Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Άλωνα- Alona. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στην περιφέρεια της Πιτσιλιάς, 1.060 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται 2 περίπου χμ. στα νοτιοανατολικά του Πολύστυπου και 1,5 περίπου χμ. στα νότια της Πλατανιστάσας. Η κορυφογραμμή Αδελφοί -Αλουπότρυπες - Παπούτσα, που είναι ταυτόχρονα το διοικητικό σύνορο Λευκωσίας- Λεμεσού και ο υδροκρίτης της περιοχής, βρίσκεται μόνο 800 μέτρα στα νότια.

Βλέπε λήμμα: Παπούτσα κορφή

Τοποθετημένο κυρίως πάνω σε γάββρους και διαβάσες, το χωριό χαρακτηρίζεται από ένα τραχύ ορεινό τοπίο με απότομες πλαγιές - συχνά ορθοπλαγιές - βαθιές ρεματιές, κωνικές κορφές και αιχμηρές κορυφογραμμές. Με δυσκολία ο λάδανος, το θυμάρι, η λατζιά και η τρεμιθιά συγκρατούν το λιγοστό έδαφος στις απότομες πλαγιές ή ακόμα τα θρυμματισμένα βράχια, που είναι σχεδόν πάντα έτοιμα να κυλήσουν βαθιά στις κοιλάδες και τις ρεματιές. Αυτό το τοπίο γύρω από τον οικισμό της Άλωνας είναι πολύ επιβλητικό. Εδώ ακριβώς βρίσκονται και οι πηγές του ποταμού της Περιστερώνας, αυτού του σχετικά μεγάλου ποταμού, που στα δυτικά της Αυλώνας ενώνεται με τον ποταμό του Ακακίου, για να δημιουργήσουν το Σερράχη.

Η Άλωνα δέχεται μια ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται γύρω στα 819 χιλιοστόμετρα. Μόνο στους τρεις πρώτους μήνες του χρόνου δέχεται κάπου 409 χιλιοστόμετρα. Την 1η Δεκεμβρίου 1957, κατεγράφη βροχόπτωση 132,1 χιλιοστομέτρων σε μόνο 24 ώρες.

Τα κύρια προϊόντα του χωριού είναι τα αμπέλια, οι αμυγδαλιές, τα φουντούκια, οι ελιές, τα οπωροφόρα, οι πατάτες, (ανοιξιάτικης εσοδείας), πολύ λίγα σιτηρά, και λίγα λαχανικά. Παρά το ορεινό και τραχύ ανάγλυφο, στην Άλωνα καλλιεργείται μια τεράστια ποικιλία λαχανικών, δέντρων και θάμνων. Συναντά ένας εδώ πολύ ψηλές κληματαριές, που σκόπιμα αφήνονται να μεγαλώσουν και να ξεπεράσουν το ύψος της διώροφης οικοδομής. Δεν απουσιάζουν οι αγκινάρες, η καλλιέργεια της τριανταφυλλιάς, η μεσπιλιά, η κερασιά.

Όμως το χωριό είναι γνωστό και αρκετά ξακουστό για την καλλιέργεια της φουντουκιάς. Ο επισκέπτης στην Άλωνα εντυπωσιάζεται τόσο από το μεγάλο αριθμό των αμυγδαλιών που φυτρώνουν σκόρπιες στις πλαγιές μέχρι και τις βουνοκορφές, όσο και από τις πυκνοφυτεμένες φουντουκιές, που φυτρώνουν κατά μήκος της κύριας κοιλάδας και στις παραπλήσιες ήπιες πλαγιές. Οι φουντουκιές με το σκουροπράσινο χρώμα τους εμφανίζονται σαν ένας τεράστιος τάπητας, που προσδίδει μια ξεχωριστή ομορφιά στο τοπίο της Άλωνας, Τόσο πυκνοφυτεμένοι είναι αυτοί οι θάμνοι (γιατί περί θάμνων στην ουσία πρόκειται), που και σ' αυτές τις νεροσυρμές δεν αφήνουν τα γνωστά ψηλά δέντρα του πεύκου, του πλάτανου, του σκλήδρου και της λεύκης να ορθώσουν ψηλά το επιβλητικό τους ανάστημα.

Η Άλωνα περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς.

Από πλευράς κτηνοτροφίας η κατσίκα, όπως και στα υπόλοιπα χωριά της Πιτσιλιάς, προσφέρει το γάλα και το κρέας της και συμβάλλει στην ενίσχυση του ισχνού αγροτικού εισοδήματος.

Ανεπτυγμένη σε παραδοσιακή βάση είναι και η αλλαντοποιία, ιδιαίτερα η παρασκευή χοιρομεριών και λουκάνικων. Το χωριό δέχεται κατά τους θερινούς μήνες μικρό αριθμό περιηγητών, ιδιαίτερα προσώπων που έχουν διασυνδέσεις με την Άλωνα.

Από συγκοινωνιακής απόψεως το χωριό είναι πολύ απομονωμένο. Οι ορίζοντές του είναι περιορισμένοι, γιατί γύρω από τον οικισμό ορθώνονται ψηλές κορφές που εμποδίζουν τόσο τη θέα όσο και την επικοινωνία με τα άλλα χωριά. Μόνο η κοιλάδα προσφέρει διέξοδο προς τα βόρεια, κι είναι μέσω αυτής της κοιλάδας που μπορεί ένας να αγναντέψει από μακριά, σε περιόδους αιθρίας, τον κάμπο της κεντρικής πεδιάδας και τον Πενταδάκτυλο. Η επικοινωνία του χωριού με τη Λευκωσία είναι μέσω της κοιλάδας του ποταμού της Περιστερώνας. Στα δυτικά, το χωριό συνδέεται με την Κυπερούντα και τον Καρβουνά μέσω Λειβαδιών, στα ανατολικά, μέσω Ασκά, συνδέεται με το Παλαιχώρι. Πρόκειται όμως για πολύ ελικοειδείς και στενούς δρόμους. Η ίδια η κοιλάδα της Περιστερώνας που υπήρξε και είναι το επίκεντρο της οικονομίας και της ζωής του χωριού, υπέδειξε και το δρόμο της φυγής. Η πληθυσμιακή απογύμνωση του χωριού είναι μεγάλη, όμως ιδιαίτερα έντονη παρουσιάζεται στα πρόσφατα χρόνια.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχειά οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν  ως ακολούθως:

Ο οικισμός της Άλωνας είναι αμφιθεατρικά τοποθετημένος γύρω από τα μικρά ρυάκια που αποτελούν τις κύριες πηγές του ποταμού της Περιστερώνας. Η δόμηση στον αρχικό οικισμό είναι πολύ πυκνή, αλλά οι σύγχρονες οικοδομές είναι πολύ αραιά τοποθετημένες στις πλαγιές γύρω από τον αρχικό πυρήνα. Πρόσφατα άρχισαν να εμφανίζονται μερικά καλόγουστα σπίτια, χτισμένα με τοπικό πέτρωμα. Τα στενά ανηφορικά σοκάκια, χτισμένα πάνω σε σκληρό ανθεκτικό διαβάση ή γάββρο, ενώνουν τους παράλληλους δρόμους και δίνουν διέξοδο σε πολλά σπίτια του πυκνοδομημένου παλαιού οικισμού.

Ιστορικά στοιχεία

Η Άλωνα μνημονεύεται από τον de Mas Latrie (III, 234, 505, 813), κατατάσσεται δε στον κατάλογο των χωριών που αποτελούσαν επί Φραγκοκρατίας βασιλικά κτήματα. Οι δυο εκκλησίες της Άλωνας είναι αξιοπρόσεκτες. Εκείνη της Παναγίας της Καρδακιώτισσας, αμφικλινής και μονόκλιτη, δεν διατηρεί τοιχογραφίες, Αν και σώζονται μερικές παλαιές φορητές εικόνες. Αναπαλαιώθηκε πρόσφατα, διατηρούνται δε οι αρχικοί σκαλιστοί δοκοί. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου έχει ένα χαμηλό καμπαναριό με ανάγλυφα κι είναι χτισμένη με τοπικό πέτρωμα. Είναι τρίκλιτη και διατηρεί το σκαλιστό χρυσοποίκιλτο τέμπλο, ένα σκαλιστό άμβωνα και μερικές παλαιές φορητές εικόνες. Είναι χτίσμα πιθανόν των μέσων του 19ου αιώνα.

Η Άλωνα είναι ένα από τα ωραιότερα και πιο ενδιαφέροντα ορεινά χωριά της Κύπρου, από την άποψη της λαϊκής, παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, που ως ένα σημαντικό βαθμό εξακολουθεί να διατηρείται στο χωριό. Κύρια χαρακτηριστικά του χωριού απ' αυτή την άποψη είναι τα πετρόχτιστα σπίτια (με υλικό της περιοχής), αμφιθεατρικά τοποθετημένα και σε πυκνότητα λόγω του περιορισμένου της ορεινής περιοχής, συνήθως διώροφα, καθώς και τα στενά σοκάκια τα στρωμένα με πέτρες, πολύ κατηφορικά και πολύ ανηφορικά, που μερικά διατηρούνται ακόμη ενώ άλλα έχουν καλυφθεί με άσφαλτο ή τσιμέντο. Το ορεινό τοπίο, πολύ ανώμαλο, περιορίζει σημαντικά τον κατάλληλο για οικοδόμηση χώρο, γι' αυτό και τα σπίτια χαρακτηρίζονται από έλλειψη αυλής και στρίμωγμα του ενός πάνω στο άλλο.

Τοπων: Άλωνα, από το ουσ. αλώνα = μεγάλο αλώνι.

Οι ζωγράφοι Τηλέμαχος Κάνθος και Ελένη Νικοδήμου έχουν καταγωγή την Άλωνα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια