Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Είναι κατάλοιπο του μοναστηριού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που αναφέρεται σε έγγραφα των χρόνων της Φραγκοκρατίας και, συγκεκριμένα, κατά τους 13ο και 14ο αιώνες. Αργότερα δεν υπάρχουν οποιεσδήποτε αναφορές ή πληροφορίες, μόνο ότι το 1745 αγοράστηκε από τη μητρόπολη Κιτίου από την οικογένεια του Γιωτή Ρώπα. Σήμερα δεν σώζονται μοναστηριακά κτίρια.

Η εκκλησία είναι μονόκλιτη με τρούλλο. Τα τόξα και οι καμάρες της είναι ελαφρά οξυκόρυφες. Το 1908 κατεδαφίστηκε ο δυτικός τοίχος και ο ναός επεκτάθηκε στα δυτικά. Ο αρχικός ναός είχε εσωτερικές διαστάσεις 6,88 Χ 4,78 μ. χωρίς την ημικυκλική αψίδα. Η αρχιτεκτονική του ναού βοηθά στη χρονολόγησή του γύρω στα 1200. Στην ίδια εποχή μας οδηγούν και οι αρχαιότερες από τις τοιχογραφίες του ναού.

Στο ναό σώζονται τοιχογραφίες από δυο τουλάχιστον περιόδους. Από τη δεύτερη περίοδο του 14ου ή 15ου αιώνα σώζεται η εις Άδου κάθοδος στο βόρειο ήμισυ της δυτικής καμάρας και υπολείμματα της Ανάληψης στην ανατολική καμάρα. Στον τρούλλο εικονιζόταν ο Παντοκράτορας, από τον οποίο όμως δεν έχει μείνει τίποτα. Γύρω από τον Παντοκράτορα υπήρχε ζώνη με αγγέλους στραμμένους στ' ανατολικά, όπου πιθανό να υπήρχε Θρόνος της Ετοιμασίας ή και η Δέηση. Από τους αγγέλους που εικονίζονταν σε δυο ομάδες, σώζονται τρεις άγγελοι από κάθε ομάδα. Πιο κάτω, ανάμεσα στα 4 παράθυρα του τρούλλου, εικονίζονταν 16 προφήτες που έχουν πάθει πολλή φθορά από την υγρασία. Τα κεφάλια τους έχουν καταστραφεί, διασώζονται όμως μεγάλα τμήματα από τα σώματα όπως και επιγραφές στα ειλητάρια που κρατούσαν, που βοηθούν στην ταύτισή τους.

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονιζόταν η Θεοτόκος ανάμεσα στους αρχαγγέλους. Από την τοιχογραφία αυτή σώζεται μόνο μικρό τμήμα από το κάτω μέρος. Πιο κάτω σώζεται μεγάλο τμήμα από την κοινωνία των αποστόλων. Στην κάτω ζώνη σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση τέσσερις ιερουργούντες ιεράρχες στραμμένοι προς την αγία Τράπεζα όπου ο Χριστός εικονίζεται σαν βρέφος ξαπλωμένο σε δισκάριο. Δυο άλλοι ιεράρχες έχουν καταστραφεί. Διασώζονται ο άγιος Βασίλειος, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Ιωάννης ο Ελεήμων και ο άγιος Επιφάνιος. Αριστερότερα του αγίου Βασιλείου εικονίζεται ο Γρηγόριος ο Θεολόγος. Οι τοιχογραφίες της αψίδας έγιναν με δωρεά του ιερέα Μιχαήλ του Πιλέα.

Πάνω από τα ανατολικά τυφλά τόξα του βόρειου και του νότιου τοίχου υπήρχαν μετάλλια με κόκκινο φόντο και τις μορφές Κυπρίων αγίων. Στον βόρειο τοίχο διαβάζεται το όνομα του αγίου Λαζάρου. Στα εσωρράχια των τόξων υπήρχαν επίσης ιεράρχες είτε όρθιοι είτε σε προτομή. Στο δυτικό μισό του εσωρραχίου του ανατολικού τυφλού τόξου του βόρειου τοίχου εικονιζόταν ο άγιος Δημητριανός, όπως φαίνεται από την επιγραφή. Κομμάτια τοιχογραφιών σώζονται και στο ανατολικό τυφλό τόξο του νότιου τοίχου.

Σε καλύτερη κατάσταση σώζονται οι τοιχογραφίες στον νότιο τοίχο κάτω από το τόξο που στηρίζει τον τρούλλο προς την πλευρά αυτή. Στο πιο ψηλό μέρος εικονίζεται η Γέννηση του Χριστού. Πιο κάτω εικονίζονται η Υπαπαντή, η Βάπτιση του Χριστού και η Έγερση του Λαζάρου. Στην πιο κάτω ζώνη εικονίζεται το Άγιον Μανδήλιον πάνω από τη νότια είσοδο, ενώ ανατολικά της θύρας ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και δυτικά ο αρχάγγελος Μιχαήλ πολύ κατεστραμμένος. Κομμάτια τοιχογραφιών υπάρχουν και στο δυτικό τμήμα του ναού. Η κολοσσιαία μα κακότεχνη μορφή του αρχαγγέλου που γεμίζει ολόκληρο το κεντρικό τμήμα του βόρειου τοίχου του ναού είναι πιθανώς σύγχρονη της δυτικής προσθήκης.