Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, περί τα 19 χμ. νοτιοδυτικά της Λευκωσίας. Γειτονικά του χωριά είναι τα Πέρα, οι Εργάτες, το Πολιτικόν και η Ψημολόφου.

Το χωριό είναι κτισμένο στην ανατολική όχθη του ποταμού Πηδιά, σε μέσο υψόμετρο 345 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το ποτάμιο δίκτυο του Πηδιά και του ποταμού του Ακακίου στα δυτικά της περιοχής του χωριού, έχουν διαμελίσει το τοπίο. Το ανάγλυφο είναι γενικά χαμηλό και μόνο μερικοί μεμονωμένοι λόφοι ξεπερνούν το υψόμετρο των 400 μέτρων. Από γεωλογικής απόψεως, το Επισκοπειόν βρίσκεται κτισμένο πάνω σε μεγάλη ποικιλία γεωλογικών αποθέσεων   που περιλαμβάνουν κυρίως αλλουβιακές αποθέσεις, άμμους, χαλίκια, αμμώδεις μάργες, αργίλλους, κρητίδες, μάργες, μαργαϊκές κρητίδες και λάβες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ερυθρογαίες, φαιοχώματα, ασβεστούχα και προσχωσιγενή εδάφη.

Η μέση ετήσια βροχόπτωση στην περιοχή του χωριού είναι γύρω στα 375 χιλιοστόμετρα. Καλλιεργούνται κυρίως τα σιτηρά, λαχανικά, φρουτόδεντρα (ιδίως καϊσιές) και νομευτικά φυτά. Τα αμπέλια εκαλλιεργούντο στο χωριό μέχρι και πρόσφατα(οινοποιήσιμες ποικιλίες), όμως σήμερα η καλλιέργειά τους έχει εγκαταλειφθεί. Καλλιεργούνται και οι ελιές και όσπρια, ιδίως όμως τα καΐσια και τα σύκα παράγονται άφθονα, και είναι εκλεκτά. Το χωριό οργανώνει, μάλιστα, κάθε Σεπτέμβριο (από το 1981 κ.ε.) τον «χορό του σύκου». Η κτηνοτροφία υπάρχει σε περιορισμένο βαθμό. 

Το Επισκοπειόν εξυπηρετείται με συγκοινωνιακό δίκτυο που το συνδέει με το χωριό Εργάτες (περί το 1,5 χμ. στα βόρεια) και απ’ εκεί, μέσω της κοιλάδας του Πηδιά, με την πρωτεύουσα. Με τη Λευκωσία συνδέεται επίσης και μέσω του χωριού Ψημολόφου (περί τα 2,5 χμ. στα βορειοανατολικά). Στα νότια, υπάρχει οδική σύνδεση με το χωριό Πολιτικόν και το εκεί μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου (περί τα 2 χμ.). Σύνδεση υπάρχει και με το χωριό Πέρα (περί το 1,5 χμ. στα νοτιοανατολικά). Με τον νέο δρόμο Λευκωσίας - Παλαιχωρίου - Αγρού το Επισκοπειόν συνδέεται μέσω του χωριού Αρεδιού (περί τα 5 χμ. στα δυτικά).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ο οικισμός, που είχε αναπτυχθεί αρχικά γύρω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, άρχισε να επεκτείνεται, κυρίως κατά τα τελευταία χρόνια, κατά μήκος του δρόμου προς την Ψημολόφου, στα βόρεια, αλλά και στα νότια, σε μικρότερη όμως έκταση, πάλι κατά μήκος του δρόμου.

Εκτός από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, υπάρχει και εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Μάμα, πιθανότατα οικοδομημένη στον χώρο παλαιάς εκκλησίας η οποία είχε καταστραφεί. Τρίτη εκκλησία, αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο, ξανακτίστηκε το 1841, τμήμα όμως του παλαιότερου οικοδομήματος διασώζεται στην κόχη του ιερού. Η εκκλησία αυτή έχει τοιχογραφίες.

Το Επισκοπειόν βρίσκεται, όπως και τα γειτονικά του χωριά, στην περιοχή όπου υφίστατο κατά την Αρχαιότητα η πόλη της Ταμασσού, από την οποία λίγα μόνο αρχαιολογικά κατάλοιπα έχουν έλθει στο φως. Η περιοχή ήταν, συνεπώς, κατοικημένη από τα πολύ αρχαία χρόνια.

Βλέπε λήμμα: Ταμασσός

Το χωριό ήταν γνωστό με τη σημερινή του ονομασία τουλάχιστον από την εποχή της Φραγκοκρατίας, αφού σε μεσαιωνικούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Pischopio. Φαίνεται όμως ότι εδώ ήταν εξ αρχής η επισκοπική έδρα της Ταμασσού, που είχε ιδρυθεί από τα πρώτα κιόλας χριστιανικά χρόνια, και στην ύπαρξη της οποίας το χωριό οφείλει και την ονομασία του. Η επισκοπική έδρα της Ταμασσού καταργήθηκε κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, οπότε σταδιακά οι 14 επισκοπές του νησιού μειώθηκαν σε 4 κάτω από την καταπίεση και τα σκληρά μέτρα της Λατινικής Εκκλησίας ενάντια στην Ορθόδοξη.

Κατά τον ντε Μας Λατρί, το Επισκοπειόν ήταν, κατά την πρώτη περίοδο της Φραγκοκρατίας, φέουδο που αργότερα έγινε βασιλικό κτήμα. Ως βασιλικό κτήμα αναφέρει το χωριό και ο Στέφανος Λουζινιανός. Ο Λεόντιος Μαχαιράς γράφει (Χρονικόν, παρ. 620) ότι ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Α' χάρισε το χωριό στον ευγενή Οντέτ ντε Λα Βώμ, που τον έκαμε και κοντοσταύλη του βασιλείου της Κύπρου, το 1392: Καί ἒδωκεν ψουμίν τούς καβαλλάριδες ...τουτἒστιν τοῦ ... Ὀτέτ Λα Μπαμέ τοῦ κοντοσταύλη τῆς Κύπρου τό Πισκοπεῖον...

Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει το χωριό με το ίδιο ακριβώς όνομα: Piscopio. Επαναλαμβάνει μεν την πληροφορία που δίνει ένα αιώνα νωρίτερα ο Λεόντιος Μαχαιράς, επιπρόσθετα δε δίνει και την ακόλουθη πληροφορία: Όταν ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ , μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, προέβη σε αναδιανομή των φέουδων μεταξύ των ευγενών και αξιωματούχων του, έδωσε το Επισκοπειόν στη λαίδη Σίβα ντε Νόρες, της μεγάλης μεσαιωνικής κυπριακής οικογένειας των ντε Νόρες.

Ο P.M. Ντώκινς, στην αγγλική απόδοση του κειμένου του Μαχαιρά, θεωρεί ότι το αναφερόμενο Πισκοπείον είναι το χωριό Επισκοπή της Λεμεσού, πιθανότατα όμως είναι το Επισκοπειόν, αφού σύμφωνα προς άλλες πηγές η Επισκοπή ανήκε στην οικογένεια των ντ’ Ιμπελέν (Ιβελίνων) και, αργότερα, στην οικογένεια των Κορνάρο.

Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός δεν αναφέρει ονομαστικά το Επισκοπειόν στην Ιστορία του (1788), σημειώνει όμως ότι η περιοχή, την οποία ονομάζει Ταμασέαν από την πόλη της Ταμασσού, ἀφθονεῖ  ἀπό σίτον, κριθήν, ἒλαιον, οἶνον, μετάξια, βαμβάκια, πωρικά καί ἂλλα εἲδη πρός χρῆσιν τῆς ζωῆς...

Προσθέτει επίσης ότι στην περιοχή υπήρχαν άφθονα μεταλλεία χρυσού και χαλκού, πληροφορία την οποία αντλεί από τον Στράβωνα.

Ο Αθ. Σακελλάριος (Τά Κυπριακά, Α', 1890, σ. 214), μαρτυρεί ότι τῆς Ψημολόφου δέ πρός νότον κεῖνται αἱ τρεῖς κῶμαι Ἐπισκοπειόν, Πέρα καί Πολιτικόν, ἐφ' ὧν ἔκειτο ἡ  ἀρχαία Ταμασσός. Παράγουσι δέ αὗται δημητριακούς καρπούς, βάμβακα, μέταξαν, ἒλαιον καί ἐξαίρετον κύπριον οἶνον.

Από το Επισκοπειόν καταγόταν ο Μιχαήλ Γλυκύς, παράγων της Λευκωσίας που εκτελέστηκε από τους Τούρκους τον Ιούλιο του 1821. Από το Επισκοπειόν καταγόταν κι ο ήρωας του απελευθερωτικού αγώνα του 1955 - 59 Παντελής Κατελάρης. Επίσης στην περιοχή του χωριού σκοτώθηκε, σε κρησφύγετο, ο ήρωας του ίδιου αγώνα Σταύρος Στυλιανίδης* από τη Γιαλούσα.

Τοπων: Επισκοπειόν, ονομασία που, όπως και εκείνη της Επισκοπής που φέρουν άλλα δυο κυπριακά χωριά, εδόθη σ’ αυτά επειδή ήταν κάποτε έδρες επισκόπων.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια