής τους απειρίας: είτε από έκρηξη βομβών που κατασκεύαζαν, τοποθετούσαν ή μετέφεραν, είτε από ανεπαρκή μέτρα ασφαλείας, είτε σε συγκρούσεις προς τον εχθρό κατά τις οποίες η ανεπαρκής εκπαίδευσή τους τους καθιστούσε ευάλωτους στα αγγλικά πυρά.

Παρά ταύτα, πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις της ΕΟΚΑ χαρακτηρίστηκαν από πράξεις ανδρείας και ηρωισμού. Μεγάλη συμμετοχή στον Αγώνα της ΕΟΚΑ και οι γυναίκες της Κύπρου. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ) 

 Αναγνώριση της ΕΟΚΑ

Η 1η Απριλίου τιμάται ως εθνική επέτειος από τους   Έλληνες της Κύπρου, σαν η μέρα έναρξης του αγώνα της ΕΟΚΑ. Τον Ιανουάριο του 1986 κατετέθη στην κυπριακή Βουλή σχέδιο νόμου με το οποίο η ΕΟΚΑ αναγνωρίζεται επίσημα ως η απελευθερωτική οργάνωση της Κύπρου.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια