Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Πάφου, περί τα 24 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης της Πάφου.

Τα Μαμώνια είναι κτισμένα σε μέσο υψόμετρο 160 μέτρων, κοντά στη δυτική όχθη του ποταμού Διαρίζου. Το λοφώδες τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από τον Διαρίζο και τους μικρούς παραπόταμούς του που ρέουν στην περιοχή.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού των Μαμωνιών, οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής, οι σερπεντινίτες και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη και εδάφη του σχηματισμού των Μαμωνιών.

Τα Μαμώνια δέχονται μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 500 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του χωριού καλλιεργούνται τα αμπέλια (οινοποιήσιμες κυρίως ποικιλίες), τα εσπεριδοειδή, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι ελιές, τα φιστίκια, οι χαρουπιές, το σησάμι και λίγα όσπρια (κουκιά και φασόλια). Στο χωριό ανορύχθηκαν γεωτρήσεις που συνέβαλαν στην άρδευση έκτασης γης.

Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Από συγκοινωνιακής απόψεως τα Μαμώνια συνδέονται στα βορειοανατολικά με το χωριό Άγιος Γεώργιος Κελοκεδάρων (περί τα 2 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Φασούλα (περί το 1,5

Χμ.).

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια ως φέουδο. Ο ντε Μας Λατρί αναφέρει ότι τούτο ήταν κάποτε, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, παραχωρημένο στον ευγενή Jean de Dampierre, κοντοσταύλη της Κύπρου, που όμως εκδιώχθηκε από τον Αμωρύ όταν αυτός εκθρόνισε προσωρινά τον αδελφό του βασιλιά Ερρίκο. Αναφέρεται ότι ο de Dampierre πέθανε στα Μαμώνια το 1308. Το χωριό μνημονεύεται, εξάλλου, από τον Amadi και τον Florio Bustron (Φλώριο Βουστρώνιο), ενώ περιλαμβάνεται και σε απογραφή των χρόνων της Βενετοκρατίας.

Για το χωριό δίνει κάποιες πληροφορίες ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) που γράφει την ονομασία του ως Maninogna και Maniogna. Το αναφέρει ως φέουδο από του οποίου την έκταση έρεε ο ποταμός Διαρίζος. Κατά τις αρχές του 14ου αιώνα το φέουδο των Μαμωνιών ανήκε στον ευγενή Ιωάννη Νταπιέρ που φυλακίστηκε από τον λόρδο της Τύρου Αμωρύ διότι παρέμεινε πιστός στον βασιλιά Ερρίκο Β΄ τον οποίο ο λόρδος της Τύρου και αδελφός του τον είχε εκθρονίσει. Αργότερα ο Νταπιέρ αποφυλακίστηκε αλλά εκτοπίστηκε στο φέουδό του, τα Μαμώνια, όπου και πέθανε τον Απρίλιο του 1308.

Ο Φλώριος δίνει και την πληροφορία ότι: κατά την αναδιανομή των φέουδων, στην οποία προέβη ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, τα Μαμώνια δόθηκαν στον εμίρη Κουρσουμά ή Κουρκουμά. Ο άνθρωπος αυτός ήταν Μαμελούκος και είχε βοηθήσει τον Ιάκωβο στον αγώνα του για το θρόνο κατά της ετεροθαλούς αδελφής του Καρλόττας.

Η ονομασία, ωστόσο, του χωριού μας παραπέμπει ακόμη πιο πίσω, στα Βυζαντινά χρόνια. Οφείλει την ονομασία του στους πρώτους ιδιοκτήτες της περιοχής και πρώτους οικιστές του, που θα πρέπει να ήσαν μέλη της γνωστής μεσαιωνικής ελληνικής οικογένειας των Μαμωνάδων της Πελοποννήσου. Η μεγάλη αυτή οικογένεια, που είχε έδρα της την Μονεμβασία, είχε εξαπλωθεί σε πολλά ελληνικά μέρη και, πολύ πιθανόν, μέλη της να είχαν εγκατασταθεί και στην Κύπρο.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας εγκαταστάθηκαν και Τούρκοι στα Μαμώνια, λίγες δε τουρκικές οικογένειες ζούσαν στο χωριό και κατά τα πρώτα χρόνια της αγγλικής κατοχής. Από τα Μαμώνια κατάγονταν και οι γνωστοί ως Χασανμπουλιά* τρεις Τούρκοι εγκληματίες αδελφοί που είχαν αναστατώσει την Κύπρο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα.

Η εκκλησία των Μαμωνιών είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Παναγίας. Υπάρχει επίσης ξωκλήσι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο και άλλο αφιερωμένο στους αγίους Σαράντα. Ένα τρίτο ξωκλήσι είναι αφιερωμένο στην αγία Σοφία.