Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια της παράκτιας πεδιάδας της Πάφου. Βρίσκεται περί τα 4 χμ. βόρεια της πόλης της Πάφου, επί του άσφαλτο  Πάφου - Τάλας - μοναστηριού Αγίου Νεοφύτου. Το χωριό συνδέεται οδικά με το γειτονικό του χωριό Κισσόνεργα που βρίσκεται περί τα 3 χμ. στα βορειοδυτικά, και με τον κύριο δρόμο Πάφου - Πόλης στα νοτιοανατολικά.

Βλέπε: Ιστορικές ειδήσεις για την Έμπα

Από γεωλογικής απόψεως το χωριό είναι κτισμένο πάνω στις αποθέσεις των θαλάσσιων αναβαθμίδων (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, άμμοι, χαλίκια κλπ.) της Πλειστόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στις αποθέσεις αυτές αναπτύχθηκαν εδάφη τέρρα ρόζα, καφκάλλες και μαμώνια. Επειδή τα στρώματα των θαλάσσιων αναβαθμίδων είναι πορώδη, σχημάτισαν τοπικό υδροφόρο στρώμα στην περιοχή μεταξύ των χωριών Έμπας και Κισσόνεργας. Το υδροφόρο στρώμα, που καταλαμβάνει μια έκταση 15 τετρ. χμ., υπεραντλείται με την ανόρυξη δεκάδων γεωτρήσεων από κατοίκους της περιοχής που προσπαθούν να αξιοποιήσουν όσο πιο πολύ μπορούν τους υδάτινους αυτούς πόρους. Το τοπίο της Έμπας είναι σήμερα γεμάτο από γεωτρήσεις και δεξαμενές, αρκετές από τις οποίες είναι εγκαταλειμμένες.

Το χωριό είναι κτισμένο πάνω σε θαλάσσια αναβαθμίδα, σε μέσο υψόμετρο 135 μέτρων. Το ανάγλυφο είναι καμπίσιο, με μια ανεπαίσθητη κλίση προς τη θάλασσα. Στα βόρεια του χωριού το τοπίο είναι διαμελισμένο από το αργάκι του  Αγίου Γεωργίου που έχει διανοίξει μια μακρόστενη κοιλάδα με κατεύθυνση Α. -Δ.

Η Έμπα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωριών που έχουν ευεργετηθεί από το αρδευτικό έργο της Πάφου. Ο δυτικός κεντρικός σωληναγωγός, μήκους 21 χμ., που αρχίζει από το τέλος του κυρίου καναλιού, περνά δίπλα από το χωριό και τροφοδοτεί με νερό ολόκληρη τη δυτική περιοχή του έργου, μέχρι το χωριό   Άγιος Γεώργιος της Πέγειας. Στα νότια του χωριού κατασκευάστηκε, στα πλαίσια του αρδευτικού σχεδίου, αντλιοστάσιο νερού. Ακόμη, στο χωριό εφαρμόστηκε σχέδιο αναδασμού, που επέφερε ευεργετικές αλλαγές στο όλο σύστημα της ιδιοκτησίας γης.

Η περιοχή του χωριού δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 460 χιλιοστόμετρα. Οι κύριες καλλιέργειες στην περιοχή είναι τα αμπέλια (επιτραπέζιες και οινοποιήσιμες ποικιλίες), τα λαχανικά (κυρίως πατάτες, ντομάτες, αγγούρια και κρεμμύδια) και τα νομευτικά φυτά. Καλλιεργούνται επίσης λίγα όσπρια, λεμονιές, αμυγδαλιές, χαρουπιές, τα σιτηρά, τα φιστίκια, το αβοκάτο, καθώς και λίγες μπανανιές, ελιές και συκιές. Η κτηνοτροφία περιορίζεται στην εκτροφή αιγοπροβάτων. Η μόνη βιομηχανική δραστηριότητα στο χωριό είναι η κατασκευή μεταλλικών επίπλων και σκευών.

Το σχέδιο αναδασμού που εφαρμόστηκε στο χωριό, συμπληρώθηκε το 1986.

Το χωριό άρχισε, κατά τα τελευταία χρόνια, να τουριστικοποιείται με την ανέγερση αρκετών εξοχικών κατοικιών. Παρά τον σχετικό οικοδομικό οργασμό που παρατηρήθηκε, και παρά την ύπαρξη συγχρόνων οικοδομών, διατηρούνται ακόμη στην Έμπα σπίτια παλαιά, κτισμένα με την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική.

Η μικρή απόσταση του χωριού από την πόλη της Πάφου και η τουριστική του ανάπτυξη, συνέβαλαν στην αλματώδη πληθυσμιακή του αύξηση.Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ένα μεγάλο μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Έμπας εργάζεται στη γειτονική Πάφο.

Ο οικισμός αναπτύχθηκε κυρίως κατά μήκος του κύριου δρόμου που διασχίζει το χωριό και που οδηγεί στην Πάφο. Στην Έμπα, όπως και στην πόλη της Πάφου και στα πολύ γειτονικά χωριά, έχουν εκπονηθεί τοπικά πολεοδομικά σχέδια, ενώ η υπόλοιπη παράκτια πεδιάδα της Πάφου καλύπτεται με πολεοδομικές ζώνες.

Το χωριό ήταν γνωστό, με το ίδιο ακριβώς όνομα, τουλάχιστον από την εποχή της Φραγκοκρατίας, αφού τούτο αναφέρεται από τον Λεόντιο Μαχαιρά (Χρονικόν, παρ. 129) ο οποίος και σημειώνει μια επίσκεψη, σ' αυτό, του βασιλιά Πέτρου Α' (1359 - 1369): ...καί ὁ ρῆγας ἐπῆγεν κυνηγῶντα καί ἐπέσωσεν εἰς τήν Ἒμπαν πρός τήν Πάφον...

Εξάλλου ο Λουί ντε Μας Λατρί περιλαμβάνει το χωριό μεταξύ εκείνων που ανήκαν κατά τη Φραγκοκρατία στη βασιλική οικογένεια της Κύπρου, και μάλιστα ένα από τα βασιλικά χωριά που καλλιεργούσαν ζαχαροκάλαμο. Από το 1468 το χωριό, μαζί με αρκετά άλλα, ανήκε στη διοικητική περιοχή της Χρυσοχούς, υπό τον τοπικό εμπαλή (bailliage). Ο Μας ντε Λατρί, στο έργο του Hist. de Chypre (vol. HI, p. 254) μνημονεύει τον baille de Enbes el Lenbes et Hrousoho (εμπαλή της Έμπας και της Λέμπας και της Χρυσοχούς).

Είναι, ωστόσο γενικά αποδεκτό ότι ο οικισμός της Έμπας είναι ακόμη αρχαιότερος και θα πρέπει να υφίστατο και κατά τη Βυζαντινή εποχή. Το πιο σημαντικό αρχαιολογικό μνημείο του χωριού είναι η γνωστή εκκλησία της Παναγίας Χρυσελεούσας (13ου αιώνα), την οποία και μνημονεύουν πολλοί μελετητές. Στην εκκλησία, σε σχήμα ελεύθερου σταυρού, υπάρχουν κατάλοιπα του αρχικού βυζαντινού της διακόσμου καθώς και μεταγενέστερες τοιχογραφίες. Η Αθηνά Ταρσούλη σημειώνει ότι ο Παντοκράτωρ, στον θόλο, είναι αριστουργηματικός σε χρωματική και γραμμική καθαρότητα μορφής. Μια φορητή εικόνα του Χριστού, ο Γ. Σωτηρίου θεώρησε ως την ωραιότερη που είδε στην Κύπρο. Η Ταρσούλη, επίσης, αναφέρει ότι είδε στην εκκλησία ένα ευαγγέλιο που είχε τυπωθεί στη Βενετία το 1539.

Ο Ιερώνυμος Περιστιάνης αναφέρει ότι στην Έμπα λειτούργησε δημοτικό κοινοτικό σχολείο με 30 - 40 μαθητές από το 1830 περίπου, με δάσκαλο τον ιερέα Νικόλαο. Μελάνι για γραφή τα παιδιά κατασκεύαζαν από τα φύλλα του φυτού ζαλατζιά που αφθονούσε στην περιοχή. Ο ιερωμένος δάσκαλος δίδασκε στον περίβολο της εκκλησίας, αλλά και στα χωράφια, όπου έπαιρνε μαζί του τους μαθητές και τους δίδασκε ενώ όργωνε. Ήταν αυστηρός δάσκαλος και μεταξύ των σκληρών τιμωριών που επέβαλλε, ήταν και το μαύρισμα του προσώπου των μαθητών του με μούζη από τη μαυρισμένη από τη φωτιά χύτρα του. Τον παπά Νικόλαο διαδέχθηκε για 10 χρόνια ο χωριανός Νικόλας Κουκκίδης που εισήγαγε την αλληλοδιδακτική μέθοδο. Γύρω στα 1870 ίδρυσε σχολείο στην Έμπα και κάποιος Διάκος από το χωριό Τάλα. Ο Λοΐζος Φιλίππου αναφέρει ότι σύμφωνα προς τις δικές του πληροφορίες, το πρώτο σχολείο της Έμπας ιδρύθηκε στα 1863, με δάσκαλο τον Κυριάκο Διάκο από το χωριό Άγιος Γεώργιος Σπαθαρικού. Ο Διάκος δίδασκε στον ηλιακόν της εκκλησίας του χωριού, και είχε μαθητές και από τα γύρω χωριά (Τάλα, Μεσόγη, Χλώρακα, Κισσόνεργα, Τρεμιθούσα). Τον Διάκο διαδέχθηκε κάποιος Χατζηπετρής από τη Λεμεσό, που γνώριζε λίγα περισσότερα από τον προκάτοχό του και δίδασκε τριγυρνώντας στα σπίτια του χωριού. Πέθανε στην Έμπα και τον διαδέχθηκε ο χωριανός Χατζή - βασίλης Χατζηφιλίππου που είχε διδάξει και σε πολλά άλλα μέρη της Κύπρου.

Πρέπει να σημειωθεί ότι ενδιαφέρον παρουσιάζει η χλωρίδα της περιοχής του χωριού, ιδιαίτερα σ' ό,τι αφορά την πλούσια οικογένεια των αγριολούλουδων. Δυστυχώς όμως τα πολλά αγριολούλουδα της περιοχής έχουν περιοριστεί σημαντικά κατά τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της επεκτάσεως των καλλιεργειών και της χρήσεως ζιζανιοκτόνων.

Η ονομασία του χωριού είναι καθαρά ελληνική, ανήκει μάλιστα στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα: Έμπα, στην κυπριακή διάλεκτο, σημαίνει είσελθε. Πιθανώς να δόθηκε στο χωριό η ονομασία αυτή γιατί είναι κτισμένο στο έμπα της Πάφου, δηλαδή στις παρυφές της πόλης, απ' όπου εισέρχονταν σ' αυτήν οι προερχόμενοι από τα βόρεια, βορειοδυτικά και δυτικά. Πιθανώς, ακόμη, να δόθηκε η ονομασία αυτή στο χωριό επειδή βρίσκεται σε τοποθεσία κοντά σε σημείο της ακτής απ’ όπου αναχωρούσαν ή έφθαναν στην Κύπρο διά θαλάσσης κατά τη Φραγκοκρατία και πιο πριν. Αναφέρεται σχετικά ότι από την περιοχή εκείνη είχε αναχωρήσει για την Ευρώπη ο βασιλιάς της Κύπρου Πέτρος Α' στα 1362. Γι' αυτό και ο Ντώκινς, στην αγγλική μετάφραση του Χρονικού του Λεοντίου Μαχαιρά, αποδίδει την ονομασία του χωριού ως Village οf Embarcation. Σχετική είναι και η ονομασία του γειτονικού, και ευρισκομένου πλησιέστερα προς τη θάλασσα χωριού Λέμπα, που φέρει την ίδια ακριβώς ονομασία με την προσθήκη του γαλλικού της άρθρου κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (L' Emba).

Σε μεσαιωνικούς χάρτες το χωριό είναι σημειωμένο ως Enba.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια