Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το μοναστήρι της Παναγίας της Αμιρούς βρίσκεται σε απόσταση 1 χιλιομέτρου ανατολικά του χωριού Αψιού. Τα μοναστηριακά κτίρια για αρκετά χρόνια ήταν κατεστραμμένα τελείως και μόνο ο ναός σωζόταν. Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1980 όμως επιδιορθώθηκε το καθολικό του μοναστηριού. Αρκετά αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1997, το μοναστήρι επαναλειτούργησε ως γυναικείο κοινοβιακό, από ομάδα μοναχών με προϊσταμένη τη μοναχή Μαρία (Οκτώβριος του 2001). Οι μοναχές δημιούργησαν λυόμενα παραπήγματα γύρω από το ναό και επιδόθηκαν σε καλλιέργεια της μικρής έκτασης που τον περιβάλλει. Τον Σεπτέμβριο του 2001, ύστερα από προτροπή του μητροπολίτη Λεμεσού Αθανασίου, εγκαταβίωσαν στο μοναστήρι τρεις μοναχές προερχόμενες από το μοναστήρι του Αγίου Ηρακλειδίου, με επικεφαλής τη μοναχή Μαριάμ, η οποία τον Μάιο του 2002 ενθρονίστηκε ηγουμένη και συνεχίζει το έργο της ανακαίνισης. Σήμερα (2007) διαμένουν στο μοναστήρι 6 μοναχές.     

Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι αυτό, ούτε είναι γνωστός ο ιδρυτής του, ούτε και γιατί ονομάζεται Αμιρούς. Παλαιότερα ο Ι. Συκουτρής είχε εισηγηθεί ότι ο ιδρυτής του μοναστηριού ήταν κάποιος που είχε το επώνυμο Αμιράς και, κατά συνέπεια, η Παναγία η Αμιρού ήταν εκκλησία της Παναγίας που ανήκε στον Αμιρά.

Η εκκλησία της Παναγίας της Αμιρούς είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη (η καμάρα είναι οξυκόρυφη) με δυο εισόδους, σήμερα, μια στον δυτικό τοίχο και μια στον νότιο τοίχο. Τρίτη είσοδος, στον βόρειο τοίχο, εντοιχίσθηκε σε μια από τις επισκευές του ναού. Η δυτική είσοδος με οξυκόρυφο τόξο και ανάγλυφο περίθυρο, από λευκό μαλακό ασβεστόλιθο, φαίνεται παλαιότερη. Η εκκλησία ανακαινίσθηκε το 1776 από τον τότε ηγούμενο του μοναστηριού Ιάκωβο, πρώην αρχιδιάκονο του μητροπολίτη Κιτίου Μακαρίου, που έχτισε και νέα κελλιά στο μοναστήρι. Τα κελλιά αυτά έχουν σήμερα εξαφανιστεί. Τα μισοερειπωμένα δωμάτια που σώζονται σε κάποια απόσταση στα βόρεια του ναού είναι μεταγενέστερα και χτίστηκαν από κάποιον ενοικιαστή των κτημάτων του μοναστηριού μετά την εγκατάλειψή του από τους μοναχούς. Την ανακαίνιση του μοναστηριού από τον Ιάκωβο αναφέρει επιγραφή στην ποδιά του προσκυνηταριού στον βόρειο τοίχο, κοντά στο εικονοστάσι.

Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο, καλής τέχνης, επιχρυσωμένο, του 17ου αιώνα. Τα βημόθυρα ζωγραφίστηκαν το 1664 από τον Παύλο ιερογράφο, γνωστό ζωγράφο των μέσων του 17ου αιώνα. Έργα του σώζονται στον Άγιο Νικόλαο της Στέγης, στον Τριπιώτη και στον Άγιο Σάββα στη Λευκωσία, στον Αρχάγγελο Λακατάμιας, στον Άγιο Ιωάννη στα Στενοκάμπια, στον Άγιο Σπυρίδωνα στην Τρεμετουσιά, στον Αντιφωνητή, στην Αγία Μαρίνα Κυθρέας κ.α. Ο ίδιος ζωγράφος ζωγράφισε ίσως και την εικόνα του Χριστού στο τέμπλο της Αμιρούς.

Η παλαιότερη όμως εικόνα που σώζεται στην Αμιρού είναι η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας στο προσκυνητάρι, των μέσων του 16ου αιώνα. Στο κέντρο της εικόνας αυτής βρίσκεται παλαιότερη μικρή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας. Άλλη εικόνα του 16ου αιώνα είναι η εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο τέμπλο, που έχει όμως επιζωγραφιστεί. Πάνω από την προσωπογραφία του δωρητή στο κάτω δεξιό μέρος της εικόνας υπάρχει, κατά περίεργο τρόπο, επιγραφή πάνω σε χαρτί κολλημένο στην εικόνα, που αναφέρει το πρόσωπο στη μνήμη του οποίου η εικόνα κατασκευάστηκε, το 1568. Η εικόνα της Παναγίας στο τέμπλο ανήκει στον 17ο αιώνα, ενώ η εικόνα του αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον 18ο αιώνα. Παλαιότερη είναι η Σταύρωση, στην κορυφή του τέμπλου, έργο του ζωγράφου Λεοντίου από τη Λεμεσό, που έχει χρονολογία 1679.

Τις διάφορες ανακαινιστικές εργασίες που έγιναν στην εκκλησία και στο μοναστήρι, αναφέρουν διάφορες επιγραφές στις ποδιές των εικόνων του τέμπλου, στο κιβώριο της αγίας Τράπεζας και στην κρήνη και τη δεξαμενή του μοναστηριού. Οι επιγραφές αυτές αναφέρουν ονόματα ηγουμένων, ιερομονάχων και του ζωγράφου Νικηφόρου που ήταν ιερομόναχος. Στις επιγραφές αυτές αναφέρονται ο ηγούμενος Κύριλλος (κρήνη του μοναστηριού), ο ηγούμενος Γεράσιμος (ποδιά τέμπλου κάτω από την εικόνα της Παναγίας—1707), επιγραφή κιβωρίου αγίας Τράπεζας (1709), οι ιερομόναχοι Γεράσιμος και Λεόντιος (επιγραφή ποδιάς κάτω από την εικόνα του Χριστού — 1699), και ο ζωγράφος Νικηφόρος.

Ο ηγούμενος Γεράσιμος πέθανε το 1727 και τον διαδέχθηκε ο ανεψιός του, επίσης Γεράσιμος. Τελευταίος ηγούμενος της Αμιρούς που μας είναι γνωστός είναι ο Ιάκωβος που αναφέρεται στην επιγραφή της ποδιάς του προσκυνηταριού (1756).

Από το τέλος του 18ου αιώνα φαίνεται ότι το μοναστήρι της Παναγίας της Αμιρούς άρχισε να παραχωρείται με ενοίκιο σε διάφορους ενοικιαστές για εκμετάλλευση της γης του. Η έλλειψη φροντίδας από τους ενοικιαστές και τη μητρόπολη Κιτίου (στην περιφέρεια της οποίας βρίσκεται), οδήγησε στην κατερείπωση του μοναστηριού. Ο τελευταίος μητροπολίτης Κιτίου, Νέας πόλης Λεμεσού και Κουρίου Άνθιμος, πώλησε όλα τα κτήματα του μοναστηριού.