Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

O κατασκευαστής πήλινων αγγείων. Μια άλλη σχετική με την αγγειοπλαστική κατηγορία τεχνιτών, είναι οι αγγειογράφοι, αυτοί δηλαδή που ζωγραφίζουν ή και διακοσμούν αγγεία.

 

Στην Κύπρο, κατά τα προηγούμενα χρόνια, πολλοί ήσαν εκείνοι που ασχολούνταν με την κατασκευή ή και τη διακόσμηση πήλινων αγγείων, μερικά δε χωριά, όπως η Λάπηθος στην επαρχία Κερύνειας, ο Κόρνος στην επαρχία Λευκωσίας, το Φοινί στην επαρχία Λεμεσού, είχαν ένα βασικό, όσο και σημαντικό εισόδημα από την κατασκευή και εμπορία πήλινων αγγείων. Καλοί αγγειοπλάστες εργάζονταν επίσης στην Αμμόχωστο.

 

Ο αγγειοπλάστης συγκαταλέγεται μεταξύ των λαϊκών τεχνιτών της Κύπρου. Σε παλιότερα χρόνια, ο αριθμός των ανθρώπων που ασχολούνταν με την κατασκευή αγγείων κάθε χρήσης και κάθε μεγέθους ήταν μεγάλος, μια και τα προϊόντα τους ήσαν πρώτης ανάγκης. Στις μέρες μας, το επάγγελμα του αγγειοπλάστη έχει σχεδόν εξαφανιστεί και ελάχιστοι είναι εκείνοι που το συνεχίζουν. Δυο είναι οι λόγοι της παρακμής του παραδοσιακού και πανάρχαιου αυτού επαγγέλματος: Αφενός ο αγγειοπλάστης έχει εκτοπισθεί από τη βιομηχανοποιημένη κατασκευή αγγείων με διάφορα υλικά (γυαλί, πλαστικό κλπ), κι αφετέρου δεν υφίσταται πια η ανάγκη χρησιμοποίησης τέτοιων αγγείων στα σπίτια ή και στις διάφορες εργασίες, συνεπώς δεν υπάρχει ζήτηση του προϊόντος. Η κούζα δεν χρησιμοποιείται πια για τη μεταφορά νερού από το πηγάδι, το σταμνί που πάγωνε τα καλοκαίρια το νερό έχει εκτοπιστεί από το ψυγείο, τα μεγάλα πιθάρια δεν χρησιμοποιούνται πια για αποθήκευση προϊόντων, για παραγωγή κρασιού κλπ. Σήμερα τέτοια αγγεία, που ήταν απαραίτητα στους παππούδες μας, χρησιμοποιούνται μόνο ως διακοσμητικά στοιχεία στα μοντέρνα σπίτια.

 

Γκραβούρες του τέλους του 19ου αιώνα, καθώς και φωτογραφίες των αρχών του 20ού αι., παρουσιάζουν σκηνές από τις εργασίες κατασκευής αγγείων, που αποδεικνύουν ότι στο επάγγελμα αυτό απασχολούνταν πολλοί άνθρωποι, άντρες και γυναίκες. Κατασκευάζονταν από τα πιο μικρά αγγεία (καπνιστήρια, πιατάκια κλπ), μέχρι τα πιο μεγάλα (πιθάρια, δάνες κ.ά). Τα μεγάλα πιθάρια για κρασί ήσαν χωρητικότητας μέχρι και 5 γομαριών, δηλαδή 640 οκάδων (1 γομάρι = 128 οκάδες). Τα τεράστια αυτά αγγεία κατασκευάζονταν επί τόπου, προκειμένου ν' αποφευχθούν τα προβλήματα μεταφοράς τους. Για τον σκοπό αυτό, οι κατασκευαστές πιθαριών τριγύριζαν τα Κρασοχώρια σε αναζήτηση παραγγελιών και εργασίας.

 

Τα περίφημα αλειφτά αγγεία της Λαπήθου κατασκευάζονταν από ειδικευμένους τεχνίτες, οι οποίοι, μέχρι πρόσφατα, κατασκεύαζαν μόνοι τους και την απαραίτητη για την επάλειψη των αγγείων αλοιφή τους. Ήταν ένα μείγμα λιωμένου μόλυβδου και αθκιακόπετρας (πυρόλιθου) που ύστερα από επεξεργασία, το έσμιγαν με νερό και αποτελούσε ένα είδος αλοιφής, με την οποία τα αγγεία αλείφονταν εσωτερικά. Στη συνέχεια ψήνονταν σε καμίνια, όπου η θερμοκρασία, που έφτανε στους 900°C, έκανε την αλοιφή λεπτό στρώμα γυαλιού.

 

Η κλασσική, όμως, εικόνα του αγγειοπλαστουργού, ήταν εκείνη του τεχνίτη που δούλευε με επιδεξιότητα τον τροχό. Το μηχάνημα αυτό αποτελείτο από ένα στρογγυλού σχήματος επίπεδο ξύλινο σανίδι που περιστρεφόταν πάνω σε μεταλλικό άξονα. Την κίνηση την έδινε ο τεχνίτης με το πόδι του. Στην άνω επίπεδη επιφάνεια ενός μικρότερου στρογγυλού ξύλου, ο αγγειοπλάστης τοποθετούσε τον πηλό του και με τα χέρια του τον έπλαθε, ενώ γύριζε τον τροχό και μαζί μ' αυτόν και τον πηλό.

 

Με επιδεξιότητα, και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, έπλαθε με τα χέρια το αγγείο, στο οποίο μπορούσε να δώσει όποιο σχήμα ήθελε. Με τη χρήση πολύ απλών εργαλείων, όπως ένα μαχαιράκι ή ένα ξυλαράκι, ο αγγειοπλάστης πετύχαινε στον τροχό εκπληκτικά αποτελέσματα.

 

Σε μερικές περιπτώσεις, ο τεχνίτης χρησιμοποιούσε και ένα είδος τροχού, όπου η περιστροφική κίνηση δινόταν με το χέρι. Βέβαια, στον τροχό δεν ήταν δυνατό να κατασκευαστούν μεγάλου μεγέθους αγγεία, όπως πιθάρια, για παράδειγμα. Τα μεγάλου μεγέθους αγγεία, χειροποίητα βέβαια, κατασκευάζονταν με λωρίδες (ή δακτυλίους) πλασμένου πηλού, που τοποθετούνταν η μια πάνω στην άλλη, περιμετρικά. Έτσι ο τεχνίτης άρχιζε κατασκευάζοντας τη βάση του αγγείου και προσθέτοντας λωρίδες πηλού, έφτανε μέχρι το στόμιο.

 

Βασικό μέρος της δουλειάς του αγγειοπλάστη ήταν και η κατασκευή του κατάλληλου πηλού για τη δουλειά του. Ο πηλός που εχρησιμοποιείτο, ήταν διαφορετικός σε κάθε περιοχή. Στη Λάπηθο χρησιμοποιούσαν άργιλλο, που τον καθάριζαν από ξένες ουσίες, περνώντας τον από μια σειρά δεξαμενών. Στον Κόρνο χρησιμοποιούσαν κόκκινο «κουπανιστό» πηλό.

 

Τα αγγεία ψήνονταν σε καμίνια κατασκευασμένα με τούβλα. Τα καμίνια αυτά είχαν, εσωτερικά, δυο πατώματα. Στο πάνω πάτωμα τοποθετούνταν τα αγγεία και στο κάτω τα ξύλα για τη δυνατή φωτιά. Στις μέρες μας, τα καμίνια δεν χρησιμοποιούνται πια. Οι λίγοι αγγειοπλάστες που υπάρχουν ακόμα, χρησιμοποιούν τώρα ηλεκτρικούς φούρνους.

 

Τα αγγεία διακοσμούνταν με διάφορους τρόπους: Είτε με χαρακιές, είτε με ανάγλυφες παραστάσεις που κατασκευάζονταν με επιπρόσθετο πηλό, είτε ζωγραφίζονταν με το χέρι από ειδικευμένους αγγειογράφους.

 

Σήμερα οι περίφημοι αγγειοπλάστες της Λαπήθου, καθώς κι εκείνοι της Αμμοχώστου, δεν δημιουργούν πια, αν και ελάχιστοι απ' αυτούς συνεχίζουν πεισματικά την τέχνη τους στην προσφυγιά. Ούτε στον Κόρνο, ούτε στο Φοινί, ούτε αλλού κατασκευάζονται πια εκείνες οι τεράστιες ποσότητες όλων των ειδών αγγείων, που πλανόδιοι πωλητές τα εμπορεύονταν σε πόλεις, σε χωριά, σε πανηγύρια.

 

Λίγοι αγγειοπλάστες εργάζονται σήμερα στην Κύπρο, που διαθέτουν τα προϊόντα τους στους τουρίστες, καθώς και σε πολλούς Κυπρίους, που τα χρησιμοποιούν κυρίως για διακόσμηση του σπιτιού τους.