Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

«Οι γυναίκες επιστρέφουν» είναι γυναικείο αντικατοχικό κίνημα που δημιουργήθηκε στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή του 1974 από ομάδα γυναικών, οι οποίες  προσπάθησαν από το 1975 μέχρι το 1989, μέσα από συντονισμένες ειρηνικές πορείες να αναλάβουν έναν ιδιαίτερο αγώνα κατά της κατοχής με στόχο την κατάργηση των συρματομπλεγμάτων του Αττίλα. Γυναίκες διαφόρων κοινωνικών τάξεων, ηλικιών, επαγγελμάτων και πολιτικών αποχρώσεων συγκεντρώθηκαν και δημιούργησαν μία ομάδα δυναμική που για αρκετά χρόνια έδινε το παρόν της εντατικά με πορείες εντός κι εκτός Κύπρου (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ). Επικαλούμενες ότι είναι δικαίωμα των προσφύγων να επιστρέψουν στα σπίτια τους αλλά και γενικότερα όλων των πολιτών να κινούνται ελεύθερα, ζώντας κατ’ επιθυμίαν και όχι όπου επιβάλλεται με όπλα, ξεκίνησαν τη δράση τους.

Με πορείες προς την Αμμόχωστο, τον Άρρωνα (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ), τον Άγιο Παύλο, τα Λύμπια, την Άχνα (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ), χιλιάδες γυναίκες ύψωσαν το ανάστημά τους μπροστά στον τουρκικό στρατό θεωρώντας καθήκον τους να κάνουν ότι μπορούσαν για την απελευθέρωση της πατρίδας τους.  Με δική τους πρωτοβουλία κατάφεραν να οργανωθούν, να συσπειρώσουν τις φωνές τους, να ακουστούν στο εξωτερικό, να ξεπεράσουν στερεότυπα και κομματικές γραμμές και να πετύχουν μικρές αλλά εντυπωσιακές νίκες στην κατοχή. 

Το 1975  

Η πρώτη πορεία έγινε πριν κλείσει χρόνος από την τουρκική εισβολή, συγκεκριμένα στις  20 Απριλίου 1975 (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ). Χιλιάδες Κύπριες, μαζί με προσωπικότητες από όλο τον κόσμο, όπως τη Δομνίτσα Λανίτη, τη Μελίνα Μερκούρη, και τη Μαργαρίτα Παπανδρέου πραγματοποίησαν την «πορεία προς την Αμμόχωστο», που έφτασε μέχρι το κατοχικό οδόφραγμα στη Δερύνεια. Κύρια ηγετική μορφή στο άτυπο οργανωτικό σχήμα της πρωτοβουλίας ήταν η ογκολόγος γιατρός Χέλεν Σωτηρίου (1920-2012).  Ανάμεσα στην οργανωτική επιτροπή ήταν οι Αλεξάνδρα Ατταλίδου Νταϊάνα Μαρκίδου, Σοφία Γεωργάλλα, Νίκη Κατσαούνη, Κλεοπάτρα Παγιάτα, Βάσω Πέτσα. Το κεντρικό σύνθημα των γυναικών ήταν το “We come in peace”, με στόχο να αναδείξει στη διεθνή κοινότητα ότι το πρόβλημα στην Κύπρο το δημιουργούσε η παρουσία του τουρκικού στρατού, που εμπόδιζε την Επιστροφή. (Βλέπε και συνέντευξη: Η Αλεξάνδρα Ατταλίδου έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία να αφηγηθεί)

Οι επόμενες δύο πορείες της κίνησης "Οι γυναίκες Επιστρέφουν" έγιναν  το 1987, στον Άρωνα, στις 14 Ιουνίου και στον Άγιο Παύλο στις 22 Νοεμβρίου.  Στον Άρωνα, οι γυναίκες πέρασαν για πρώτη φορά από το 1974 στη «νεκρή ζώνη», πριν ανακοπούν από Ειρηνευτές. Στον Άγιο Παύλο οι διαδηλώτριες αντιμετωπίστηκαν από τον στρατό κατοχής. Ένα χρόνο αργότερα, στις 13 Ιουνίου  του 1988, 100 περίπου γυναίκες κατέλαβαν συμβολικά την Ακρόπολη των Αθηνών, τη μέρα της επίσημης επίσκεψης του Τούρκου πρωθυπουργού Τουργκούτ Οζάλ, στο πρόγραμμα του οποίου ήταν και η επίσκεψη στην Ακρόπολη. Σε μια άκρως εντυπωσιακή ενέργεια, οι γυναίκες έκλεισαν τις πόρτες του Ιερού Βράχου για να μην εισέλθει.

Λύμπια -Αχνα

Ακολούθησαν, στις 19 Μαρτίου του 1989, δύο πορείες στα Λύμπια και στην Άχνα, που ήταν και οι μαχητικότερες και μαζικότερες. Στα Λύμπια οι γυναίκες ανακόπηκαν στο ύψωμα του παρεκκλησίου του Τιμίου Σταυρού. Εκεί κτυπήθηκαν  από τον τουρκικό στρατό και 31 γυναίκες συνελήφθηκαν από τον στρατό κατοχής.

Στην Άχνα κατάφεραν να σπάσουν τον κατοχικό κλοιό και μέσα σε μοναδική συγκίνηση μια μεγάλη ομάδα μπήκε στο ερειπωμένο χωριό και έφτασε στον λεηλατημένο ναό της Αγίας Μαρίνας, όπου έψαλαν τον Ακάθιστο Ύμνο. Καρπός των γυναικείων πορειών ήταν και η δικαστική προσφυγή της Κερυνειώτισσας Τιτίνας Λοϊζίδου, κατά της Τουρκίας.

Μερικούς μήνες αργότερα εκδηλώθηκαν διαφωνίες, και η προγραμματιστμένη πορεία στον Άγιο Κασσιανό, τον Ιούλιο του 1989, δεν οργανώθηκε από το σύνολο της αρχικής Επιτροπής. Τότε ακριβώς είχε αρχίσει και μια προσπάθεια κομματικής και πολιτικής εκμετάλλευσης του Κινήματος των Γυναικών. 

Πορεία στον Άγιο Κασσιανό

 Η πορεία στον Άγιο Κασσιανό οργανώθηκε   από μια νέα ομάδα γυναικών με το όνομα «Επιστροφή», με την Ελένη Βραχίμη να έχει ηγετικό ρόλο. Γυναίκες από όλα τα χωριά και πόλεις της Κύπρου, κατάφεραν να πραγματοποιήσουν την πορεία η οποία ήταν η μαχητικότερη όλων». Η πορεία έγινε στις 19 Ιουλίου 1989, παραμονή της επετείου της τουρκικής εισβολής. Ο χώρος όπου θα γινόταν η πορεία κρατήθηκε μυστικός. Στόχος ήταν να μπούν οι γυναίκες στο σχολείο του Αγίου Κασιανού.Όταν άρχισε η πορεία, άνδρες της ΟΥΝΦΙΚΥΠ που παρατάχθηκαν μπροστά στις διαδηλώτριες, τους ζήτησαν να οπισθοχωρήσουν γιατί δεν θα μπορούσαν, όπως είπαν, να τις προστατεύσουν από τους τούρκους στρατιώτες. Όταν αυτές αρνήθηκαν, οι ειρηνευτές απάντησαν “good luck ladies” και έφυγαν αφήνοντάς τους  αντιμέτωπες με τους πάνοπλους τούρκους στρατιώτες (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).

Μέσα στο εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας όπου ο Μητροπολίτης Κιτίου τελούσε λειτουργία συνελήφθηκαν δεκάδες γυναίκες μαζί με τον ίδιο το Μητροπολίτη. Συνολικά συνελήφθησαν 113 άτομα (101 γυναίκες και 10 άντρες) ενώ πολλοί κτυπήθηκαν. Την επομένη τους πέρασαν από ψευδοδικαστήριο και τους οδήγησαν στις φυλακές όπου παρέμειναν για δέκα ημέρες κάνοντας απεργία πείνας. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και οι δημοσιογράφοι Μακάριος Δρουσιώτης και Ανδρέας Μανώλη. 

Στη διάρκεια αυτών των δέκα ημερών, η εκδήλωση των γυναικών μεταφέρθηκε έξω από το αεροδρόμιο Λευκωσίας, κοντά στο σπίτι του αντιπροσώπου του Γενικού Γραμματέα των Η.Ε. Οι γυναίκες παρέμειναν εκεί σε καθιστική εκδήλωση ενώ χιλιάδες κόσμου, όπως και πολιτικοί, κατέφθαναν καθημερινά για συμπαράσταση και απαιτώντας την απελευθέρωση των παράνομα συλληφθέντων.

Αυτή ήταν και η τελευταία δυναμική αντικατοχική πορεία γυναικών στην Κύπρο» (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).