Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κιόνελι- Kioneli. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, περί τα 7,5 χμ. βορειοδυτικά της πρωτεύουσας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

Το Κιόνελι είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 145 μέτρων με τα βόρειά του σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων Κερύνειας - Λευκωσίας. Το υψόμετρο στα βόρεια του χωριού φθάνει τα 228 μέτρα, πέφτει στα 145 κοντά στον οικισμό και στα 130 μέτρα στα νότια. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τον Αλμυρό και τον Τζιηννάρ, παραπόταμους του ποταμού Πηδκιά.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι κιμωλίες, οι μάργες και οι ψαμμίτες του σχηματισμού Πάχνας, ο φλύσχης της Κυθρέας και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ξερορεντζίνες.

Η περιοχή του χωριού δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 350 χιλιοστόμετρα. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, ήσαν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Καλλιεργούνταν κυρίως τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, τα λαχανικά  και τα όσπρια. Εξάλλου το 1973 εκτρέφονταν στο χωριό από 288 κτηνοτρόφους 1.214 πρόβατα, 2.354 κατσίκες, 89 αγελάδες, 7 ντόπια βόδια και 25.036 πουλερικά.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Κιόνελι συνδέεται οδικά στα βόρεια με την πόλη της Κερύνειας (περί τα 18 χμ.) και στα βορειοδυτικά με το επίσης τουρκοκυπριακό χωριό Κανλί (περί τα 5 χμ.). Συνδέεται επίσης στα νοτιοανατολικά με το χωριό Ορτά Κιογιού (περί τα 4 χμ.) και μέσω του με την πρωτεύουσα Λευκωσία.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Με βάση την επίσημη απογραφή πληθυσμού του 1973, το Κιόνελι ήταν το τρίτο μεγαλύτερο σε πληθυσμό τουρκοκυπριακό χωριό της Κύπρου μετά τα χωριά Λεύκα και Λουρουτζίνα. Η σταθερή πληθυσμιακή αύξηση των κατοίκων του χωριού, οφείλεται κατά ένα βασικό λόγο στο γεγονός ότι τούτο βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την πρωτεύουσα Λευκωσία. Εξάλλου ήδη από την εποχή του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα (1955-59), το Κιόνελι ήταν συνδεδεμένο με την τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, μαζί με την οποία απετέλεσε τον ισχυρότερο θύλακο που δημιούργησαν στο νησί οι Τουρκοκύπριοι.

Ιστορικά στοιχεία

Περίπου στην τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα το Κιόνελι, υφίστατο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας παλαιότερος οικισμός που ονομαζόταν Αρά (=κατάρα;). Την Αρά αναφέρουν τόσο ο Αμάτι (p. 467) που λέγει ότι επί ημερών του (16ος αιώνας) ήταν ήδη ερειπωμένη, όσο κι ο Λεόντιος Μαχαιράς. Ο δεύτερος (Χρονικόν, παρ. 505 -507) αναφέρει τον οικισμό σε γένος αρσενικό: ... Καί ἦρτεν εἰς τόν Ἀράν... (παρ. 505) αλλά και σε γένος θηλυκό: .... Καί ἐπῆρεν τό χαρτίν καί ἦρτεν εἰς τήν Ἀράν... (παρ. 507). Οι αναφορές του Μαχαιρά αφορούν ενέργειες του νεαρού Δημήτριου Δανιήλ*, γραμματέα της βασιλομήτορος Ελεονώρας, κατά τη διάρκεια της εισβολής των Γενουατών στην Κύπρο το 1373 - 74.

Ο R.M. Dawkins, στα σχόλιά του πάνω στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά (Οξφόρδη, 1932) γράφει (αρ. 505 - 1, σ. 180) ότι προκύπτει πως η Αρά βρισκόταν μεταξύ Λευκωσίας και Κερύνειας, αλλά δεν βρίσκεται σημειωμένη στους παλαιούς χάρτες. Ωστόσο βρίσκεται σημειωμένη ως Ara στον χάρτη του Α. Ortelius (1573), βορειοδυτικά της Λευκωσίας, στην τοποθεσία όπου βρίσκεται το σημερινό Κιόνελι.

Την Αρά αναφέρει κι ο ντε Μας Λατρί, που γράφει ότι το 1391 είχε παραχωρηθεί από τον βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Α' (1382 - 1398) στον ευγενή Ιωάννη ντε Νουβίλ (Jean de Neuville), κύριο της Καισαρείας, που κατείχε το αξίωμα του βισκούντη της Λευκωσίας..

Πιθανότατα η Αρά είχε ιδρυθεί κατά τα Βυζαντινά χρόνια κι είχε ίσως ερημωθεί κατά τη διάρκεια της εισβολής των Σαρακηνών στην Κύπρο (1425), οπότε είχε λεηλατηθεί ακόμη και η Λευκωσία.

Βλέπε λήμμα: Σαρακηνοί

Στην ίδια τοποθεσία ιδρύθηκε αργότερα, μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους (1570/71), το χωριό Κιόνελι (τουρκ: Geünyeli). Για την ονομασία του χωριού Κιόνελι υπάρχουν δυο εκδοχές: α) Ότι αποτελεί παραφθορά του ονόματος του Φράγκου ιδιοκτήτη του χωριού ντε Νουβίλ (= Νούβιλι σ' εξελληνισμένο τύπο, απ’ όπου το τουρκικό Κιόνελι). β) Πιθανώς κατοίκησαν εκεί, μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου, Τούρκοι έποικοι από την Κόνια (=Ικόνιο) ή την Κιόν (κοντά στην Προύσα) που έδωσαν στο νέο τους χωριό τη σημερινή του ονομασία σ' ανάμνηση της αρχικής πατρίδας τους.

Το Κιόνελι, με τη σημερινή του ονομασία, δεν βρίσκεται βέβαια σημειωμένο σε χάρτες παλαιότερους του 19ου αιώνα. Βρίσκεται όμως σημειωμένο στο χάρτη του ντε Μας Λατρί (1862) με ένδειξη πληθυσμού κάτω των 200 κατοίκων.

Ο δρόμος Λευκωσίας - Κερύνειας μέσω Κιόνελι, που κατασκευάστηκε από τους Βρετανούς, ένωσε το χωριό με την πρωτεύουσα το 1899. Ο κύριος αυτός δρόμος, που ελεγχόταν πάντοτε από τους Τουρκοκυπρίους κατοίκους του Κιόνελι, εξαιτίας αυτών λειτουργούσε πολύ προβληματικά μεταξύ 1964 και 1974.

Μετά την τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο, το καλοκαίρι του 1974, το Κιόνελι περιλήφθηκε στο κατεχόμενο από τους εισβολείς τμήμα της Κύπρου.

Βλέπε λήμμα: Κιόνελι- Σφαγή

Το χωριό Κιόνελι συνέδεσε το όνομά του με ένα από τα σοβαρότερα και στυγερότερα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην Κύπρο, τη γνωστή σφαγή του Κιόνελι.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια