Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, περί τα 23 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Αμμοχώστου. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.

Η Περιστερώνα είναι κτισμένη στον κάμπο της Μεσαορίας, σε μέσο υψόμετρο 35 μέτρων. Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική της έκταση κυριαρχούν οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου, οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και τα αμμοχάλικα της Πλειστόκαινης περιόδου (σύναγμα). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, καφκάλλες και κοκκινοχώματα (τέρρα ρόζα).

Η Περιστερώνα δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση, που κυμαίνεται περί τα 330 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της εκαλλιεργούντο, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, κυρίως οι ξηρικές καλλιέργειες των σιτηρών και των νομευτικών φυτών. Αρκετά ανεπτυγμένη, πριν από την τουρκική εισβολή, ήταν η κτηνοτροφία στο χωριό.

Η Περιστερώνα εξυπηρετείται μ' ένα πολύ καλό οδικό δίκτυο. Στα βόρεια συνδέεται με το χωριό Πηγή (περί το 1 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Λευκόνοικον (περί τα 6 χμ.), στα βορειοανατολικά με το χωριό Μηλιά (περί τα 3,5 χμ.), στα ανατολικά με το χωριό Μαράθα (περί το 1,5 χμ.) και στα νότια με το χωριό Πραστειόν (περί τα 5,5 χμ.). Συνδέεται επίσης με χωματόδρομους στα δυτικά με το χωριό Γέναγρα (περί τα 5,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Πυργά (περί τα 5 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Το χωριό, ενωμένο σχεδόν με το διπλανό του χωριό, την Πηγή, αναφέρεται συνήθως μαζί μ' αυτό με την κοινή ονομασία Περιστερωνοπηγή. Ωστόσο σε παλαιούς χάρτες το χωριό σημειώνεται ως Peristerona, ενώ επίσης μόνο του, απαντάται και σε μεσαιωνικές γραπτές πηγές. Ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (15ος αιώνας) μνημονεύει το χωριό, χαρακτηρίζοντάς το ως Περιστερόνα τῆς Μεσαρίας (= της Μεσαορίας) για να ξεχωρίζει από την Περιστερώνα της Μόρφου. Ο Μαχαιράς αναφέρει το χωριό ως χώρο άσκησης και ταφής του αγίου Αναστασίου:

... Εὑρίσκεται εἰς τήν Περιστερόναν τῆς Μεσαρίας ὁ  ἅγιος Ἀναστάσιος ὁ θαυματουργός... (Χρονικόν, παρ. 32).

Ο άγιος Αναστάσιος συγκαταλέγεται μεταξύ των 300 «Αλαμάνων» αγίων της Κύπρου που είχαν έλθει στο νησί από την Παλαιστίνη σε ακαθόριστους χρόνους κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Ετιμάτο ιδιαίτερα στην Περιστερώνα όπου επιδεικνυόταν κι ο τάφος του κι όπου υφίστατο και μοναστήρι επ' ονόματι του (βλέπε λήμματα Αναστάσιος άγιος και Αναστασίου Αγίου μοναστήρι).

Στις 17 Σεπτεμβρίου, ημέρα της γιορτής του αγίου Αναστασίου, γινόταν στην Περιστερώνα μεγάλο πανηγύρι.

Η Περιστερώνα φαίνεται να είναι αρχαιότερη από τη γειτονική της Πηγή και, εάν κρίνουμε από την ονομασία της, θα πρέπει να υφίστατο από τα Βυζαντινά χρόνια. Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τη λέξη περιστερών (ο), που υποδηλώνει χώρο εκτροφής περιστεριών. Η ονομασία πρέπει να προήλθε πριν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, δηλαδή πριν αρχίσει να χρησιμοποιείται στην Κύπρο η ξενική λέξη πεζούνιν (το) για το περιστέρι (και πεζουναρκόν για τον περιστερώνα).

Ο Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρει την Περιστερώνα ντελ Πιάν(;)–Πηγής; (Peristerona del Pian) ως χώρο άσκησης του «Αλαμάνου» αγίου Αναστασίου. Όμως την αναφέρει και ως Περιστερώνα της Μεσαορίας (Peristerona della Massaria), ως ιδιωτικό φέουδο. Γράφει συγκεκριμένα ότι κατά την αναδιανομή των φέουδων στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, η Περιστερώνα της Μεσαορίας δόθηκε σε κάποιον Αλούπο ντε Μπαλτάτζε, αλλά και σε κάποιον Φραγκεσκίν Καμί που πήρε και άλλα 3 χωριά. Η παραχώρηση της Περιστερώνας σε δύο άτομα, φαίνεται ότι είχε γίνει με το καθεστώς του duario (συνιδιοκτησία).

Σε παλαιότερες εποχές η Περιστερώνα ήταν γνωστή και ως κέντρο κατασκευής σακκιών.

Στην περιοχή του χωριού υπάρχει αρχαιολογικός χώρος, που φανερώνει κατοίκησή της τουλάχιστον από τα Ρωμαϊκά και Πρωτοχριστιανικά χρόνια.

Μετά την τουρκική κατοχή από το καλοκαίρι του 1974, οι Τούρκοι στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν κάθε ελληνικό τοπωνύμιο στα κυπριακά εδάφη που κατέλαβαν, μετονόμασαν την Περιστερώνα σε Ovacik που σημαίνει ίσιωμα, μικρή πεδιάδα.

Συγκινημένος από την τραγωδία της τουρκικής στρατιωτικής κατοχής της βόρειας Κύπρου, έγραψε ένα ποίημα με επίκεντρο την Περιστερώνα Αμμοχώστου ο μεγάλος Ρώσος ποιητής Γεβκένι Γεφτουσιένκο.

Σ' ό,τι αφορά την εκπαίδευση, σχολείο λειτούργησε στην Περιστερώνα από το 1875, με πρώτο δάσκαλο τον Γεώργιο Ευστρατίου από τη Λάρνακα. Αυτός δίδασκε στο μοναστήρι του Αγίου Αναστασίου (που ήταν από τότε χωρίς μοναχούς). Προηγουμένως, τα παιδιά της Περιστερώνας εστέλλοντο για να μάθουν γράμματα στο Λευκόνοικο. Ο Ευστρατίου, που δίδασκε πιο πριν στο Λευκόνοικο, μετακινήθηκε στην Περιστερώνα αφού οι κάτοικοι του χωριού αυτού του πρόσφεραν καλύτερη αμοιβή (4.000 γρόσια). Έτσι, από το 1875 στην Περιστερώνα φοιτούσαν και παιδιά από τα γύρω χωριά.