Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κάθικας- Kathikas. Χωριό της επαρχίας Πάφου, στο οροπέδιο της Λαόνας, περί τα 22,5 χμ. βόρεια της πόλης της Πάφου.

Ο Κάθικας είναι κτισμένος σ' ένα ύψωμα στην κορυφογραμμή του οροπεδίου της Λαόνας, σε μέσο υψόμετρο 650 μέτρων. Το τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο σύστημα διαφόρων ρυακιών που πηγάζουν από την κορυφογραμμή του οροπεδίου και χύνονται είτε στα δυτικά ακρογιάλια της περιοχής είτε στον κόλπο της Χρυσοχούς. Τα κυριότερα από αυτά είναι ο Άσπρος, το αρκάτζ΄ιν των Κούφων, ο Πιθαρόλακκος, το αρκάτζ΄ιν της Σκάλας, ο Καταρράκτης και οι Νεράδες.

Βλέπε λήμμα: Λαόνα

Από γεωλογικής απόψεως, το χωριό είναι τοποθετημένο πάνω σε μια μεγάλη ποικιλία γεωλογικών αποθέσεων που περιλαμβάνουν άμμους, χαλίκια, αργίλλους, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, μάργες, κρητίδες και μαργαΐκές κρητίδες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη και μαμώνια.

Η βασική γεωμορφολογία του Κάθικα έχει επηρεαστεί από το αντίκλινο του Ακάμα και τα διάφορα ρήγματα της περιοχής. Το ανάγλυφο χαρακτηρίζεται από μια τεράστια γεωμορφολογική ποικιλία που περιλαμβάνει βαθιές κατάφυτες κοιλάδες, φαράγγια, ομαλές και απότομες πλαγιές, βουνοκορφές, ακόμη και μεγάλες άγονες εκτάσεις.

Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 650 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή καλλιεργούνται τα αμπέλια (με οινοποιήσιμες και επιτραπέζιες ποικιλίες), τα σιτηρά, τα κτηνοτροφικά φυτά και λίγα φρουτόδεντρα (κυρίως μηλιές). Ο Κάθικας είναι σήμερα το τέταρτο αμπελοχώρι της επαρχίας Πάφου, με βάση την έκταση που καλλιεργείται με αμπέλια. Ωστόσο στην περιοχή του χωριού υπάρχουν και αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις. Μέρος του δάσους Μελέτης, στα δυτικά του Κάθικα, εμπίπτει στα διοικητικά του όρια. Η σχετικά ψηλή βροχόπτωση που δέχεται το δάσος, επέτρεψε την ανάπτυξη μιας πλούσιας φυσικής βλάστησης από πεύκα, αόρατους, αγριοχαρουπιές, θυμάρι, σχίνο, τρεμιθιές, περνιές και λάδανο. Καλλιεργούνται επίσης οι χαρουπιές, τα εσπεριδοειδή καθώς και λίγες αμυγδαλιές, ελιές και λαχανικά. Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Το χωριό εξυπηρετείται με ένα πολύ καλό ακτινωτό συγκοινωνιακό δίκτυο. Στα βορειοδυτικά συνδέεται με το χωριό Πάνω Αρόδες (περί τα 3,5 χμ.) και μέσω του με το χωριό Πόλη, που βρίσκεται περί τα 15 χμ. στα βόρεια. Συνδέεται επίσης στα βορειοανατολικά με το χωριό Πάνω Ακουρδάλια (περί τα 4μ.), στα νότια με το χωριό Ακουρσός (περί τα 3,5 χμ.), στα νοτιοανατολικά με το χωριό Στρουμπί (περί τα 6 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Πέγεια (περί τα 7 χμ.).

Από το 1881 μέχρι το 1946 ο Κάθικας χαρακτηριζόταν από σταθερή πληθυσμιακή αύξηση. Είναι φανερό ότι η αποδημία εντάθηκε μετά το 1946, ενώ το χωριό επλήγη και από την αστυφιλία. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ο οικισμός έχει αναπτυχθεί κατά μήκος των κύριων οδικών αρτηριών που συνδέουν τον Κάθικα με την πόλη της Πάφου και τα γύρω χωριά και ιδιαίτερα κατά μήκος του κύριου δρόμου προς το χωριό Πόλη. Η σύγχρονη τεχνολογία δεν έχει επηρεάσει σοβαρά την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του χωριού, στο οποίο λειτουργούν ακόμη πολλά μακρυνάρια, δίχωρα και ανώγια, αρκετά από τα οποία έχουν ηλικία που ξεπερνά τον αιώνα.

Ονομασία

Εξεφράσθη η άποψη ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του σε πιθανόν Τούρκο ιδιοκτήτη του που ίσως ονομαζόταν Cadi aga. Η άποψη αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ως πιθανή γιατί, μεταξύ άλλων, το χωριό υφίστατο με την ονομασία αυτή και πριν από το 1570/71, δηλαδή και πριν από την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου και την άφιξη Τούρκων στο νησί. Στο χειρόγραφο Λειμωνίδα, της περιόδου της Βενετοκρατίας, το χωριό μνημονεύεται ως Cadica και περιλαμβάνεται μεταξύ εκείνων που ανήκαν διοικητικά στο διαμέρισμα της Χρυσοχούς. Συνεπώς, εάν η ρίζα της ονομασίας του χωριού βρίσκεται στο όνομα κάποιου πιθανού ιδιοκτήτη του, αυτός θα πρέπει να ήταν κάποιος ευγενής της περιόδου της Φραγκοκρατίας, ή ακόμη και της προγενέστερης Βυζαντινής εποχής.

Μια άλλη ερμηνεία της ονομασίας του χωριού λέγει ότι αυτή ίσως προήλθε από το ρήμα καθίζω (=βάζω κάποιον να καθίσει, δίνω θέση), επειδή από μακριά το χωριό φαίνεται ότι κάθεται σε ένα ομαλό μέρος, στην άκρη του οροπεδίου της Λαόνας.

Άγιος Υπάτιος

Στον Κάθικα τιμάται ιδιαίτερα (στις 31 Μαρτίου) ο άγιος Υπάτιος, που είχε διατελέσει επίσκοπος Γάγγρων (Μ. Ασία, στα ΒΑ. της Άγκυρας), είχε παρευρεθεί στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο κι είχε βρει μαρτυρικό θάνατο από αιρετικούς, επί ημερών του αυτοκράτορα Κωνστάντιου. Δεν είναι γνωστό πώς κατέληξε να τιμάται στο κυπριακό αυτό χωριό ένας Μικρασιάτης επίσκοπος της Πρωτοχριστιανικής περιόδου. Στον Κάθικα, εν πάση περιπτώσει, υπήρχε μικρή και παλαιά εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Υπάτιο, που όμως έχει πλέον ερειπωθεί και καταστραφεί. Στη θέση της εκκλησίας αυτής κτίστηκε το 1870 η νέα και μεγαλύτερη εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στην Παναγία την Ευαγγελίστρια. Στην εκκλησία αυτή διατηρείται η εικόνα του αγίου Υπατίου. Στην ίδια εκκλησία, ο Γκάννις γράφει (το 1936) ότι είχε δει το μαρμάρινο κάλυμμα της Αγίας Τράπεζας της προγενέστερης εκκλησίας του Αγίου Υπατίου.

Από τις άλλες εκκλησίες του χωριού αναφέρουμε εκείνην του Αγίου Ονουφρίου, που γιορτάζει στις 12 Ιουνίου. Στον Κάθικα υπάρχει ακόμη εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο και άλλη στον άγιο Αρκάδιο (γιορτάζει στις 29 Αυγούστου), καθώς επίσης και εκκλησία αφιερωμένη στην αγία Μαρίνα.

Εκπαίδευση

Πρώτος δάσκαλος των «Κοινών Γραμμάτων» ήταν «το Χατζηγιαννούριν», που δίδασκε στο ύπαιθρο ενώ καλλιεργούσε τα χωράφια με τη βοήθεια των μαθητών του. Τον διαδέχθηκε ο Ττοουλής ο Τζιαπούρας, ο ποιητάρης από την Κρήτου Τέρρα.

Βλέπε λήμμα: Χριστόδουλος Τζιαπούρας

Το 1877 η εκκλησία ίδρυσε Κοινοτικό Αλληλοδιδακτικό σχολείο στον περίβολό της, στο οποίο δίδασκε ο Χατζηχαράλαμπος Χατζηγιάννη Κούτσακος επί 35 συνεχή χρόνια. Αυτός σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης με δαπάνες του θείου του Γεράσιμου, πρωτοσύγκελλου του Παναγίου Τάφου στο μετόχι της Προύσας, στο σχολείο του οποίου δίδαξε για λίγα χρόνια μετά την αποφοίτησή του.

Κατά τον Λοΐζο Φιλίππου, στο χωριό δίδασκαν αρχικά οι ιερείς τα στοιχειώδη γράμματα. Ο ίδιος δίνει την πληροφορία ότι ο Κούτσακος είχε γεννηθεί το 1837 κι είχε πεθάνει το 1920. Για το σχολείο του Κάθικα γράφει καλά λόγια σε σχετική έκθεσή του ο πρώτος Άγγλος διοικητής της Πάφου, το 1878. Στο σχολείο του χωριού φοιτούσαν και μαθητές από τα γύρω χωριά (Ακουρσός, Ακουρδάλια, Αρόδες, Μηλιού).

Η περιοχή του χωριού Κάθικας ήταν κατοικημένη από την Αρχαιότητα. Αν και δεν έχουν γίνει ακόμη εκεί συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές, ωστόσο έχουν βρεθεί αρχαίοι τάφοι κι έχουν επισημανθεί κι άλλα κατάλοιπα, όπως απομεινάρια ρωμαϊκών δρόμων.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια